Jednostki nabywają do przedsiębiorstw różnego rodzaju składniki majątku stanowiące środki trwałe. Na start odbywa się ustalenie wartości początkowej. Na koniec każdego roku, ale i w miesiącu wystąpienia nieprzewidzianego zdarzenia, jednostki dokonują aktualizacji wyceny środka trwałego. Wycenę tę mogą dokonać 3 metodami. Jedną z nich jest przeszacowanie środka trwałego. Czego ono dotyczy i kiedy można go zastosować? To i wiele innych zagadnień poruszono w niniejszej publikacji.
Składnik majątku będący środkiem trwałym
Przedsiębiorcy używają w swoich działalnościach różnych składników majątku. Niektóre z nich wypełniają cechy środka trwałego. Będzie nim składnik majątku, który:
- został zakupiony na cele działalności gospodarczej albo wytworzony we własnym zakresie także na cele firmowe,
- jest własnością albo współwłasnością podatnika,
- jest kompletny i zdatny do użytku w czasie przyjęcia go do używania w firmie,
- jego okres użytkowania w działalności musi być dłuższy niż 12 miesięcy,
- jest używany na cele działalności gospodarczej,
- jest oddany w najem, dzierżawę albo leasing.
Jednostka (podatnik prowadzący działalność), wprowadzając na stan rzeczowe aktywa trwałe (składniki majątku stanowiące rzeczowe środki trwałe – składniki nienależące do grupy aktywów finansowych), ma obowiązek ustalić ich wartość początkową.
Jej ustalenie odbywa się na podstawie:
- ceny nabycia,
- kosztów wytworzenia.
Zgodnie z art. 28 ust. 1 pkt 1 Ustawy o rachunkowości (zwanej dalej u.o.r.) środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne wycenia się według cen nabycia lub kosztów wytworzenia, lub wartości przeszacowanej (po aktualizacji wyceny środków trwałych), pomniejszonych o odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe, a także o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości.
Po pierwszym ujęciu (ustaleniu wartości początkowej) danego środka trwałego w ewidencji środków trwałych jednostka musi w kolejnych okresach sprawozdawczych zadać sobie pytanie, czy zasadne będzie stosowanie przy kolejnej wycenie środka trwałego (na koniec roku obrotowego) standardowego (historycznego) wyrażenia wartości, a więc wartość bilansowa – skumulowane odpisy umorzeniowe i odpisy z tytułu trwałej utraty wartości środka trwałego.
WARTOŚĆ POCZĄTKOWA (CENA NABYCIA ALBO KOSZT WYTWORZENIA) | − | SKUMULOWANE ODPISY UMORZENIOWE | − | SKUMULOWANE ODPISY Z TYTUŁU TRWAŁEJ UTRATY WARTOŚCI | = | WYCENA WARTOŚCI BILANSOWEJ WEDŁUG KOSZTU HISTORYCZNEGO |
Może się jednak okazać, że bardziej uzasadnione będzie ustalenie po pierwszej wycenie, np. w kolejnym roku obrotowym albo jeszcze w kolejnym, tzw. wartości przeszacowanej środka trwałego.
Powyżej wspomniany art. 28 ust. 1 pkt 1 ustawy o rachunkowości mówi, że poza standardową metodą wyceny według kosztu historycznego jednostka może zastosować wycenę według wartości przeszacowanej.
Przeszacowanie środka trwałego w praktyce
Jednostka, wprowadzając na stan środków trwałych składnik majątku, ma obowiązek ustalić jego wartość początkową. Następnie na koniec roku obrotowego dokonuje jego wyceny (metodą standardową). W kolejnym roku może jednak zdecydować (jeżeli znajduje to uzasadnienie) o wycenie według wartości przeszacowanej.
Przeszacowania środka trwałego dokonuje się nie wcześniej niż na koniec roku obrotowego, czyli roku wprowadzenia na stan środka trwałego według ustalonej wartości początkowej. Przeszacowanie środka trwałego to nic innego jak ustalenie wartości wyceny środka trwałego na koniec roku obrotowego.
Należy zaznaczyć, że jednostka musi zdecydować, w jaki sposób będzie dokonywała wyceny środków trwałych, przyjętą metodę wyceny powinna bowiem stosować w odniesieniu do wszystkich środków trwałych.
Od ustalonej wartości przeszacowanej dokonuje następnie odpisów umorzeniowych oraz odpisów trwałej utraty wartości (jeżeli zaistnieje zdarzenie uzasadniające trwałą utratę wartości środka trwałego).
Pamiętając o art. 31 ust. 3 ustawy o rachunkowości, wartość początkowa i dotychczas dokonane od środków trwałych odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe mogą, na podstawie odrębnych przepisów, ulegać aktualizacji wyceny.
Mówiąc o odrębnych przepisach, należy tu sięgnąć do art. 22o Ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych (zwanej dalej ustawą o PIT).
Przepis ten mówi, że minister finansów określa w drodze rozporządzenia tryb i terminy aktualizacji wyceny (aktualizacji) środków trwałych (także w drodze przeszacowania):
- wartości początkowej składników majątku,
- kwoty do obliczenia wartości początkowej spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego,
- jednostkowej ceny nabycia części składowych i peryferyjnych,
- wartości początkowej środków trwałych
– jeżeli wskaźnik wzrostu cen nakładów inwestycyjnych w okresie 2 kwartałów oraz w okresie 4 kwartałów danego roku kalendarzowego w stosunku do analogicznych okresów roku ubiegłego przekroczy 10%.
Ponadto prawodawca informuje, że wskaźniki wzrostu cen nakładów inwestycyjnych ogłasza Prezes GUS za okresy kwartalne. Ustalona w wyniku aktualizacji wyceny wartość księgowa netto środka trwałego nie powinna być wyższa od jego wartości godziwej, której odpisanie w przewidywanym okresie jego dalszego używania jest ekonomicznie uzasadnione.
Jeśli chodzi o wartość godziwą instrumentów finansowych znajdujących się w obrocie na aktywnym rynku, to będzie nią cena rynkowa pomniejszona o koszty związane z przeprowadzeniem transakcji, gdyby ich wysokość była znacząca.
Cenę rynkową aktywów finansowych posiadanych przez jednostkę oraz zobowiązań finansowych, które jednostka zamierza zaciągnąć, stanowi zgłoszona na rynku bieżąca oferta kupna, natomiast cenę rynkową aktywów finansowych, które jednostka zamierza nabyć, oraz zaciągniętych zobowiązań finansowych stanowi zgłoszona na rynek bieżąca oferta sprzedaży.
Nierzadko wartość godziwa ustalana jest za pośrednictwem usług świadczonych przez rzeczoznawców.
