Czy mediacja w sprawach karnych jest możliwa?

Mediacja jest dobrowolnym, nieformalnym procesem, w którym neutralny i bezstronny mediator pomaga stronom we właściwej komunikacji oraz osiągnięciu porozumienia i zawarciu ugody. Czy możliwa jest mediacja w sprawach karnych? Na pytanie odpowiadamy w niniejszym artykule!

Czy możliwa jest mediacja w sprawach karnych?

Mediacja znajduje zastosowanie także w sporach powstałych w związku z popełnieniem przestępstwa.

Mediacja w sprawach karnych polega na wypracowaniu porozumienia pokrzywdzonego i podejrzanego/oskarżonego przy pomocy bezstronnego i neutralnego mediatora.

Zgodnie z aktualnie obowiązującymi przepisami Kodeksu postępowania karnego sąd lub referendarz sądowy, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator lub inny organ prowadzący to postępowanie, mogą z inicjatywy lub za zgodą oskarżonego i pokrzywdzonego skierować sprawę do instytucji bądź osoby do tego uprawnionej w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego między pokrzywdzonym i oskarżonym.

Pokrzywdzony i oskarżony powinni zostać pouczeni o możliwości skierowania ich do mediacji z jednoczesnym poinformowaniem ich o celach i zasadach postępowania mediacyjnego.

Zakaz przesłuchania mediatora

• przestępstwie o charakterze terrorystycznym;

• przestępstwie ludobójstwa;

• przestępstwie udziału w masowym zamachu;

• przestępstwie stosowania środków masowej zagłady;

• przestępstwie wytwarzania, gromadzenia oraz obrotu środkami zakazanymi;

• przestępstwie niedopuszczalnego sposobu lub środków walki;

• przestępstwie zamachu na zdrowie lub życie jeńców wojennych bądź ludności cywilnej;

• przestępstwie innego naruszenia przepisów prawa międzynarodowego;

• przestępstwie zamachu stanu;

• przestępstwie zamachu na organ konstytucyjny Rzeczypospolitej Polskiej;

• przestępstwie szpiegostwa;

• przestępstwie zamachu na życie prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej;

• przestępstwie zamachu na jednostkę sił zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, obiekt albo urządzenie o znaczeniu obronnym;

• przestępstwie zabójstwa;

• przestępstwie spowodowania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu;

• przestępstwie sprowadzenia katastrofy;

• przestępstwie piractwa;

• przestępstwie pozbawienia wolności;

• przestępstwie zgwałcenia wspólnie z inną osobą lub wobec małoletniego poniżej lat 15, lub wobec wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata, lub siostry bądź na skutek działania ze szczególnym okrucieństwem;

• przestępstwie seksualnego wykorzystania bezradności lub niepoczytalności innej osoby;

• przestępstwie obcowania płciowego z osobą małoletnią lub doprowadzenia jej do poddania się czynnościom seksualnym;

• przestępstwie wzięcia lub przetrzymywania zakładnika.

Czas mediacji i udostępnienie akt sprawy mediatorowi

Mediatorowi udostępnia się akta sprawy w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia mediacji.

Udostępnienie akt sprawy mediatorowi może nastąpić poprzez:

• umożliwienie mu bezpośredniego zapoznania się z aktami w obecności upoważnionego pracownika organu prowadzącego postępowanie,

• wydanie mu kopii dokumentów z akt sprawy,

• zezwolenie mu na sporządzenie odpisów z akt sprawy.

Mediacja w sprawach karnych a zasady postępowania mediacyjnego

Udział oskarżonego i pokrzywdzonego w postępowaniu mediacyjnym jest dobrowolny.

Zgodę na uczestnictwo w postępowaniu mediacyjnym może odebrać od ww. osób organ kierujący sprawę do mediacji lub mediator, po wyjaśnieniu oskarżonemu i pokrzywdzonemu celów i zasad postępowania mediacyjnego i pouczeniu ich o możliwości cofnięcia tej zgody aż do zakończenia postępowania mediacyjnego.

Postępowanie mediacyjne prowadzi się w sposób bezstronny i poufny.

Kwalifikacje mediatora i instytucji mogącej prowadzić mediację w sprawach karnych

Mediatorem w sprawach karnych może być osoba spełniająca następujące warunki:

• posiadająca obywatelstwo polskie lub obywatelstwo innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej albo obywatelstwo innego państwa, jeżeli na podstawie przepisów prawa Unii Europejskiej przysługuje jej prawo podjęcia zatrudnienia lub samozatrudnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w tych przepisach;

• korzystająca w pełni z praw publicznych;

• mająca pełną zdolność do czynności prawnych;

• mająca ukończone 26 lat;

• znająca język polski w mowie i piśmie;

• osoba, która nie była prawomocnie skazana za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe;

• osoba, która daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków oraz która ma umiejętności i wiedzę w zakresie przeprowadzania postępowania mediacyjnego, rozwiązywania konfliktów i nawiązywania kontaktów międzyludzkich;

• osoba, która została wpisana do wykazu prowadzonego przy sądzie okręgowym jako osoba uprawniona do prowadzenia postępowania mediacyjnego w sprawach karnych.

Postępowanie mediacyjne w sprawie karnej może przeprowadzić instytucja, która spełnia następujące wymogi:

• zgodnie ze swoimi zadaniami statutowymi została powołana do wykonywania zadań w zakresie mediacji, resocjalizacji, ochrony interesu społecznego, ochrony ważnego interesu indywidualnego lub ochrony wolności i praw człowieka;

• zapewnia przeprowadzenie postępowania mediacyjnego przez osoby spełniające warunki przewidziane dla mediatora w sprawach karnych;

• posiada warunki organizacyjne umożliwiające przeprowadzenie postępowania mediacyjnego;

• została wpisana do wykazu prowadzonego przy sądzie okręgowym jako instytucja uprawniona do prowadzenia postępowania mediacyjnego w sprawach karnych.

Gdzie nie może być prowadzona mediacja w sprawach karnych?

Postępowania mediacyjnego w sprawach karnych nie można przeprowadzać w lokalu zajmowanym przez uczestników postępowania lub ich rodziny ani w budynkach organów uprawnionych do skierowania sprawy do postępowania mediacyjnego. Wyjątkowo w uzasadnionych przypadkach, za zgodą uczestników postępowania, można przeprowadzić postępowanie mediacyjne w lokalu zajmowanym przez uczestników lub ich rodziny.

Przykład 1.

Pani Anna i pan Tomasz są uczestnikami postępowania o naruszenie przez pana Tomasza miru domowego pani Anny. Strony wyraziły zgodę na mediację i zostały przez sąd skierowane do postępowania mediacyjnego. Mediator wyznaczył posiedzenie mediacyjne w budynku sądu. W takim wypadku mediacja nie może zostać prowadzona, ponieważ postępowania mediacyjnego nie można prowadzić w budynku organu uprawnionego do skierowania sprawy do tego postępowania. Mediator będzie musiał wyznaczyć inne miejsce postępowania.

Elementy postanowienia o przeprowadzeniu mediacji w sprawie karnej

Organ kierujący strony postępowania karnego w danej sprawie do mediacji wydaje postanowienie o skierowaniu sprawy do instytucji lub osoby do tego uprawnionej w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego, powołując do jego przeprowadzenia uprawnioną instytucję albo osobę. W wyjątkowych przypadkach, uzasadnionych potrzebą skutecznego przeprowadzenia postępowania mediacyjnego, można do przeprowadzenia go w konkretnej sprawie powołać instytucję albo osobę spoza wykazu zgłaszającą taką gotowość, jeżeli spełnia ona warunki stawiane mediatorom w sprawach karnych. Postanowienie o skierowaniu do mediacji powinno zawierać: 

• nazwę instytucji albo imię i nazwisko osoby powołanej do przeprowadzenia postępowania mediacyjnego, 

• imię i nazwisko oskarżonego,

• imię i nazwisko albo nazwę pokrzywdzonego, 

• czyn zarzucany oskarżonemu wraz z podaniem kwalifikacji prawnej czynu, 

• akta sprawy udostępniane instytucji albo osobie powołanej do przeprowadzenia postępowania mediacyjnego, 

• warunki udostępnienia akt sprawy instytucji albo osobie powołanej do przeprowadzenia postępowania mediacyjnego, 

• termin zakończenia postępowania mediacyjnego.

Termin zakończenia postępowania mediacyjnego wskazany w postanowieniu o skierowaniu do mediacji zaczyna się od daty doręczenia postanowienia instytucji albo osobie powołanej do przeprowadzenia tego postępowania. Jeżeli postępowanie mediacyjne nie zostało ukończone w zakreślonym terminie, a oskarżony i pokrzywdzony wyrażają wolę jego kontynuowania, mediator niezwłocznie sporządza i przedstawia organowi, który skierował sprawę do postępowania mediacyjnego, informację o stanie postępowania mediacyjnego, wskazując przyczyny bezskutecznego upływu terminu.

Przebieg mediacji w sprawie karnej

Po doręczeniu postanowienia mediator niezwłocznie nawiązuje kontakt z oskarżonym i pokrzywdzonym, ustalając termin i miejsce spotkania z każdym z nich. Następnie przeprowadza on z oskarżonym i pokrzywdzonym indywidualne lub wspólne spotkania wstępne, w dogodnym dla nich miejscu i czasie. Podczas tych spotkań mediator wyjaśnia cele i zasady postępowania mediacyjnego oraz poucza ich o możliwości cofnięcia zgody na uczestnictwo w postępowaniu aż do jego zakończenia, a także odbiera od nich tę zgodę (jeśli nie odebrał jej organ kierujący sprawę do mediacji). W dalszej kolejności mediator przeprowadza spotkanie mediacyjne ze stronami w miejscu i czasie dogodnym dla nich oraz pomaga w sformułowaniu treści ugody.

Mediator może przeprowadzić postępowanie mediacyjne w sposób pośredni, gdy nie jest możliwe bezpośrednie spotkanie stron. Przekazuje on wówczas każdemu z uczestników informacje, propozycje i stanowisko dotyczące zawarcia ugody i jej treści zajmowane przez innego uczestnika.

Po przeprowadzeniu postępowania mediacyjnego w ramach postępowania karnego instytucja lub osoba do tego uprawniona sporządzają sprawozdanie z jego wyników.

Sprawozdanie powinno zawierać:

1. sygnaturę sprawy,

2. imię i nazwisko mediatora lub nazwę instytucji powołanej do przeprowadzenia postępowania mediacyjnego,

3. informację o wynikach postępowania mediacyjnego,

4. podpis mediatora.

Do sprawozdania załącza się ugodę (jeżeli została zawarta) podpisaną przez oskarżonego, pokrzywdzonego i mediatora.

Koszty mediacji i jej zalety

Należy wskazać na następujące zalety mediacji w sprawach karnych:

1. daje stronom możliwość wpływu na rozwiązanie problemów wynikających z przestępstwa na zaproponowanych przez siebie warunkach,

2. sprzyja wyrażeniu nagromadzonych emocji oraz oczekiwań wobec sprawcy czynu,

3. przyspiesza postępowanie,

4. pozwala na zmniejszenie kosztów postępowania,

5. daje oskarżonemu szansę na łagodniejsze potraktowanie przez sąd.