Proces sądowy, niezależnie od formy jego prowadzenia, zawsze jest związany z kosztami które należy ponosić, czy to na rzecz organów sądowych, czy też na rzecz pełnomocnika, jeśli został ustanowiony. Przy okazji ponoszenia kosztów związanych z procesem pojawia się wątpliwość, czy można ująć opłaty sądowe w kosztach firmowych?
Opłaty sądowe w kosztach firmowych - rodzaje i wysokość
W zależności od rodzaju sprawy opłata w postępowaniu upominawczym może być stała, stosunkowa lub podstawowa (art. 11 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych):
- opłatę stałą pobiera się w sprawach o prawa niemajątkowe oraz we wskazanych w powyższej ustawie niektórych sprawach o prawa majątkowe, w wysokości jednakowej niezależnie od wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia. Opłata ta nie może być niższa niż 30,00 zł i wyższa niż 5000,00 zł (art. 12 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych);
- opłatę stosunkową pobiera się w sprawach o prawa majątkowe i wynosi ona 5% wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia, jednak nie mniej niż 30,00 zł i nie więcej niż 100 000,00 zł;
- opłatę podstawową pobiera się w sprawach, w których przepisy nie przewidują opłaty stałej, stosunkowej lub tymczasowej. Opłata podstawowa wynosi 30,00 złotych i stanowi minimalną opłatę, którą strona jest obowiązana uiścić od pisma podlegającego opłacie, chyba że ustawa stanowi inaczej. Pobranie od pisma opłaty podstawowej wyłącza pobranie innej opłaty.
W postępowaniu upominawczym (uregulowanym w art. 4971–505 kpc) pobiera się opłatę od pozwu w wysokości 5% wartości przedmiotu sporu, a w sprawach rozpoznawanych w postępowaniu uproszczonym – w wysokości wskazanej w art. 28 pkt 1–4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
Uregulowania prawne
Zgodnie z ogólną zasadą obowiązującą w podatkach dochodowych kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia ich źródła, z wyjątkiem kosztów szczegółowo wymienionych w ustawie (art. 15 ustawy o CIT i art. 22 ustawy o PIT).
Opłaty sądowe w kosztach firmowych a stanowisko organów podatkowych
W praktyce organów podatkowych wykształciło się stanowisko, zgodnie z którym:
„(...) wydatki poniesione przez dochodzącego swoich praw (…), w postaci kosztów związanych z prowadzonym postępowaniem sądowym, miały na celu ochronę jego interesów prawnych. Są to niewątpliwie koszty związane z prowadzoną pozarolniczą działalnością gospodarczą, będące konsekwencją prowadzenia tej działalności. Nie występuje tu wprawdzie bezpośredni związek pomiędzy poniesieniem tych kosztów a uzyskaniem konkretnego przychodu, niemniej jednak biorąc pod uwagę, że podjęte przez Wnioskodawcę działania podyktowane były obroną Jego interesów w związku z bezpodstawnym kierowaniem roszczeń przez wierzyciela, wynikających z niewłaściwego wykonania przez niego umowy, należy uznać, iż koszty postępowania sądowego związane były z prowadzoną działalnością gospodarczą i miały na celu zabezpieczenie źródła przychodów, jakim jest działalność gospodarcza. Zatem mogą one stanowić koszty uzyskania przychodów prowadzonej działalność gospodarczej, bez względu na skuteczność postępowania, w związku z którym powstały (…)” – interpretacja nr IBPBI/2/423-1634/09/JD z 23 marca 2010 r.
Z kolei w innej interpretacji wskazano, że koszty uzyskania przychodów stanowią m.in. następujące wydatki związane z prowadzonym postępowaniem sądowym:
- koszty usług prawnych świadczonych przez kancelarie prawne,
- koszty tłumaczeń pisemnych i ustnych,
- koszty delegacji i noclegów.
Podkreślono, że przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych nie zawierają szczególnych unormowań dotyczących zaliczania do kosztów uzyskania przychodów kosztów procesowych. Wymienione wydatki są związane z funkcjonowaniem podatnika, mają na celu ochronę jego interesów gospodarczych i nie zostały wymienione w art. 16 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, dlatego w odniesieniu do nich stosować należy wskazane powyżej ogólne reguły zaliczania wydatków do kosztów. Ponadto wskazano, że nie można przyjąć, iż ww. koszty zostały objęte dyspozycją art. 16 ust. 1 pkt 17 tej ustawy, który stanowi, że nie uważa się za koszty uzyskania przychodów kosztów egzekucyjnych związanych z niewykonaniem zobowiązań. Skoro bowiem ustawodawca wyłączył z kosztów uzyskania przychodów koszty egzekucyjne, zasadne jest twierdzenie, że koszty poniesione w innej fazie postępowania (koszty procesu poniesione w postępowaniu rozpoznawczym) mogą stanowić koszty uzyskania przychodów, o ile spełniają przesłanki zawarte w art. 15 ust. 1 ww. ustawy (zob. interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 23 marca 2010 r, nr IBPBI/2/423-1634/09/JD).
Wyłączenie z kosztów uzyskania przychodów kosztów egzekucyjnych
Jak wyżej zaakcentowano, przepisy podatkowe wyłączają z kosztów uzyskania przychodów koszty egzekucyjne związane z niewykonaniem zobowiązań (art. 16 ust. 1 pkt 17 ustawy o CIT oraz art. 23 ust. 1 pkt 14 ustawy o PIT). W związku z powyższym pojawia się wątpliwość, czy można zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów koszty postępowania egzekucyjnego?
Należy już na wstępie podkreślić, że koszty egzekucyjne związane z niewykonaniem zobowiązań to koszty występujące po stronie dłużnika. Zatem takich kosztów ponoszonych przez wierzyciela w celu realizacji zobowiązania nie można utożsamiać z kosztami ponoszonymi w związku z niewykonaniem zobowiązania. Innymi słowy, brak jest regulacji prawnej, zarówno w ustawie o CIT, jak i PIT, które nakazywałyby wierzycielowi wyłączyć z kosztów podatkowych wydatki ponoszone w związku z dochodzeniem przez niego należności. Norma zawarta w art. 16 ust. 1 pkt 17 ustawy o CIT oraz art. 23 ust. 1 pkt 14 ustawy o PIT dotyczy wyłącznie kosztów związanych z niewykonaniem zobowiązań. Odnosi się więc ona do dłużnika, a nie wierzyciela.
W orzeczeniu z 23 czerwca 1999 r., I SA/Gd 1238/97, NSA wskazał:
„W odniesieniu do drugiego zakwestionowanego wydatku z tytułu kosztów sądowych (egzekucyjnych) należy stwierdzić, że odmowa ich zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów nastąpiła z naruszeniem zarówno art. 23 ust. 1 pkt 14 jak i art. 22 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Z literalnego brzmienia art. 23 ust. 1 pkt 14 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (odpowiednio art. 16 ust. 1 pkt 17 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych) wynika, że przepis ten ma zastosowanie do dłużników a nie wierzycieli, na co wskazuje użyty w tekście przepisu zwrot „kosztów... związanych z niewykonaniem zobowiązań”. Za takim poglądem przemawia również dokonana przez Ministra Finansów interpretacja analogicznej treści przepisu art. 16 ust. 1 pkt 17 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych”.
Wydatki ponoszone przez wierzyciela w celu dochodzenia niezapłaconych należności od dłużnika mają na celu zachowanie i zabezpieczenie źródła przychodów, a więc wierzyciel może zaliczyć poniesione wynagrodzenie kancelarii prawnej, opłaty sądowe, egzekucyjne itp. do kosztów uzyskania przychodów.
„W świetle przepisów art. 15 ust. 1 oraz – a contrario – art. 16 ust. 1 pkt 17 ustawy z 15.02.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych zaliczka na poczet kosztów egzekucji wszczętej wskutek nie wykonania przez dłużnika zobowiązań wobec wierzyciela, a należna komornikowi od wierzyciela na podstawie odrębnych przepisów – stanowi koszt uzyskania przychodu wierzyciela w dacie jego poniesienia. Zwrot wpłaconej wcześniej zaliczki w wyniku skutecznego zakończenia postępowania egzekucyjnego, przysługujący wierzycielowi na podstawie art. 770 kodeksu postępowania cywilnego, powoduje powstanie u niego przychodu z tytułu zwrotu kwoty zaliczki. Przychód powstaje w momencie uprawomocnienia się postanowienia komornika o kosztach egzekucji” (pismo MF z 23 sierpnia 1994 r., PO 4/RN-722-635/94).
Podsumowując, przedsiębiorca ma prawo ująć wydatki na opłaty sądowe w kosztach firmowych, poniesionych w celu ochrony interesów prawnych i gospodarczych.
