Prawne konsekwencje dla przedsiębiorcy za zator płatniczy

Płynność finansowa w biznesie to podstawa. Aby móc sobie pozwolić na zakupy, najpierw musimy zarobić. Dlatego też tak istotne jest, aby opłacać wszystkie faktury w terminie i wymagać tego samego od kontrahentów. Nie każdy jednak przestrzega tej zasady. Wielu przedsiębiorców, szczególnie tych dużych, intencjonalnie zwleka z przelewami, aby móc jak najdłużej obracać środkami przeznaczonymi na płatności. Mając silną pozycję na rynku, mogą sobie na to pozwolić. Żaden mniejszy partner biznesowy nie zaryzykuje pozwu o płatność, gdyż to mogłoby oznaczać zerwanie kontraktu. W końcu spóźniona płatność jest lepsza niż żadna. Takie zachowanie firmy nie jest jednak bezkarne. Zator płatniczy jest poważnym uchybieniem, a jego konsekwencje prawne mogą być realnie odczuwalne, nawet dla wielkiej korporacji. Co grozi za zatamowanie płynności finansowej innych przedsiębiorców? 

Zator płatniczy – o co z tym chodzi?

Nadmierne opóźnianie się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych jest na tyle istotnym problemem, że prawodawca ustanowił specjalną ustawę mającą temu przeciwdziałać. Zakaz tworzenia zatorów płatniczych znalazł swoje odbicie w art. 13b ustawy o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych. W projekcie ustawy podnoszono, że wiele podmiotów wskazuje na to, że stosowanie prywatnoprawnych rozwiązań (np. przedsądowych wezwań do zapłaty czy powództw o zapłatę) okazuje się nieskuteczne w walce z zatorami płatniczymi. Część dłużników, mimo że otrzymuje zapłatę od swoich kontrahentów w terminie, celowo wykorzystuje swoją silną pozycję kontraktową i odwleka płatności. W rezultacie takich praktyk niektórzy silniejsi dłużnicy kredytują własną działalność kosztem swoich słabszych wierzycieli.

Koszty wynikające z opóźnień w realizacji płatności w najwyższym stopniu obciążają niewielkie podmioty oraz generują jednocześnie najwyższe koszty z tym związane (8% w mikroprzedsiębiorstwach, 5,5% w małych przedsiębiorstwach, 3,9% w średnich i zaledwie 3,3% w dużych). Aby przeciwdziałać takim zachowaniom, do ustawy wprowadzono zakaz nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń wynikających ze zobowiązań wobec kontrahentów. Ustawa wskazuje, kiedy dochodzi do zatoru płatniczego, kto podlega pod zakaz oraz co grozi za niedostosowanie się do wskazanego obowiązku.

Zator płatniczy – czym jest i jakie ma konsekwencje?

Zator płatniczy to zjawisko powstające, kiedy przedsiębiorca nie reguluje swoich zobowiązań wobec kontrahentów w terminie, co powoduje dalsze opóźnienia w płatnościach w całym łańcuchu dostaw. W konsekwencji tego dalsze firmy, które nie otrzymują należności, również nie mogą terminowo zapłacić swoim partnerom. Powstaje spirala opóźnień, problemów finansowych, a finalnie może dojść nawet do niewypłacalności części z przedsiębiorców.

Co może być przyczyną powstawania zatorów płatniczych? Źródeł braku płatności może być wiele, część z nich się jednak powtarza najczęściej. Chodzi mianowicie o:

• problemy finansowe przedsiębiorstwa – powodem braku płynności może być również niedostatecznie dużo środków na rachunku bankowym firmy, co wynika np. z niskiej rentowności;
• nieefektywne zarządzanie finansami – chodzi o błędne założenia w planowaniu przepływów pieniężnych oraz brak umiejętności przewidywania ryzyka i dodatkowych kosztów;
• celowe opóźnianie płatności – duzi przedsiębiorcy wykorzystują swoją dominującą pozycję rynkową i kredytują się kosztem mniejszych dostawców;
• ustalenie w umowach długich terminów płatności faktur – duże firmy, nie chcąc narażać się na sankcje wynikające m.in. z omawianej ustawy, wymuszają na kontrahentach terminy sięgające nawet 120 dni (4 miesięcy).

Konsekwencje nieprzemyślanego, a niekiedy wręcz intencjonalnego działania przedsiębiorstw prowadzących do powstania zatoru płatniczego mogą być naprawdę fatalne dla wielu przedsiębiorców. Nadmierne opóźnianie się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych może prowadzić do:

• utraty możliwości regulowania przez wierzycieli własnych należności,
• osłabienia inwestycji,
• trudności z wprowadzaniem na rynek nowych produktów,
• konieczności podnoszenia cen towarów oraz usług,
• konieczności zaciągania kredytów lub pożyczek na pokrycie bieżących wydatków,
• ponoszenia dodatkowych kosztów związanych z szukaniem alternatywnych źródeł finansowania,
• zmniejszania wysokości wynagrodzeń lub ograniczania zatrudnienia.

W ostateczności powyższe skutki mogą się kumulować i prowadzić do niewypłacalności oraz likwidacji przedsiębiorstwa.

Kiedy mamy do czynienia z zatorem płatniczym?

Z nadmiernym opóźnianiem się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych, czyli zatorem płatniczym, mamy do czynienia, jeżeli w okresie 3 kolejno występujących po sobie miesięcy suma wartości wymagalnych świadczeń pieniężnych niespełnionych oraz spełnionych po terminie przez przedsiębiorcę wynosi co najmniej 2 000 000 zł.

Przy ustalaniu wystąpienia zatoru płatniczego pomijane są:

• niespełnione oraz spełnione po terminie świadczenia pieniężne, których termin spełnienia upłynął wcześniej niż 2 lata przed dniem wszczęcia postępowania;
• transakcje handlowe, których wyłącznymi stronami są podmioty należące do tej samej grupy kapitałowej;
• transakcje handlowe zawierane w zakresie działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej;
• transakcje handlowe, w których zapłata ma nastąpić w terminie umownym, ustalonym w sposób sprzeczny z omawianą ustawą, chyba że termin ten został wymuszony przez przedsiębiorcę o pozycji dominującej na mikro lub małym przedsiębiorcy.

Główną konsekwencją zatoru płatniczego jest postępowanie UOKiK

Powstanie zatoru płatniczego wymusza na Prezesie UOKiK przeprowadzenie odpowiedniego postępowania. Mimo że owa procedura wszczynana jest z urzędu, to nie ma prawnych przeszkód, aby sprawa została zgłoszona do organu przez podmiot prywatny, np. kontrahenta przedsiębiorcy, który dopuścił się nadmiernego opóźniania ze spełnianiem świadczeń pieniężnych.

Jeżeli w wyniku kontroli UOKiK dojdzie do wniosku, że przedsiębiorca jest winowajcą zatoru płatniczego, ma możliwość nałożenia na niego kary pieniężnej. Przepis wskazuje, że organ „może”, toteż mamy tutaj do czynienia z uznaniem administracyjnym. Prezes UOKiK ocenia wszelkie okoliczności sprawy i na ich podstawie decyduje, czy ukarać przedsiębiorcę, a jeżeli tak, to w jakim stopniu. Warto wskazać, że prawo do ukarania firmy powstaje już z chwilą stwierdzenia choćby 1 świadczenia niespełnionego lub spełnionego po terminie, o ile wartość tego świadczenia lub – w przypadku ich większej liczby – sumy świadczeń wynosi co najmniej 2 000 000 zł.

Ile może wynieść kara administracyjna? Jej wysokość jest wyliczana według wzoru określonego w art. 13v ust. 2 ustawy. Zgodnie z nim w celu obliczenia wysokości kary należy określić sumę wartości wymagalnych świadczeń pieniężnych niespełnionych oraz spełnionych po terminie (lub ich równowartości – w przypadku gdy zostały wyrażone w walucie obcej). Ponadto trzeba określić okres, który upłynął od dnia wymagalności niespełnionego lub spełnionego po terminie świadczenia pieniężnego do ostatniego dnia okresu objętego postępowaniem albo do dnia jego spełnienia, jeżeli świadczenie pieniężne zostało spełnione w okresie objętym postępowaniem. W zależności od długości tego okresu uwzględnia się odmienny wskaźnik procentowy. Za okres nieprzekraczający 30 dni dla wyliczenia maksymalnej kary pieniężnej uwzględnia się 1% tej sumy, dla okresu wynoszącego od 31 do 60 dni – 2%, dla okresu od 61 do 120 dni – 4%, dla okresu od 121 do 365 dni – 12%, a dla okresu dłuższego – 24%.

Wzór na wyliczenie kary finansowej:

WK = (WŚ1 × 1%) + (WŚ2 × 2%) + (WŚ3 × 4%) + (WŚ4 × 12%) + (WŚ5 × 24%) 

– gdzie poszczególne symbole oznaczają:

• WK – maksymalną wysokość administracyjnej kary pieniężnej;
• WŚ1 – sumę wartości wymagalnych świadczeń pieniężnych niespełnionych oraz spełnionych po terminie lub ich równowartości – w przypadku gdy zostały wyrażone w walucie obcej, w stosunku do których okres, który upłynął od dnia wymagalności niespełnionego lub spełnionego po terminie świadczenia pieniężnego do ostatniego dnia okresu objętego postępowaniem albo do dnia jego spełnienia, jeżeli świadczenie pieniężne zostało spełnione w okresie objętym postępowaniem, nie przekracza 30 dni;
• WŚ2 – sumę wartości wymagalnych świadczeń pieniężnych niespełnionych oraz spełnionych po terminie lub ich równowartości – w przypadku gdy zostały wyrażone w walucie obcej, w stosunku do których okres, który upłynął od dnia wymagalności niespełnionego lub spełnionego po terminie świadczenia pieniężnego do ostatniego dnia okresu objętego postępowaniem albo do dnia jego spełnienia, jeżeli świadczenie pieniężne zostało spełnione w okresie objętym postępowaniem, wynosi od 31 do 60 dni;
• WŚ3 – sumę wartości wymagalnych świadczeń pieniężnych niespełnionych oraz spełnionych po terminie lub ich równowartości – w przypadku gdy zostały wyrażone w walucie obcej, w stosunku do których okres, który upłynął od dnia wymagalności niespełnionego lub spełnionego po terminie świadczenia pieniężnego do ostatniego dnia okresu objętego postępowaniem albo do dnia jego spełnienia, jeżeli świadczenie pieniężne zostało spełnione w okresie objętym postępowaniem, wynosi od 61 do 120 dni;
• WŚ4 – sumę wartości wymagalnych świadczeń pieniężnych niespełnionych oraz spełnionych po terminie lub ich równowartości – w przypadku gdy zostały wyrażone w walucie obcej, w stosunku do których okres, który upłynął od dnia wymagalności niespełnionego lub spełnionego po terminie świadczenia pieniężnego do ostatniego dnia okresu objętego postępowaniem albo do dnia jego spełnienia, jeżeli świadczenie pieniężne zostało spełnione w okresie objętym postępowaniem, wynosi od 121 do 365 dni;
• WŚ5 – sumę wartości wymagalnych świadczeń pieniężnych niespełnionych oraz spełnionych po terminie lub ich równowartości – w przypadku gdy zostały wyrażone w walucie obcej, w stosunku do których okres, który upłynął od dnia wymagalności niespełnionego lub spełnionego po terminie świadczenia pieniężnego do ostatniego dnia okresu objętego postępowaniem albo do dnia jego spełnienia, jeżeli świadczenie pieniężne zostało spełnione w okresie objętym postępowaniem, przekracza 365 dni.

Przykład

Przedsiębiorca A miał obowiązek zapłaty faktury na 100 000 zł na rzecz przedsiębiorcy B. Termin płatności wynosił 60 dni, liczony był od dnia doręczenia faktury. Przedsiębiorca A opłacił fakturę dopiero w 122. dniu po otrzymaniu dokumentu. Jaka kara grozi dłużnikowi za opóźnienie w tym przypadku? Opóźnienie przedsiębiorcy A wyniosło 62 dni (miał 60 dni na zapłatę, dokonał jej 122. dnia). Maksymalna kara będzie zatem wyliczona według wzoru – WŚ3 × 4% = WK

100 000 zł × 4% = 4000 zł

Maksymalna kara będzie wynosiła 4000 zł.

Jakie jeszcze inne konsekwencje mogą grozić przedsiębiorcy?

Oprócz kary administracyjnej zator płatniczy może mieć jeszcze inne negatywne konsekwencje. Przedsiębiorca niepłacący swoich zobowiązań musi pamiętać, że każdy dzień zwłoki oznacza powstawanie (i powiększanie) się odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych. Odsetki te są przy tym wyższe niż te standardowe określone w Kodeksie cywilnym.

Dodatkowo wierzyciel, oprócz naliczania odsetek, ma prawo naliczyć dłużnikowi jednorazową (zryczałtowaną) rekompensatę za koszty odzyskiwania należności. Jej kwoty wyglądają następująco:

• 40 euro – jeśli zaległa kwota nie przekracza 5000 zł;
• 70 euro – jeśli zaległa kwota wynosi od 5000 zł do 50 000 zł;
• 100 euro – jeśli zaległa kwota przekracza 50 000 zł.

Inną konsekwencją wstrzymywania się z płatnością jest postępowanie cywilne, w wyniku którego oprócz kwoty głównej i odsetek, dłużnikowi naliczone zostaną również koszty postępowania (koszty sądowe, koszty przejazdów do i z sądu, koszty reprezentacji).

W rażących przypadkach dłużnik może odpowiadać karnie. Zator płatniczy może mieć różne powody powstania. W zależności od tego, co stoi za takim zachowaniem przedsiębiorcy, może on wypełnić znamiona 1 z 3 przestępstw:

• niezaspokojenie roszczeń wierzyciela (art. 300 kk) – nawet do 8 lat pozbawienia wolności;
• doprowadzenie do bankructwa (art. 301 kk) – maksymalnie do 5 lat pozbawienia wolności;
• faworyzowanie wierzycieli (art. 302 kk) – najwyższy wymiar kary wynosi 3 lata pozbawienia wolności.