Najbezpieczniejsze pożyczki i kredyty to te udzielane przez banki. Nie wszyscy jednak mają odpowiednią zdolność kredytową, a niektórzy nie ufają tym instytucjom finansowym. Niezależnie od powodów faktem jest, że w ostatnich latach bardzo wzrosła popularność pożyczek udzielanych pod zastaw przez osoby prowadzące lombardy. Do tej pory ten rodzaj umowy nie był regulowany przez prawodawcę. Aż do czasu. W 2023 roku na celownik rządu trafiła konsumencka pożyczka lombardowa. Postanowiono jednoznacznie określić zasady udzielania tego typu pomocy finansowej, tak aby konsumenci z niej korzystający mieli gwarancję ochrony swoich interesów. Sprawdźmy zatem, co znajdziemy w ustawie o konsumenckiej pożyczce lombardowej.
Skąd pomysł na regulację?
Powstanie nowej regulacji jest najczęściej powodowane pojawieniem się potrzeby społecznej. W tym przypadku właśnie tak jest. Ubiegłe lata pokazały wysoki wzrost popytu na pożyczki udzielane pod zastaw. Jak wskazał autor projektu ustawy: „na podstawie codziennych obserwacji można stwierdzić, że punkty lombardowe są dziś łatwo dostępne i powszechnie obecne na ulicach polskich miast. Czynniki takie jak widoczność, dostępność oraz łatwość przeprowadzenia transakcji sprawiają, że lombardy szybko zdobywają zainteresowanie klientów. Szczególnie w ostatnim czasie można zauważyć wzrost zainteresowania usługami przedsiębiorców prowadzących działalność lombardową”.
Dane Związku Przedsiębiorców i Pracodawców wskazują, że co najmniej raz w swoim życiu z usług lombardu skorzystało 14% Polaków. Łącznie jest to prawie 4,5 mln osób. Z kolei od marca 2020 roku do marca 2021 roku po takie usługi sięgnęło przeszło 5% obywateli. Liczbę tę należy uznać za znaczącą, biorąc pod uwagę, że jednocześnie w tym samym okresie z kredytu konsumenckiego skorzystało 10% obywateli. W raporcie ZPP możemy znaleźć również informacje o tym, że około 33% klientów lombardów, którzy skorzystali z ich usług od marca 2020 roku, przyznawało, że było to związane z pogorszeniem się ich sytuacji materialnej w związku z pandemią COVID-19. Dodatkowo aż 41% z nich stwierdziło, że skorzystanie z usług lombardu wymusiła na nich odmowa udzielenia kredytu lub pożyczki w bankach. W czasie stanu pandemicznego zmianom uległy zasady udzielania pożyczek krótkoterminowych, tj. tych o okresie spłaty krótszym niż 30 dni. W takiej sytuacji możliwość szybkiego pozyskania środków finansowych poprzez lombardy spowodowało znaczny wzrost udziału przedsiębiorców prowadzących ten rodzaj działalności na rynku pożyczek.
Jak możemy przeczytać w uzasadnieniu projektu ustawy — zdecydowana większość zastawiających przedmioty w lombardzie (88%), jeśli wykupuje zastaw, robi to w ciągu miesiąca. Średnia wycena zastawu wynosi 397 zł, natomiast cena wykupu to 469 zł. Wskazuje to, że rynek klientów lombardów pokrywa się istotnie z rynkiem klientów pożyczek krótkoterminowych. Na jednym i drugim rynku konsumenci nie mogą skorzystać z tańszych produktów finansowych, poprawiających ich płynność (np. z karty kredytowej czy limitu zadłużenia na rachunku bankowym), za to potrzebują relatywnie niewielkiej sumy na krótki czas. W takiej sytuacji prawodawca uznał, że konieczne jest uregulowanie zasad udzielania konsumenckich pożyczek lombardowych w celu ochrony interesów strony słabszej tych umów, tj. konsumentów.
Konsumencka pożyczka lombardowa – jak ją rozumieć?
Przejdźmy do samej ustawy o konsumenckiej pożyczce lombardowej i sprawdźmy, co w sobie zawiera. Na początku warto wyjaśnić, czym według prawodawcy jest konsumencka pożyczka lombardowa.
Jak podaje ustawa, przez umowę konsumenckiej pożyczki lombardowej należy rozumieć umowę, na podstawie której przedsiębiorca zobowiązuje się oddać do dyspozycji konsumenta środki pieniężne, a konsument zobowiązuje się do zapłaty całkowitej kwoty do spłaty w oznaczonym terminie oraz do ustanowienia zabezpieczenia lombardowego. Zawieranie umów konsumenckiej pożyczki lombardowej lub sprzedaż przedmiotu zabezpieczenia lombardowego mogą być dokonywane wyłącznie przez przedsiębiorców wykonujących działalność lombardową. Ten rodzaj działalności należy do działalności regulowanych w rozumieniu ustawy — Prawo przedsiębiorców i wymaga wpisu do rejestru przedsiębiorców wykonujących działalność lombardową, prowadzonego przez Komisję Nadzoru Finansowego. Działalność ta może być wykonywana wyłącznie w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjnej.
Jak wynika z definicji omawianej umowy, udzielenie pożyczki wymaga dokonania zabezpieczenia lombardowego. Takie zabezpieczanie wykonania umowy polega na ograniczeniu prawa do dysponowania przedmiotem zabezpieczenia lombardowego przez konsumenta, w szczególności przez:
- przeniesienie przez konsumenta własności przedmiotu zabezpieczenia lombardowego na przedsiębiorcę zawierającego tę umowę,
- zobowiązanie konsumenta do przeniesienia własności przedmiotu zabezpieczenia lombardowego na przedsiębiorcę zawierającego tę umowę — w przypadku braku zapłaty całkowitej kwoty do spłaty w terminie,
- upoważnienie przedsiębiorcy zawierającego tę umowę do sprzedaży przedmiotu zabezpieczenia lombardowego — w przypadku braku zapłaty całkowitej kwoty do spłaty w terminie,
- ustanowienie zastawu na rzecz przedsiębiorcy zawierającego tę umowę.
Co istotne, przedmiotem zabezpieczenia lombardowego może być wyłącznie rzecz ruchoma, o ile:
- stanowi własność konsumenta,
- stanowi przedmiot wspólności majątkowej małżeńskiej,
- konsument jest jej współwłaścicielem.
Konsumencka pożyczka lombardowa – obowiązek informacyjny
W celu zapewnienia jak największej świadomości ryzyka, które niesie ze sobą konsumencka pożyczka lombardowa, ustawa nakazuje przedsiębiorcom, przed zawarciem umowy, przekazanie konsumentom niezbędnych informacji na temat podmiotu udzielającego pożyczki oraz zasad udzielania wsparcia finansowego. Informacje te muszą znajdować się na trwałym nośniku (w praktyce na papierze lub w pliku PDF w przypadku umów zawieranych online). Co więcej, przedsiębiorca musi tak zorganizować cały proces udzielania pożyczek, aby konsumenci mieli możliwość swobodnego i spokojnego zapoznania się z tymi informacjami.
Dane, jakie przedsiębiorca musi przekazać konsumentowi, to:
- nazwa firmy oraz adres siedziby przedsiębiorcy;
- numer rejestrowy przedsiębiorcy;
- adres poczty elektronicznej, numer telefonu oraz adres strony internetowej przedsiębiorcy, o ile taką ma;
- kwota konsumenckiej pożyczki lombardowej i sposób jej ustalania;
- termin i sposób wypłaty kwoty pożyczki;
- całkowity koszt pożyczki, z wyodrębnieniem jej poszczególnych składników i ich wysokości;
- całkowita kwota do spłaty;
- zasady i termin spłaty;
- skutki braku spłaty w terminie;
- sposób ustanowienia zabezpieczenia lombardowego;
- przedmiot zabezpieczenia lombardowego z określeniem jego rodzaju, marki lub cech szczególnych;
- szacunkowa wartość przedmiotu zabezpieczenia i sposób ustalenia tej wartości;
- sposób sprzedaży przedmiotu zabezpieczenia lombardowego;
- procentowa wartość pomniejszenia nadwyżki o udział przedsiębiorcy w przypadku sprzedaży przedmiotu zabezpieczenia;
- przysługujące konsumentowi prawo do zapłaty całkowitej kwoty do spłaty po terminie oraz warunki skorzystania z tego prawa, w tym wyrażona procentowo wartość niezapłaconej części całkowitej kwoty do spłaty, jaką konsument będzie zobowiązany uiścić;
- stosowana przez przedsiębiorcę procedura i zasady rozpatrywania reklamacji.
Umowa pożyczki lombardowej
Jeżeli przedsiębiorca w sposób prawidłowy przekazał konsumentowi wyżej wskazane informacje, można przejść do umowy. Konsumencka pożyczka lombardowa powinna zostać zawarta w formie papierowej pod rygorem nieważności. Oznacza to, że każdy inna forma będzie skutkowała uznaniem, że umowa w ogóle nie została zawarta. Prawodawca dodatkowo wskazał, że umowę należy sformułować w sposób jednoznaczny i przystępny. Przedsiębiorca powinien zatem posługiwać się językiem prostym i czytelnym, tak aby był on zrozumiały dla przeciętnego odbiorcy. Powinien unikać jakichkolwiek odwołań do ustawy, a także sformułowań mogących mieć wiele znaczeń lub być różnorako interpretowanych.
Umowa konsumenckiej pożyczki lombardowej nie może być zawarta na okres krótszy niż 7 dni. Ma to dać czas konsumentowi na uzyskanie potrzebnych środków na spłatę zobowiązania. Krótszy termin, np. 3-dniowy, w wielu wypadkach mógłby być niewystarczający, przez co pożyczkobiorcy byliby narażeni na utratę przedmiotu zastawu.
Co do treści umowy, to oprócz elementów, które powinien mieć każdy kontrakt, takie jak miejscowość, data, określenie stron, powinna ona zawierać te same aspekty co informacja przekazywana konsumentowi przed podpisaniem umowy (patrz akapit wyżej).
Konsumencka pożyczka lombardowa a zabezpieczenie
Ważną kwestią w temacie omawianej pożyczki jest przedmiot zabezpieczenia. Często bowiem osoby odwiedzające lombard zastawiają w nim cenne pamiątki rodzinne lub sprzęt wyposażenia domowego. W związku z tym większość z nich ma nadzieję na odzyskanie zastawu. Jak to wygląda w ustawie?
Przede wszystkim przedsiębiorcy nie wolno sprzedać przedmiotu zastawu w czasie trwania umowy pożyczki. Zabezpieczenie lombardowe wygasa z chwilą zapłaty przez konsumenta całkowitej kwoty do spłaty. W takim przypadku przedsiębiorca ma obowiązek niezwłocznie zwrócić konsumentowi przedmiot zabezpieczenia. Jeżeli ustanowienie zabezpieczenia lombardowego nastąpiło przez przeniesienie własności, w chwili spłaty przedsiębiorca jest obowiązany zwrócić przedmiot zabezpieczenia, a także wystawić na żądanie potwierdzenie przeniesienia własności przedmiotu zabezpieczenia lombardowego z powrotem na konsumenta.
Co jednak w sytuacji, gdy konsument nie dokona spłaty w terminie? W przypadku braku zapłaty całości albo części całkowitej kwoty do spłaty w umówionym terminie przedmiot zabezpieczenia przechodzi na własność przedsiębiorcy, chyba że przedmiot zabezpieczenia nie stanowi własności konsumenta albo jego małżonek lub którykolwiek ze współwłaścicieli nie wyraził zgody na ustanowienie zabezpieczenia, jeżeli taka zgoda była wymagana przepisami prawa. Przedsiębiorca ma prawo rozporządzać takim przedmiotem, a zatem może również go sprzedać. Zasadą jest bowiem, że przedsiębiorca zaspokaja swoją wierzytelność przez sprzedaż przedmiotu zabezpieczenia. Nie ma tutaj natomiast możliwości wychodzenia z roszczeniem o zapłatę.
Konsumencka pożyczka lombardowa — zasady spłaty
Zasady spłaty powinny zostać określone w samej umowie. Jeżeli jednak z jej treści to nie wynika, należy kierować się przepisami ustawy. Zgodnie z nimi konsument dokonuje spłaty pożyczki w równych ratach, płatnych co miesiąc od dnia zawarcia umowy.
Jeżeli umowa nie określa terminu zapłaty całkowitej kwoty do spłaty, konsument dokonuje zapłaty tej kwoty w terminie:
- 2 miesięcy od dnia wypłaty konsumentowi kwoty konsumenckiej pożyczki lombardowej — w przypadku gdy kwota ta nie przekracza 3000 zł,
- 2 lat od dnia wypłaty konsumentowi kwoty konsumenckiej pożyczki lombardowej — w przypadku gdy kwota ta przekracza 3000 zł i nie przekracza 30 000 zł,
- 5 lat od dnia wypłaty konsumentowi kwoty konsumenckiej pożyczki lombardowej — w przypadku gdy kwota ta przekracza 30 000 zł.
