Przepisy Kodeksu pracy dotyczące odpowiedzialności materialnej pracowników przewidują, że naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika może nastąpić w drodze ugody pomiędzy stronami stosunku pracy. Jednocześnie w razie niewykonania wspomnianej ugody przez pracownika podlega ona wykonaniu w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego – po nadaniu jej klauzuli wykonalności przez sąd pracy. Czy zawsze jest możliwa ugoda z pracownikiem w razie szkody? Jakie są zasady stosowania powyższej normy prawnej? Wyjaśniamy te zagadnienia w artykule.
Odpowiedzialność materialna pracownika – podstawowe informacje
W myśl art. 114 Kodeksu pracy (kp) pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną na zasadach określonych przepisach kodeksowych.
Odpowiedzialność pracownika dotyczy zakresu rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę i tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda. Pracodawca jest jednocześnie obowiązany wykazać okoliczności uzasadniające odpowiedzialność pracownika oraz wysokość powstałej szkody.
Rozpatrując kwestię odpowiedzialności pracownika, należy pamiętać, że w świetle art. 117 kp nie ponosi on:
odpowiedzialności za szkodę w takim zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniły się do jej powstania albo zwiększenia;
ryzyka związanego z działalnością pracodawcy, a w szczególności nie odpowiada za szkodę wynikłą w związku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka.
W przypadku wyrządzenia szkody przez kilku pracowników każdy z nich ponosi odpowiedzialność za część szkody – stosownie do przyczynienia się do niej i stopnia winy. Jeżeli nie ma możliwości ustalenia stopnia winy i przyczynienia się poszczególnych pracowników do powstania szkody, odpowiadają oni w częściach równych.
Jeżeli doszło do wyrządzenia przez pracownika przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych szkody osobie trzeciej, zobowiązany do naprawienia szkody jest wyłącznie pracodawca. W takim przypadku wobec pracodawcy, który naprawił szkodę wyrządzoną osobie trzeciej, pracownik ponosi odpowiedzialność przewidzianą w przepisach Kodeksu pracy dotyczących odpowiedzialności materialnej pracowników.
Naprawienie szkody na podstawie ugody pomiędzy pracodawcą i pracownikiem
Przepisy Kodeksu pracy przewidują możliwość obniżenia odszkodowania przysługującego pracodawcy z tytułu szkody wyrządzonej przez pracownika – jest to dopuszczalne w razie zawarcia przez strony stosunku pracy ugody w tej sprawie.
Jeżeli naprawienie szkody następuje na podstawie ugody pomiędzy pracodawcą i pracownikiem, wysokość odszkodowania może być obniżona, przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy, a w szczególności stopnia winy pracownika i jego stosunku do obowiązków pracowniczych.
Przy uwzględnieniu okoliczności wymienionych w art. 121 § 1 kp wysokość odszkodowania może być także obniżona przez sąd pracy, przy czym zasada ta ma zastosowanie również w przypadku, gdy naprawienie szkody następuje na podstawie ugody sądowej.
Skutki niewykonania ugody przez pracownika – nadanie przez sąd pracy klauzuli wykonalności
Przepisy Kodeksu pracy obejmują regulacje, których celem jest ochrona interesów pracodawcy w przypadku niewykonania przez pracownika uprzednio zawartej ugody w przedmiocie odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez pracownika.
Przykład 1.
Pracownik wyrządził szkodę pracodawcy. Aby uniknąć postępowania sądowego, strony zawarły ugodę w sprawie odszkodowania ze strony pracownika tytułem naprawienia szkody. Pracownik uchyla się jednak od wykonania ugody. W takich okolicznościach pracodawca może wystąpić do sądu pracy w sprawie realizacji ugody na podstawie nadania jej przez sąd klauzuli wykonalności.
Przepis ten stanowi tym razem rodzaj normy ochronnej w odniesieniu do pracownika, może się bowiem zdarzyć, że ugoda zawarta między stronami stosunku pracy w przedmiocie skutków wyrządzenia szkody przez pracownika:
nie spełnia określonych wymogów prawa lub
narusza zasady współżycia społecznego.
Przykład 2.
Pracodawca zwrócił się do sądu pracy z wnioskiem o nadanie ugodzie zawartej z pracownikiem (w związku z wyrządzeniem przez pracownika szkody) klauzuli wykonalności, ponieważ pracownik uchyla się od realizacji porozumienia. Pracownik wyjaśnił, że ugoda jest w określonym zakresie dotknięta wadą oświadczenia woli. Sąd pracy jest uprawniony do kontroli treści ugody i jeśli wykaże nieprawidłowości w treści tego dokumentu – klauzula wykonalności nie zostanie nadana.
Nadanie ugodzie klauzuli wykonalności – skutki prawne decyzji wydanej przez sąd pracy
W myśl art. 782 § 1 kpc klauzulę wykonalności nadaje sąd – na wniosek wierzyciela, którym w omawianej sytuacji jest pracodawca.
Zgodnie z art. 777 § 1 kpc tytułami egzekucyjnymi są:
orzeczenie sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, jak również ugoda zawarta przed sądem;
inne orzeczenia, ugody i akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej.
Należy jeszcze wspomnieć o kwestii właściwości sądu przy nadawaniu ugodzie klauzuli wykonalności. Oznacza to zatem, że w odniesieniu do:
tytułu egzekucyjnego pochodzącego od sądu – klauzulę wykonalności nadaje sąd pierwszej instancji, w którym sprawa się toczyła lub toczy;
innych tytułów – klauzulę wykonalności nadaje sąd rejonowy właściwości ogólnej dłużnika, czyli – w omawianym przypadku – miejsca zamieszkania pracownika. Jeżeli tej właściwości nie można ustalić, wspomnianą klauzulę nadaje sąd rejonowy, w którego okręgu ma być wszczęta egzekucja.
Przykład 3.
Pracodawca podpisał z pracownikiem ugodę pozasądową w związku z wyrządzeniem przez zatrudnionego szkody w mieniu pracodawcy. Pracownik jednak uchyla się od wykonania porozumienia, wobec czego pracodawca wystąpił do sądu pracy o nadanie ugodzie klauzuli wykonalności. Postępowanie w tej sprawie zakończyło się po myśli pracodawcy, który w takim przypadku kieruje wniosek o wszczęcie egzekucji przeciwko pracownikowi.
Jak wynika z przepisów kpc, wniosek o wszczęcie egzekucji składa się stosownie do właściwości sądowi lub komornikowi. Wniosek składany komornikowi może być złożony na urzędowym formularzu (art. 796 § 1).
Ugoda z pracownikiem w razie szkody - podsumowanie
Pracownik, który wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność materialną. Naprawienie szkody może nastąpić na podstawie ugody pomiędzy pracodawcą i pracownikiem – wówczas wysokość odszkodowania może być obniżona. W razie niewykonania przez pracownika ugody podlega ona wykonaniu w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, po nadaniu jej klauzuli wykonalności przez sąd pracy. Pracodawca, który uzyskał klauzulę wykonalności do ugody, kieruje wniosek o wszczęcie egzekucji do właściwego w tym zakresie podmiotu.
