Przymusowe umorzenie udziałów nie jest możliwe do przeprowadzenia w każdej spółce w razie wystąpienia konfliktów między wspólnikami. Przymusowe umorzenie udziałów to procedura dopuszczalna jedynie w szczególnych sytuacjach wskazanych w umowie spółki. Aby umorzenie przymusowe było możliwe, w umowie spółki muszą znaleźć się zapisy przewidujące zastosowanie umorzenia przymusowego, szczegółowo określające przesłanki i tryb umorzenia.
Umorzenie udziałów w spółce z o.o.
Umorzenie udziałów prowadzi do unicestwienia ich w znaczeniu prawnym. W konsekwencji wskazane udziały przestają istnieć, a związane z nimi prawo udziałowe wygasa. Istotą umorzenia udziałów jest zatem doprowadzenie do sytuacji definitywnego unicestwienia praw i obowiązków z nimi związanych. W przypadku gdy umorzeniu podlegają wszystkie udziały będące własnością określonego wspólnika, umorzenie tożsame jest z utratą statusu udziałowca.
W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością możemy mieć do czynienia z trzema rodzajami umorzeń udziałów, a mianowicie:
umorzeniem dobrowolnym następującym za zgodą wspólnika;
umorzeniem przymusowym następującym bez zgody wspólnika, jednak zgodnie z przesłankami i trybem określonym w umowie spółki;
umorzeniem warunkowym (automatycznym) mającym miejsce w razie ziszczenia się określonego zdarzenia.
Dokonanie umorzenia udziałów w spółce jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy umowa spółki zawiera zapisy przewidujące umorzenie udziałów. Dotyczy to zarówno umorzenia dobrowolnego, przymusowego, jak i warunkowego.
Kiedy następuje przymusowe umorzenie udziałów wspólnika?
Do zastosowania przymusowego umorzenia udziałów konieczne jest zatem zastrzeżenie w umowie spółki, w jakich okolicznościach może dojść do wszczęcia procedury przymusowego umorzenia udziałów. Wspólnicy poprzez podpisanie umowy spółki lub akceptację w późniejszym czasie wprowadzenia do umowy takiego zapisu, godzą się na możliwość umorzenia udziałów bez ich zgody w razie wystąpienia przesłanek dopuszczających przymusowe umorzenie udziałów. Wspólnicy, wyrażając zgodę na brzmienie postanowień umowy spółki, przyjmują tym samym koncepcję sankcyjnego umorzenia udziałów w razie wystąpienia określonej sytuacji.
Ksh nie reguluje sytuacji uzasadniających zastosowanie przymusowego umorzenia udziałów, co daje pewną dowolność w tym zakresie, jednak pod warunkiem wystąpienia odpowiednich zapisów w umowie spółki. Przymusowe umorzenie udziałów wspólnika w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością może nastąpić – oczywiście o ile przewiduje to umowa – np. w przypadku:
podjęcia przez wspólnika określonej działalności konkurencyjnej wobec spółki,
wyrządzenia szkody spółce na skutek wykorzystania przez wspólnika informacji o spółce,
niewykonywania przez wspólnika obowiązków nałożonych na niego umową spółki lub uchwałą np. uchylanie się od wnoszenia dopłat,
utraty przez wspólnika uprawnień zawodowych.
Procedura przymusowego umorzenia udziałów
Jak już zostało wspomniane powyżej, umowa spółki powinna zawierać postanowienia odnośnie do trybu przymusowego umorzenia udziałów, a więc sposób przeprowadzenia umorzenia, w szczególności powzięcie uchwały, ewentualnie wezwanie wspólnika do zajęcia stanowiska, termin wypłaty wynagrodzenia itp. W razie zastosowania przymusowego umorzenia udziałów należy zrealizować postanowienia umowy spółki.
Zgodnie z art. 199 ust. 2 ustawy ksh umorzenie udziału wymaga uchwały zgromadzenia wspólników, która powinna określać w szczególności podstawę prawną umorzenia i wysokość wynagrodzenia przysługującego wspólnikowi za umorzony udział. W przypadku umorzenia przymusowego uchwała powinna zawierać również uzasadnienie. W uzasadnieniu tym należy opisać zaistniały stan faktyczny odpowiadający określonej w umowie spółki przesłance będącej podstawą wszczęcia procedury przymusowego umorzenia udziałów.
Przymusowe umorzenie udziałów następuje na skutek uchwały o umorzeniu udziałów danego wspólnika z uwagi na zaistnienie przesłanki określonej w umowie spółki podjętej przez zgromadzenie wspólników na podstawie umowy spółki. Podjęta uchwała powinna zawierać w szczególności:
liczbę umarzanych udziałów;
wartość nominalną udziałów;
wspólnika, do którego należą udziały;
podstawę prawną umorzenia;
wysokość wynagrodzenia przysługującego wspólnikowi za umorzone udziały;
uzasadnienie.
Warto mieć na uwadze, że w razie gdy podjęta uchwała o przymusowym umorzeniu udziałów uzasadniona jest zbyt ogólnie, wspólnik, którego udziały mają zostać przymusowo umorzone uważający, że uchwała jest niesprawiedliwa i niezasadna, może podjąć próbę zaskarżenia uchwały. Zaskarżenie uchwały polega na złożeniu pozwu do sądu.
Zarząd jest odpowiedzialny za organizację procedury umorzenia udziałów i sprawowanie nadzoru nad prawidłowym przebiegiem tej procedury.
Jaka wysokość wynagrodzenia przysługuje wspólnikowi w wyniku przymusowego umorzenia udziałów?
W przypadku przymusowego umorzenia udziałów zasadą jest, że następuje ono za wypłatą wynagrodzenia. Oznacza to, że wspólnikowi, którego udziały są umarzane, należy się wynagrodzenie za umarzane udziały. Minimalna wysokość wynagrodzenia przysługującego wspólnikowi na skutek przymusowego umorzenia udziałów została zdefiniowana w przepisach. Zgodnie z art. 199 ust. 2 ustawy ksh wynagrodzenie przysługujące wspólnikowi za umorzony udział w przypadku umorzenia przymusowego nie może być niższe od wartości przypadających na udział aktywów netto – wykazanych w sprawozdaniu finansowym za ostatni rok obrotowy i pomniejszonych o kwotę przeznaczoną do podziału między wspólników.
Środki na wypłatę wynagrodzenia związanego z umorzeniem przymusowym udziałów mogą pochodzić z czystego zysku lub z obniżenia kapitału zakładowego. W razie umorzenia wymagającego obniżenia kapitału zakładowego umorzenie następuje z chwilą obniżenia tego kapitału.
Umorzenie przymusowe jest opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Mamy wówczas do czynienia z powstaniem przychodu z udziału w zyskach osób prawnych (z umorzenia udziałów) na podstawie art. 17 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 24 ust. 5 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Przychód z udziału w zyskach osób prawnych powstaje w dacie otrzymania lub postawienia wynagrodzenia do dyspozycji udziałowca.
