Prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się z koniecznością spełnienia kilku ważnych warunków prawnych. Jednym z nich jest posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych. Czy w związku z tym osoba niepełnoletnia może samodzielnie prowadzić własny biznes? Czy w takim przypadku możliwa jest współpraca z nieletnim przedsiębiorcą? Przez kogo jest zarządzana firma osoby niepełnoletniej?
Zdolność do czynności prawnych
Przez zdolność do czynności prawnych powinniśmy rozumieć zdolność do zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu. W świetle obowiązujących przepisów taka zdolność nie przysługuje w Polsce osobom, które nie ukończyły 13. roku życia. W ograniczonym zakresie przysługuje zaś nieletnim pomiędzy 13. a 18. rokiem życiem oraz osobom ubezwłasnowolnionym częściowo. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się wraz z osiągnięciem pełnoletności – w przypadku kobiet możliwe to jest już po ukończeniu 16. roku życia, jeśli tylko wyjdą za mąż, a wcześniej zyskają na to pozwolenie sądu rodzinnego.
Posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych warunkuje możliwość prowadzenia własnej działalności gospodarczej. W ramach prowadzonej firmy przedsiębiorca musi bowiem dokonywać wielu różnych czynności prawnych, jak chociażby zawieranie umów oraz regulowanie zobowiązań finansowych. Wszystko to sprawia, że osoby, które nie ukończyły 13 lat, nie mogą prowadzić żadnej działalności, nawet jeśli odziedziczyłyby w spadku przedsiębiorstwo. Wyjątkiem od tej zasady jest małoletni posiadający ograniczoną zdolność do czynności prawnych, który może wykonywać swoje zadania przez przedstawicieli ustawowych – rodziców lub wyznaczonych opiekunów prawnych.
Przykład 1.
Czy 12-latek, który otrzymał w spadku od swojej babci przedsiębiorstwo, może nim samodzielnie zarządzać?
Nie, ponieważ nie ma żadnej zdolności do czynności prawnych. W takim przypadku firma powinna być zarządzana przez jego rodziców lub opiekunów prawnych aż do czasu osiągnięcia pełnoletniości. Po ukończeniu 13. roku życia małoletni będzie mógł częściowo wskazywać na kierunek rozwoju swojej firmy, jednak nie są to wiążące decyzje dla jego rodziców.
Przykład 2.
17-letni Michał otrzymał część udziałów w spółce X w drodze dziedziczenia. Kiedy będzie mógł nimi samodzielnie rozporządzać?
Będzie to możliwe, gdy chłopak ukończy 18. rok życia – do tego czasu wszelkie decyzje w zakresie dysponowania udziałami oraz wpływania na losy przedsiębiorstwa będą zależały od jego rodziców lub prawnych opiekunów.
„Przepisy KC stanowią, że przez zdolność prawną należy rozumieć zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków w sferze prawa materialnego (stosunków prawnych). Każdy człowiek posiada zdolność prawną od chwili urodzenia i trwa ona do chwili jego śmierci (art. 8 § 1 KC). Natomiast przez zdolność do czynności prawnych należy rozumieć zdolność do tego, by przez czynności prawne swym własnym działaniem nabywać lub tracić prawa albo obowiązki, albo w ogóle wywoływać skutki prawne (art. 11 i nast. KC). Utrata przez osobę fizyczną zdolności prawnej (na skutek śmierci) powoduje utratę zdolności do czynności prawnych. Z chwilą śmierci osoby fizycznej co do zasady wygasają też udzielone przez nią pełnomocnictwa. Zgodnie z art. 101 § 1 i 2 KC pełnomocnictwo może być w każdym czasie odwołane, chyba że mocodawca zrzekł się odwołania pełnomocnictwa z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa. Umocowanie wygasa ze śmiercią mocodawcy lub pełnomocnika, chyba że w pełnomocnictwie inaczej zastrzeżono z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa”.
Firma osoby niepełnoletniej
Przedsiębiorstwo niepełnoletniego powinno być zarządzane przez jego przedstawicieli ustawowych, co w praktyce może wiązać się z koniecznością uzyskania pozwolenia sądu rodzinnego do dokonania niektórych czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. W tym zakresie powinniśmy stosować odpowiednie przepisy odnoszące się do kwestii zarządu majątkiem małoletniego. Zgodnie z treścią art. 101 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rodzice obowiązani są sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Zarząd sprawowany przez rodziców nie obejmuje zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku. Rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko.
Pojęcie zakresu zwykłego zarządu nie zostało wprost zdefiniowane w żadnym polskim przepisie, tym samym każdorazowo należy oceniać, czy planowana czynność w znaczący sposób może oddziaływać na pozycję małoletniego i jego stan majątkowy. W przypadku prowadzenia działalności gospodarczej przez dziecko w zasadzie każda czynność prawna powinna być uznawana za taką, która przekracza zakres zwykłego zarządu, a więc wymaga zgody sądu rodzinnego. Dotyczy to nie tylko zatrudnienia pracowników w przedsiębiorstwie, ale także podpisywania wszelkiego rodzaju umów. Jeśli rodzice lub prawni opiekunowie dokonają czynności w imieniu małoletniego bez wymaganej zgody sądu, to powinniśmy uznawać ją za nieważną od samego początku.
„Zarząd majątkiem dziecka to wszelkiego rodzaju dyspozycje i czynności odnoszące się do poszczególnych składników majątku. Czynności zarządu majątkiem dziecka można podzielić na czynności zwykłego zarządu i czynności przekraczające ten zarząd. Zarząd majątkiem dziecka musi uwzględniać jeszcze dodatkowe kryterium, mianowicie czy dana czynność dotyczy sprawy istotnej dla dziecka. Każde z rodziców może dokonywać samodzielnie tylko tych czynności zwykłego zarządu, które nie dotyczą istotnych spraw dziecka, a więc działać w sprawach mniejszej wagi (por.: art. 97 § 1 KRO). Natomiast w istotnych sprawach rodzice muszą decydować wspólnie, a brak porozumienia rozstrzyga sąd opiekuńczy (por.: art. 97 § 2 KRO). Czynności przekraczających granice zwykłego zarządu rodzice mogą dokonywać jednoosobowo, ale zawsze wymagane jest w tej mierze zezwolenie sądu opiekuńczego (por.: art. 101 § 3 KRO). Zezwolenia udziela sąd na wniosek, który może być złożony przez każde z rodziców. Ponieważ sąd udziela zezwolenia, a nie zgody, to konsekwencją jego braku jest nieważność dokonanej czynności i nie może być ona następnie konwalidowana. Przykładem czynności przekraczającej ramy zwykłego zarządu majątkiem dziecka może być wypłata znacznej kwoty z rachunku dziecka. Młodsze dziecko w zasadzie nie uczestniczy w sprawowaniu zarządu swoim majątkiem Natomiast w odniesieniu do starszego, dorastającego dziecka, które ukończyło 13 lat, zarząd majątkiem wykonywany jest z uwzględnieniem stanowiska dziecka, które może formułować własne opinie i cele tego zarządu. Rodzice mają obowiązek wysłuchania dziecka w tym zakresie, o czym stanowi art. 95 § 4 KRO”.
Firma osoby niepełnoletniej a potencjalna współpraca
Niepełnoletni, który ma prawo do prowadzenia własnej działalności, będzie figurował w CEIDG albo KRS pod własnym nazwiskiem. Jeśli chodzi o zawieranie umów z taką osobą, to będzie to możliwe wyłącznie z jego przedstawicielami ustawowymi. Odgrywają oni rolę swoistego rodzaju pełnomocników, którzy występują w imieniu niepełnoletniego oraz zgadzają się na zaciągnięcie dla niego zobowiązania lub nabycie określonego prawa. W rzeczywistości współpraca z firmą małoletniego nie różni się aż tak bardzo od współpracy z dorosłym przedsiębiorcą. Główną różnicą jest tutaj osoba podpisująca kontrakty w imieniu nieletniego oraz konieczność przedłożenia do umowy zgody sądu rodzinnego na dokonanie określonej czynności na rzecz dziecka. W umowach zawieranych z firmą małoletniego należy zaznaczyć, że stroną danego zobowiązania jest dziecko, jednak jest ono reprezentowane przez przedstawiciela ustawowego – rodzica lub prawnego opiekuna. Co do zasady zgodę na zawarcie umowy może wyrazić tylko jeden z rodziców. W przypadku konfliktu pomiędzy matką a ojcem dziecka co do możliwości podpisania umowy konieczne będzie uzyskanie rozstrzygnięcia sądu rodzinnego, które uwzględni szeroko rozumiany interes małoletniego oraz jego dobro.
Jak była mowa wcześniej, czynności dokonywane na rzecz dziecka przekraczające zakres zwykłego zarządu wymagają uzyskania zgody sądu rodzinnego. Prowadzenie przedsiębiorstwa wiąże się z podejmowaniem czynności o charakterze majątkowym – im większa działalność, tym większy zakres odpowiedzialności dla dziecka. Małoletni może być dłużnikiem, nawet gdy nie ma żadnej zdolności do czynności prawnych. Tym samym podpisanie jakiejkolwiek umowy firmowej i nawiązanie współpracy w imieniu dziecka powinno być poprzedzone odpowiednią zgodą sądu. Uzyskanie jednej zgody do dokonywania wszystkich czynności firmowych w imieniu i na rzecz małoletniego jest raczej niemożliwe, ponieważ każda umowa wpływa w inny sposób na sytuację majątkową małoletniego. Zdarzają się jednak przypadki, w których sądy rodzinne wydają omawiane zgody w dosyć szerokim zakresie, tak aby przedstawiciele ustawowi nie występowali co chwilę z wnioskami o ich wydawanie. Teoretycznie wszelkiego rodzaju umowy o charakterze darmowym nie powinny jednak wymagać uzyskiwania zgody sądu rodzinnego na ich podpisanie.
Jeśli chodzi o zakres i rodzaj umów podpisywanych z firmą osoby niepełnoletniej, to ustawodawca tak naprawdę nie wprowadza w tym zakresie żadnych dodatkowych obostrzeń niż te wymienione wcześniej (reprezentacja przedstawiciela ustawowego i zgoda sądu rodzinnego). Wynika z tego, że współpraca z takim przedsiębiorcą może być realizowana na różnych poziomach.
Podsumowanie
Osoba niepełnoletnia może prowadzić każdy rodzaj działalności gospodarczej w Polsce, choć przy dokonywaniu czynności firmowych musi być reprezentowana przez swoich przedstawicieli ustawowych (rodziców lub prawnych opiekunów). Nawiązanie współpracy z firmą małoletniego wymaga sprawdzenia, z kim dokładnie jest podpisywana umowa oraz czy przedstawiciel ustawowy małoletniego ma zgodę sądu rodzinnego na zaciągnięcie zobowiązania w imieniu i na rzecz dziecka. W pozostałym zakresie współpraca może odbywać się na takich samych zasadach jak z dorosłym przedsiębiorcą.
