Co do zasady pracownik, który oddaje krew, nie musi informować pracodawcy o swojej decyzji, z uwagi na to, że jest to jego prywatna sprawa. Kodeks pracy nie nakazuje, by honorowy dawca krwi przekazywał tą informację w trakcie zatrudnienia. Jednak w przypadku chęci skorzystania przez pracownika z uprawnień pracowniczych, tj. zwolnienia z pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, powinien poinformować pracodawcę o pobraniu krwi. Skorzystanie z możliwości opuszczenia miejsca pracy na cały dzień czy na kilka godzin w celu honorowego krwiodawstwa będzie wymagało złożenia stosownego wniosku o udzielenie urlopu bądź uruchomienie odpowiedniej procedury zwolnień od pracy obowiązującej u danego pracodawcy.
Warto wskazać, że mimo użycia przez ustawodawcę sformułowania honorowy dawca krwi, regulacja dotyczy każdego, kto oddaje krew w stacji krwiodawstwa.
Honorowy dawca krwi a jego uprawnienia w pracy
Zgodnie z art. 9 ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o publicznej służbie krwi (Dz. U. 2017 poz. 1371) zasłużonemu honorowemu dawcy krwi i honorowemu dawcy krwi przysługuje:
- zwolnienie od pracy w dniu, w którym oddaje krew i na czas okresowego badania lekarskiego dawców krwi na zasadach określonych w odrębnych przepisach;
- zwrot utraconego zarobku na zasadach wynikających z przepisów prawa pracy;
- zwrot kosztów przejazdu do jednostki organizacyjnej publicznej służby krwi na zasadach określonych w przepisach w sprawie diet i innych należności z tytułu podróży służbowych na obszarze kraju; koszt przejazdu ponosi jednostka organizacyjna publicznej służby krwi;
- posiłek regeneracyjny.
Zatem pracownik otrzymuje możliwość zwolnienia z pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia na czas opuszczenia miejsca pracy w celu honorowego oddania krwi. W takiej sytuacji powinien poinformować pracodawcę o przyczynie nieobecności, nawet jeśli miałaby trwać kilka godzin. Zatem prywatna sprawa krwiodawstwa pracownika musi „wyjść” z jego sfery prywatnej, by pracodawca mógł zwolnić pracownika ze świadczenia pracy, nawet jeśli będzie to tylko kilka godzin. Pracownik powinien poinformować wcześniej pracodawcę, w celu umożliwienia mu zorganizowania zastępstwa i usprawiedliwienia swojej absencji. Powyższe potwierdza § 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz. U. 2014 poz. 1632):
-
pracownik powinien uprzedzić pracodawcę o przyczynie i przewidywanym okresie nieobecności w pracy, jeżeli przyczyna tej nieobecności jest z góry wiadoma lub możliwa do przewidzenia.
Zgodnie z § 12 wspomnianego rozporządzenia „pracodawca jest obowiązany zwolnić od pracy pracownika będącego krwiodawcą na czas oznaczony przez stację krwiodawstwa w celu oddania krwi. Pracodawca jest również obowiązany zwolnić od pracy pracownika będącego krwiodawcą na czas niezbędny do przeprowadzenia zaleconych przez stację krwiodawstwa okresowych badań lekarskich, jeżeli nie mogą one być wykonane w czasie wolnym od pracy”.
Natomiast w § 2 ust. 1 powyższego rozporządzenia zawarto zapis, iż pracownik powinien uprzedzić pracodawcę o przyczynie i przewidywanym okresie nieobecności w pracy, jeżeli przyczyna tej nieobecności jest z góry wiadoma lub możliwa do przewidzenia. Wobec tego honorowy dawca krwi odpowiednio wcześniej może poinformować swojego pracodawcę o potrzebie skorzystania ze zwolnienia od pracy. Z uwagi na to, że badania związane z krwiodawstwem wymagają wcześniejszego zaplanowania, pracownik powinien wcześniej złożyć wniosek urlopowy.
Czy pracodawca może zakazać pracownikowi częstotliwości oddawania krwi?
Z uwagi na to, że krwiodawstwo leży w sferze osobistych decyzji pracownika, pracodawca nie powinien wpływać na tę sferę pracownika. Zakazywanie bądź ograniczanie go w kwestii oddawania przez niego krwi jest niedopuszczalne. O częstotliwości i możliwości oddawania przez niego krwi decydują lekarze i pielęgniarki ze stacji krwiodawstwa. Jednak pracownik powinien odpowiednio wcześniej zawiadomić pracodawcę o pobraniu krwi. Jeśli to możliwe, powinien stawić się w pracy po wizycie w stacji krwiodawstwa. Ważne, by przedstawił pracodawcy zaświadczenie o pobraniu krwi ze stacji krwiodawstwa wraz z wyszczególnionymi godzinami, w trakcie których pobrano krew. W przypadku wystawienia zaświadczenia bez wskazanych godzin, pracodawca powinien usprawiedliwić nieobecność pracownika przez cały dzień.
Wynagrodzenie za czas nieobecności w pracy w celu oddania krwi
Warto wskazać, że zgodnie z § 5 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. 2017 poz. 927) „przy ustalaniu wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy oraz za czas niewykonywania pracy, gdy przepisy przewidują zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia, stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop, z tym że składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy lub okres niewykonywania pracy”. Zatem wynagrodzenie pracownika za czas jego nieobecności w celu oddania krwi w stacji krwiodawstwa powinno być na takim samym poziomie, jakby świadczył pracę. Zwolnienie od pracy przysługuje za czas wskazany w zaświadczeniu wystawionym przez stację krwiodawstwa.
Czy krwiodawstwo to sposób na wolne od pracy dla pracownika?
Pracownik nie powinien wykorzystywać przepisów Kodeksu pracy w celu zwolnienia od pracy w czasie, kiedy jest niezbędny w zakładzie do wykonania określonych obowiązków. Również korzystanie z dnia wolnego po pobraniu krwi w celu realizacji innej osobistej potrzeby prywatnej jest sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa. Celowe działanie pracownika, który oddaje krew tylko po to, by korzystać z dnia wolnego, może stanowić naruszenie zasad współżycia społecznego. Takie działanie nie będzie objęte ochroną prawną.
Konkludując, warto wskazać, że:
- krwiodawcy mają prawo do czasu wolnego z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, za czas w którym oddają krew;
- zwolnienie od pracy może obejmować cały dzień pracy bądź kilka godzin niezbędnych do oddania krwi w stacji krwiodawstwa lub zrobienia stosownych badań lekarskich wskazanych przez lekarzy ze stacji krwiodawstwa;
- ważne, by pracownik zadbał o stosowne zaświadczenie ze stacji krwiodawstwa poświadczające godziny, w których pobrana została krew;
- krwiodawstwo to prywatna sprawa pracownika, ale nie w sytuacji, w której chce skorzystać z uprawnień pracowniczych;
- pracodawca powinien udzielić czasu wolnego w celu oddania krwi przez pracownika, ale ten powinien wcześniej go poinformować o swojej decyzji;
- Kodeks pracy nie chroni pracowników, którzy wykorzystują krwiodawstwo w celu uzyskania dnia wolnego od pracy.
