Jedną z trudności z jaką spotykają się podwykonawcy w branży budowlanej jest brak płatności ze strony wykonawcy na rzecz podwykonawcy. W przypadku robót budowlanych Kodeks cywilny umożliwia pociągnięcie inwestora do odpowiedzialności w przypadku niedokonania przez wykonawcę płatności na rzecz podwykonawcy za wykonane prace. Jest to niewątpliwie pozytywny aspekt, ponieważ podwykonawca ma możliwość dochodzenia należności bezpośrednio od podmiotu, który realizuje całe przedsięwzięcie budowlane i jest jego inicjatorem, a co za tym idzie, posiada środki na jego wykonanie. W jaki sposób podwykonawca może domagać się od inwestora zapłaty? Jakie przepisy to regulują? Odpowiedź poniżej.
Umowa o roboty budowlane
Zgodnie z art. 647 Kodeksu cywilnego (dalej: "kc") przez umowę o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu, oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia.
Umowa o roboty budowlane zbliżona jest do umowy o dzieło. Zasadniczym kryterium rozróżnienia umowy o dzieło i umowy o roboty budowlane jest ocena realizowanej inwestycji stosownie do wymagań prawa budowlanego, a użyte w art. 647 kc określenie „obiekt” oznacza zmaterializowany rezultat robót budowlanych, stanowiący samoistną całość dającą się wyodrębnić co najmniej pod względem technicznym lub technologicznym. Dodatkowo umowa o roboty budowlane, w odróżnieniu od umowy o dzieło, dotyczy przedsięwzięcia większych rozmiarów, o zindywidualizowanych właściwościach, zarówno fizycznych, jak i użytkowych, któremu w zasadzie towarzyszy projektowanie i zinstytucjonalizowany nadzór.
Pojęcia „obiektu”, o którym mowa w art. 647 kc, nie należy mechanicznie utożsamiać z pojęciem „obiektu budowlanego”, o którym mowa w art. 3 pkt 1 prawa budowlanego. Przez obiekt budowlany rozumie się budynek wraz z instalacjami i urządzeniami technicznymi, budowlę stanowiącą całość techniczno-użytkową wraz z instalacjami i urządzeniami, a także obiekt małej architektury. „Obiekt” powinien w dokumentacji projektowej stanowić samoistną całość, dającą się wyodrębnić co najmniej pod względem technicznym lub technologicznym, co oznacza nadanie mu szerszego znaczenia, niż wynikałoby to z przepisów prawa budowlanego. Za przedmiot umowy o roboty budowlane należy uznać nie tylko powstały obiekt budowlany, ale także zespół obiektów budowlanych, stanowiących określoną w umowie i uściśloną w dokumentacji projektowej całość (np. przetwórnia, oczyszczalnia ścieków), jak również przedsięwzięcie inwestycyjne (tj. osiedle mieszkaniowe) czy stanowiące jego część zadanie inwestycyjne, czy złożoną instalację techniczną. Jako przedmiot umowy o roboty budowlane można traktować część przedsięwzięcia lub obiektu budowlanego (np. wykonanie instalacji sanitarnych czy wykopów fundamentowych) w sytuacji, jeżeli jest ona wyodrębniona technicznie. Kryterium wyróżniającym, które pozwala na wskazanie przedmiotu świadczenia wykonawcy i zakwalifikowanie go jako obiektu w rozumieniu art. 647 kc jest ocena realizowanej inwestycji stosownie do wymagań prawa budowlanego.
Brak płatności ze strony wykonawcy na rzecz podwykonawcy - prawne środki ochrony
W przypadku realizacji danego zadania inwestycyjnego przez wykonawcę z pomocą podwykonawcy i dalszych podwykonawców (z których każdy wykonuje część zadania składającego się na całość robót), całkowite rozliczenie inwestycji obejmuje zapłatę stosownego, ekwiwalentnego wynagrodzenia każdemu z tych uczestników procesu inwestycyjnego, przy czym całościowe wynagrodzenie należne wykonawcy co do zasady stanowi sumę wynagrodzeń należnych poszczególnym podwykonawcom za rezultat wykonanych przez nich robót.
Zgodnie z art. 6471 § 1 kc inwestor odpowiada solidarnie z wykonawcą (generalnym wykonawcą) za zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcy z tytułu wykonanych przez niego robót budowlanych, których szczegółowy przedmiot został zgłoszony inwestorowi przez wykonawcę lub podwykonawcę przed przystąpieniem do wykonywania tych robót, chyba że w ciągu 30 dni od dnia doręczenia inwestorowi zgłoszenia inwestor złożył podwykonawcy i wykonawcy sprzeciw wobec wykonywania tych robót przez podwykonawcę.
Zgłoszenie, o którym mowa wyżej, nie jest wymagane, jeżeli inwestor i wykonawca określili w umowie, zawartej w formie pisemnej pod rygorem nieważności, szczegółowy przedmiot robót budowlanych wykonywanych przez oznaczonego podwykonawcę.
Inwestor ponosi odpowiedzialność za zapłatę podwykonawcy wynagrodzenia w wysokości ustalonej w umowie między podwykonawcą a wykonawcą, chyba że ta wysokość przekracza wysokość wynagrodzenia należnego wykonawcy za roboty budowlane, których szczegółowy przedmiot wynika odpowiednio ze zgłoszenia albo z umowy. W takim przypadku odpowiedzialność inwestora za zapłatę podwykonawcy wynagrodzenia jest ograniczona do wysokości wynagrodzenia należnego wykonawcy za roboty budowlane, których szczegółowy przedmiot wynika odpowiednio ze zgłoszenia albo z umowy.
Celem art. 6471 kc jest zapewnienie ochrony podwykonawcom. Sposób realizacji tej ochrony, polegający na wprowadzeniu gwarancyjnej odpowiedzialności inwestora za cudzy dług, wymaga jednak starannej i rozważnej interpretacji zachowań mających uzewnętrznić wolę przyjęcia na siebie takiej odpowiedzialności. Dorozumiana zgoda inwestora na zawarcie umowy wykonawcy i podwykonawcy jest skuteczna, gdy istotne postanowienia umowy, decydujące o zakresie solidarnej odpowiedzialności inwestora z wykonawcą za wypłatę wynagrodzenia podwykonawcy są znane inwestorowi albo z którymi miał możliwość zapoznania się.
Przykład 1.
ABC Sp. z o.o. zleciła wykonanie obiektu budowlanego – hali handlowej. Generalnym wykonawcą całego obiektu była spółka NITRO Sp. z o.o. Jednym z podwykonawców spółki NITRO Sp. z o.o. był pan Jan – wykonywał on roboty hydrauliczne za łączną kwotę 100 000 zł. Spółka NITRO Sp. z o.o. uchyla się od płatności z uwagi na problemy finansowe. Pan Jan był zgłoszony przez NITRO Sp. z o.o. jako podwykonawca, a ABC Sp. z o.o. nie zgłosiła sprzeciwu. Czy Pan Jan może dochodzić zapłaty od ABC Sp. z o.o.?
Tak, Pan Jan może zwrócić się bezpośrednio do ABC Sp. z o.o. o uiszczenie wynagrodzenia.
Ustawowa solidarna odpowiedzialność inwestora wobec podwykonawcy powstaje ex lege z chwilą spełnienia przesłanek z art. 6471 kc i trwa tak długo, jak długo aktualna jest odpowiedzialność wykonawcy wynikająca z umowy o roboty budowlane zawartej z podwykonawcą. Podwykonawca nie może więc skutecznie zrzec się tej ustawowej solidarności względem inwestora, jak i nie może zwolnić (wyłącznie) inwestora z długu. Skoro solidarna odpowiedzialność inwestora powstaje z mocy prawa, niezależnie od woli stron umowy o roboty budowlane, nie może dojść do wygaśnięcia albo ograniczenia tej odpowiedzialności, jeżeli tylko wykonawca pozostaje nadal odpowiedzialny wobec podwykonawcy.
Jak wskazuje Sąd Najwyższy w wyroku z 17 września 2021 roku (V CSKP 43/21), wynikająca z art. 6471 § 5 kc: „solidarna odpowiedzialność inwestora za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcy występuje tylko wtedy, gdy rezultat świadczenia podwykonawcy stał się składnikiem obiektu stanowiącego przedmiot świadczenia wykonawcy w ramach łączącej go z inwestorem umowy o roboty budowlane. Ponieważ wielu podwykonawców świadczy swoje usługi na podstawie umów o dzieło, a nie umów o roboty budowlane, to przyjmuje się, że również i tacy podwykonawcy zasługują na ochronę wynikającą z tego uregulowania. Jeśli więc rezultat świadczenia podwykonawcy wchodzi w skład obiektu, będącego przedmiotem świadczenia wykonawcy, to uzasadnia to istnienie obowiązku inwestora w postaci dokonania zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy, połączonego węzłem solidarności z obowiązkiem wykonawcy zapłaty wynagrodzenia także i temu podwykonawcy. Istotne jest to, aby roboty wykonane przez podwykonawcę stanowiły realizację części obiektu obejmującego przedmiot świadczenia wykonawcy w ramach umowy o roboty budowlane łączącej go z inwestorem”.
