Działalność gospodarcza w Polsce może być prowadzona w jednej z kilku dopuszczalnych form. Obok firmy jednoosobowej i spółek prawa handlowego dużą popularnością cieszy się spółka cywilna. Jest ona chętnie wybierana przez przedsiębiorców ze względu na dużą elastyczność w zakresie tworzenia umowy i prostotę jej zakładania. Umowa spółki cywilnej - jakie elementy powinny się w niej znaleźć?
Umowa spółki cywilnej - forma
Umowa spółki cywilnej zazwyczaj zawierana jest na piśmie, choć przepisy prawa nie nakładają takiego wymogu. Zgodnie z brzmieniem art. 860 § 2 kc „umowa spółki powinna być stwierdzona pismem”. Takie sformułowanie oznacza, że niedochowanie tej formy nie powoduje nieważności czynności prawnej, a jedynie utrudnia późniejsze dowodzenie swoich racji przed sądem.
W praktyce forma pisemna umowy to dowód dla każdego ze wspólników, że wiążą ich postanowienia o określonej treści.
Umowa spółki cywilnej - oznaczenie stron
Choć nazwa może być myląca, spółka cywilna nie jest spółką w rozumieniu prawa handlowego. To umowa zawierana przez wspólników – przedsiębiorców. Mogą nimi być:
- osoby fizyczne,
- osoby prawne (spółki kapitałowe prawa handlowego),
- ułomne osoby prawne (np. spółki osobowe prawa handlowego).
Brak podmiotowości prawnej spółki cywilnej oznacza, że nie występuje ona w obrocie jako odrębny byt, ale zawsze jest reprezentowana przez wspólników (niekoniecznie wszystkich) i to oni muszą być wpisani we właściwym rejestrze (KRS lub CEIDG).
Do zawarcia umowy niezbędnych jest przynajmniej 2 wspólników. Należy oznaczyć ich tak, aby możliwa była ich identyfikacja. W przypadku osoby fizycznej konieczne jest podanie przynajmniej:
- imienia i nazwiska,
- adresu wykonywania działalności lub adresu do korespondencji,
- NIP-u i PESEL-u.
Osoby prawne oraz ułomne osoby prawne są określane danymi z KRS (numer KRS, adres korespondencyjny, sąd rejestrowy oraz osoby wyznaczone do reprezentacji, a w przypadku spółek kapitałowych także kapitał zakładowy).
Nazwa i siedziba spółki
W nazwie spółki cywilnej powinny znaleźć się imiona i nazwiska lub nazwy wszystkich wspólników. Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby uzupełnić oznaczenie o dowolny, inny element. Przykładowa nazwa spółki może więc brzmieć: „ALFIK Kowalski&Nowak spółka cywilna”. Dopuszczalne jest używanie przez wspólników w obrocie skrótu „s.c.”.
Spółka cywilna jako taka nie ma siedziby, ponieważ nie jest przedsiębiorcą. Wspólnicy powinni jednak podać w umowie nazwę miejscowości, w której prowadzą działalność. Pomaga to określić właściwość miejscową organów oraz sądu na przyszłość.
Cel umowy i zakres działalności spółki
Jako cel umowy rozumie się wspólne dążenie gospodarcze wspólników. Mogą oni opisać je w umowie słownie (np. tworzenie oprogramowania) lub podając odpowiednie kody PKD. Ten drugi sposób wymaga nieco więcej zachodu, ale uprości późniejsze formalności.
Na późniejszym etapie kody PKD i tak będzie trzeba ustalić, ponieważ ich zgłoszenie jest niezbędne do przyznania spółce cywilnej numeru REGON i NIP-u (mimo że nie ma ona podmiotowości prawnej!).
Czas obowiązywania umowy
Umowa spółki cywilnej, podobnie jak każdy inny kontrakt, może być zawarta na czas określony (np. 5 lat) lub nieoznaczony. Ma to zasadnicze znaczenie przy wypowiadaniu udziału przez wspólnika.
Zgodnie z art. 869 kc umowa zawarta na czas nieoznaczony może być wypowiedziana na 3 miesiące naprzód na koniec roku obrachunkowego. W przypadku czasowego kontraktu możliwości wypowiedzenia nie ma, chyba że wspólnicy przewidzą w umowie odpowiednią klauzulę lub uznają, że zachodzą ważne powody uzasadniające przedterminowe zakończenie współpracy.
Wkłady wspólników do spółki cywilnej
Wspólnicy dążą do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego najczęściej przez wniesienie wkładów. Może zaś być nimi wszystko, co ma wymierną wartość finansową. Wkłady mogą być pieniężne i niepieniężne.
Typowym wkładem pieniężnym są pieniądze lub inne rzeczy materialne, np. własność samochodu, sprzętu IT czy nawet całe przedsiębiorstwo.
Z kolei wkład niepieniężny to np. prawo najmu lokalu lub określone prawa przysługujące na gruncie własności przemysłowej (np. znak towarowy). Nic nie stoi na przeszkodzie, aby wspólnik przyczyniał się do realizacji celu umowy poprzez świadczenie własnej pracy (np. wykwalifikowany fryzjer).
Wnosząc wkłady, wspólnicy powinni określić ich wysokość. Jeżeli tego nie zrobią, domniemywa się, że mają one jednakową wartość.
Udział w zyskach i stratach
Jeżeli strony umowy nie ustaliły udziału w zyskach i stratach, przyjmuje się, że są one równe bez względu na wartość wkładów. W umowie warto jednak zadbać o podział udziału w zależności od aktywności każdego ze wspólników czy też wartości wniesionego do spółki wkładu. Ustalenia w tym zakresie są całkowicie dowolne, jeżeli chodzi o udział w stratach (można nawet wyłączyć wspólnika w tym zakresie).
Jedyne ograniczenie dotyczy jednak braku możliwości wyłączenia wspólnika od udziału w zyskach. Jest to tzw. spółka lwia, której zakazywało już prawo rzymskie.
Prowadzenie spraw i reprezentacja spółki
Umowa spółki cywilnej powinna regulować kwestie związane z prowadzeniem spraw spółki (czyli wewnętrznymi relacjami wspólników) oraz jej reprezentacją (działaniem przedsiębiorców na zewnątrz, w stosunku do osób trzecich).
Możliwe jest skorzystanie z modelu ustawowego lub wprowadzenie indywidualnych regulacji Zgodnie z przepisami, jeżeli chodzi o prowadzenie bieżących spraw spółki, to jest do tego uprawniony każdy ze wspólników. Kiedy jednak pozostali przedsiębiorcy sprzeciwią się podjętemu działaniu, konieczna będzie jednomyślna uchwała. Czynności przekraczające zakres bieżących spraw spółki zawsze należy poprzedzić uchwałą.
Pojedynczo wspólnicy mogą podejmować czynności nagłe, zmierzające do ochrony sytuacji spółki.
Jeżeli w umowie nie ma odrębnego postanowienia, reprezentacja spółki odbywa się na takich samych zasadach jak prowadzenie jej spraw.
Odpowiedzialność za zobowiązania spółki
Niezależnie od regulacji dotyczących prowadzenia spraw i reprezentacji wszyscy wspólnicy odpowiadają solidarnie za zobowiązania spółki i odpowiedzialności tej nie można wyłączyć w stosunku do osób trzecich. Odpowiedzialność solidarna zakłada, że wierzyciel może egzekwować wierzytelność od jednego, kilku lub wszystkich wspólników wedle swojej woli.
Nawet jeżeli wspólnicy postanowili wyłączyć udział w stratach jednego spośród przedsiębiorców, wierzyciel nadal może dochodzić od niego spełnienia świadczenia. Ewentualnego wyrównania można dochodzić wtedy od pozostałych wspólników w ramach tzw. regresu, czyli roszczenia zwrotnego. Są to już jednak wyłącznie relacje wewnętrzne wspólników.
Odpowiedzialności wspólnika za zobowiązania spółki nie można wyłączyć w umowie, ponieważ jest to przepis bezwzględnie obowiązujący!
Postanowienia końcowe
Nic nie stoi na przeszkodzie, aby wspólnicy rozszerzyli umowę spółki cywilnej o dodatkowe postanowienia, które doprecyzowują zasady współpracy. Może być to np.:
- zakaz konkurencji,
- możliwość wejścia spadkobierców zmarłego wspólnika na jego miejsce,
- zapis o formie wymaganej dla zmiany postanowień umowy.
Warto także dodać w umowie zastrzeżenie, że każdy ze wspólników otrzymał swój egzemplarz umowy w dokładnie takim samym brzmieniu.
Pod całą umową należy umieścić podpisy wszystkich stron wraz ze wskazaniem daty i miejsca jej zawarcia. Osoby fizyczne podpisują się same, a za osoby prawne oraz ułomne osoby prawne podpis składają osoby uprawnione do ich reprezentacji.
Spółka cywilna jest niezwykle elastyczną formą współpracy i zdecydowaną większość przepisów wspólnicy mogą zmienić, wprowadzając własne reguły. Mają oni w tym zakresie pełną dowolność tak długo, jak poruszają się w obrębie zasady swobody umów.
Zgodnie z art. 3531 kc cel i treść stosunku prawnego nie może być sprzeczna z jego istotą, zasadami współżycia społecznego oraz przepisom bezwzględnie obowiązującym, które wynikają z ustawy.
