Fundusz sołecki działa w większości gmin, w których są sołectwa. Można z niego finansować wszystko to, co mieści się w zadaniach własnych gminy. Ponieważ z budżetu państwa zwracana jest gminom część wydatków w ramach funduszy sołeckich, ich tworzenie jest opłacalne.
Czym jest fundusz sołecki?
Fundusz sołecki to wyodrębnione w budżecie gminy środki przeznaczone dla sołectw. Gminy nie mają obowiązku tworzenia funduszy sołeckich - decyzja należy do rady gminy.
Gminie opłaca się utworzyć fundusz sołecki. Dostają bowiem z budżetu państwa zwrot części środków wydanych z funduszu sołeckiego - od 20% do nawet 40%. Dzięki funduszowi sołeckiemu mieszkańcy mają większy wpływ na wydatkowanie części środków z budżetu gminy.
Fundusz sołecki działa w oparciu o ustawę z dnia 21 lutego 2014 r. o funduszu sołeckim.
Na co można wydać pieniądze z funduszu sołeckiego?
Pieniądze z funduszu sołeckiego można wydać na przedsięwzięcia służące poprawie warunków życia mieszkańców. Muszą to być przedsięwzięcia w ramach zadań własnych gminy i zgodne ze strategią rozwoju gminy. Muszą być też zgłoszone we wniosku złożonym przez sołectwo do wójta (piszemy o nim w dalszej części). Fundusz sołecki można też wykorzystać na działania zmierzające do usunięcia skutków klęski żywiołowej.
Przykład 1.
Sołectwo może ze środków z funduszu sołeckiego sfinansować np. remont chodnika, budowę placu zabaw, zorganizować festyn, posadzić drzewa.
Jak utworzyć fundusz sołecki?
O tym, czy w gminie w ogóle powstanie fundusz sołecki, decyduje rada gminy. W uchwale rada gminy wyraża zgodę lub nie wyraża zgody na wyodrębnienie funduszu sołeckiego.
Jeśli rada gminy wyrazi zgodę na fundusz sołecki - to uchwała ma zastosowanie na kolejne lata, a nie tylko na jeden rok.
Jeśli rada gminy nie wyrazi zgody na fundusz sołecki - to uchwała o niewyrażeniu zgody ma zastosowanie wyłącznie do roku budżetowego następującego po roku, w którym została podjęta.
Ważne, żeby uchwałę podjąć do 31 marca roku poprzedzającego rok budżetowy, w którym mają być wydawane pieniądze z funduszu sołeckiego.
Przykład 2.
Rada gminy 27 marca 2019 r. podjęła uchwałę o wyrażeniu zgody na wyodrębnienie funduszu sołeckiego od roku budżetowego 2020 r. Uchwała ma też zastosowanie do kolejnych lat budżetowych, nie będzie więc potrzeby podejmowania co roku nowej uchwały o wyrażeniu zgody na wyodrębnienie funduszu.
Ile pieniędzy w funduszu sołeckim?
W każdej gminie oblicza się wysokość środków w funduszu sołeckim na podstawie wzoru. Bierze się pod uwagę liczbę mieszkańców i wykonane dochody gminy.
Sołectwa nie muszą tej kwoty same obliczać. Co roku wójt w terminie do 31 lipca roku poprzedzającego rok budżetowy przekazuje sołtysom informacje o wysokości przypadających danemu sołectwu środków, jakie zasilają fundusz sołecki.
Wójt musi też przekazać te dane wojewodzie. Jeśli tego nie zrobi, to gmina straci prawo do zwrotu z budżetu państwa części środków wydanych z funduszu sołeckiego.
Zwiększenie środków w funduszu sołeckim
O tym, ile pieniędzy dostanie sołectwo z funduszu, decyduje wzór określony w ustawie. Ale gmina może dać sołectwom więcej pieniędzy. W tym celu rada gminy musi podjąć uchwałę określającą zasady zwiększania środków funduszu przypadających na poszczególne sołectwa. Ma na to czas do 30 czerwca roku poprzedzającego rok budżetowy. Uchwała podjęta po tym terminie jest nieważna. Raz podjęta uchwała ma zastosowanie do kolejnych lat.
Środki na konkretny rok
Środki w funduszu sołeckim są przyznawane na konkretny rok budżetowy. Środki funduszu niewykorzystane w roku budżetowym wygasają z upływem roku. Sołectwo więc straci niewydane pieniądze. Wynika to z art. 3 ust. 6 ustawy o funduszu sołeckim.
W praktyce to wójt za pośrednictwem urzędników urzędu gminy odpowiada za wydanie środków z funduszu sołeckiego. Fundusz sołecki to część budżetu gminy, za który odpowiada wójt. Środkami nie dysponuje więc sołtys, to nie sołtys zawiera umowy czy realizuje przelewy.
Jakie korzyści ma gmina z funduszu sołeckiego?
Gminom opłaca się tworzyć fundusz sołecki, bo dostają z budżetu państwa zwrot części wydanych z tego funduszu pieniędzy.
Gmina otrzymuje z budżetu państwa zwrot, w formie dotacji celowej, części wydatków wykonanych w ramach funduszu. Zwrot obejmuje wydatki z funduszu sołeckiego z poprzedniego roku budżetowego.
Im bogatsza gmina, tym zwrot będzie mniejszy. Wszystko zależy od tzw. kwoty bazowej, na którą wpływ mają zarówno dochody gminy, jak i liczba mieszkańców gminy. Ustalana jest też tzw. średnia kwota bazowa w kraju - na podstawie danych z gmin z całej Polski.
Zwrot z budżetu państwa wydatków z funduszu sołeckiego wynosi:
-
40% wykonanych wydatków - dla gmin, w których kwota bazowa jest mniejsza od średniej kwoty bazowej w kraju;
-
30% wykonanych wydatków - dla gmin, w których kwota bazowa wynosi od 100% do 120% średniej kwoty bazowej w kraju;
-
20% wykonanych wydatków - dla gmin, w których kwota bazowa jest większa od 120% i nie większe niż 200% średniej kwoty bazowej w kraju.
Co jeśli gmina dobrowolnie zwiększyła pulę środków w funduszu sołeckim, ponad “normę” wynikającą z wzoru w ustawie? Od takiego zwiększenia nie przysługuje zwrot z budżetu państwa.
Wspólne zadanie kilku sołectw
Kilka sołectw może połączyć siły i wspólnie zrealizować większe przedsięwzięcie. W tym celu każde ze sołectw musi i tak złożyć samodzielnie wniosek o przyznanie sołectwu środków z funduszu sołeckiego. Procedura jest analogiczna jak w przypadku wniosków składanych na samodzielne przedsięwzięcie. Jeśli wspólny projekt kilku sołectw ma być realizowany na terenie innego sołectwa w danej gminie, to trzeba to we wniosku napisać. Wynika to z art. 6 ustawy o funduszu sołeckim.
Przykład 3.
Kilka sołectw na terenie gminy postanowiło z funduszu sołeckiego sfinansować budowę wspólnego domu sołeckiego jako miejsca na spotkania mieszkańców i lokalne imprezy. Każde z sołectw powinno złożyć odrębnie wniosek o przyznanie środków z funduszu sołeckiego na wspólne przedsięwzięcie, wskazując miejsce jego realizacji.
Wniosek o zmianę w trakcie roku
W trakcie roku sołectwo może chcieć zmienić zakres przedsięwzięcia lub przesunąć przyznane środki na coś innego. Jak to zrobić?
-
konieczne jest złożenie wniosku do wójta (burmistrza, prezydenta miasta) o zmianę przedsięwzięć lub ich zakresu przewidzianych do realizacji w ramach funduszu;
-
wniosek można złożyć w trakcie roku budżetowego, ale nie wcześniej niż po uchwaleniu budżetu gminy na dany rok;
-
wniosek należy złożyć nie później niż do 31 października danego roku budżetowego;
-
wniosek nie może prowadzić do przekroczenia pierwotnie przyznanych środków.
Przy składaniu takiego wniosku stosuje się odpowiednio zasady dotyczące wniosku o przyznanie środków z funduszu sołeckiego (art. 5 ust. 2, 3 oraz 5-11 ustawy).
Wniosek sołectwa o przyznanie pieniędzy z funduszu
Jeśli w gminie jest już fundusz sołecki, to trzeba złożyć wniosek do wójta o przyznanie z niego środków sołectwu. Takie wniosek składa sołectwo. Wniosek danego sołectwa uchwala zebranie wiejskie z inicjatywy sołtysa, rady sołeckiej lub co najmniej 15 pełnoletnich mieszkańców sołectwa.
Wniosek sołectwa powinien zawierać:
-
wskazanie przedsięwzięć przewidzianych do realizacji na obszarze sołectwa w ramach środków określonych dla danego sołectwa,
-
oszacowanie kosztów przedsięwzięć,
-
uzasadnienie.
Sołtys powinien przekazać wniosek wójtowi celem uwzględnienia go w projekcie budżetu gminy. Należy to zrobić w terminie do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy, którego dotyczy wniosek.
Co dalej dzieje się z wnioskiem?
-
wójt sprawdza, czy wniosek spełnia warunki formalne (czy został prawidłowo podjęty, czy ma oszacowanie kosztów, uzasadnienie, czy został przekazany w terminie); jeśli jest prawidłowy - uwzględnia go w projekcie rady gminy; jeśli jest nieprawidłowy - odrzuca wniosek w terminie 7 dni informując o tym sołtysa;
-
sołtys może w terminie 7 dni od dnia otrzymania informacji o odrzuceniu wniosku podtrzymać wniosek niespełniający warunków, kierując go do rady gminy za pośrednictwem wójta; ma to sens wtedy, gdy sołtys uważa, że wniosek jest prawidłowy; rada gminy rozpatruje wniosek w terminie 30 dni od jego otrzymania; jeśli wniosek ma błędy - odrzuca go; wójt jest związany rozstrzygnięciem rady gminy;
-
jeśli wniosek faktycznie ma błędy, lepszym rozwiązaniem jest ponowne uchwalenie wniosku przez zebranie wiejskie (o ile nie jest już po terminie 30 września); taki ponownie uchwalony wniosek należy przekazać radzie gminy (za pośrednictwem wójta) w terminie 7 dni od otrzymania informacji od wójta o odrzuceniu wcześniejszego wniosku; rada gminy ma 30 dni na jego rozpatrzenie;
O tym, jakie przedsięwzięcia ostatecznie znajdą się w budżecie, decyduje rada gminy uchwalając budżet. Rada gminy odrzuca te wnioski sołectw, które nie mogą być finansowane z funduszu sołeckiego. Przypomnijmy, że z funduszu sołeckiego można finansować przedsięwzięcia służące poprawie warunków życia mieszkańców, które są zadaniami własnymi gminy i są zgodne ze strategią rozwoju gminy. Środki z funduszu sołeckiego można też wydać na działania zmierzające do usunięcia skutków klęski żywiołowej.
Mechanizm korygujący fundusz sołecki - na czym to polega?
W budżecie państwa są co roku przewidziane pieniądze dla gmin na zwrot części wydatków z funduszy sołeckich. Maksymalny limit wydatków z budżetu państwa na ten cel wynosi:
-
w 2018 r. - 135.500 tys. zł;
-
w 2019 r. - 138.500 tys. zł;
-
w 2020 r. - 142.000 tys. zł;
-
w 2021 r. - 145.500 tys. zł;
-
w 2022 r. - 149.000 tys. zł;
-
w 2023 r. - 152.500 tys. zł.
Jeśli w trakcie roku okaże się, że maksymalny limit wydatków może zostać przekroczony, bo gminy sprawnie wydają środki z funduszy sołeckich, wdrażany jest mechanizm korygujący.
Polega on na obniżeniu wysokości zwracanych gminom z budżetu państwa kwot, tak, aby zmieścić się w limicie wydatków. Informacja o skorygowaniu limitu wydatków jest podawana przez ministra administracji w Biuletynie Informacji Publicznej, w terminie do dnia 15 września roku poprzedzającego rok budżetowy.
