W wielu firmach funkcjonują Zakładowe Fundusze Świadczeń Socjalnych. Ich głównym zadaniem jest oczywiście udzielanie wsparcia materialnego pracownikom bez względu na formę i okres zatrudnienia. Czy możliwe jest jednak korzystanie z ZFŚS w kilku miejscach pracy?
Kto ma prawo do świadczeń z ZFŚS?
Środki zgromadzone w ramach Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych są przeznaczane na finansowanie działalności socjalnej nie tylko dla pracowników i ich rodzin, lecz także rencistów, emerytów oraz ich najbliższych. Z powyższego wynika więc, że o świadczenia socjalne mogą ubiegać się zarówno obecni, jak i byli pracownicy dla siebie oraz swoich rodzin.
Prawo do świadczeń socjalnych nie może być w żaden sposób ograniczane przez pracodawcę, jeśli chodzi o rodzaj umowy o pracę, formę wykonywania obowiązków zawodowych (praca zdalna lub praca stacjonarna) ani okres zatrudnienia w danej firmie. W praktyce oznacza to więc, że do świadczenia socjalnego ma takie samo prawo zarówno osoba pracująca w danym zakładzie od miesiąca, jak i od wielu lat. Pracodawca ma jednak możliwość różnicowania wysokości świadczeń, o które ubiega się wnioskodawca, np. poprzez stosowanie kryterium dochodowego lub liczbę członków rodziny pracownika. Bardzo często do uzyskania świadczenia konieczne jest również złożenie wniosku w odpowiednim terminie. Zasady przyznawania omawianych świadczeń powinny znaleźć się w regulaminie ZFŚS, który musi pozostawać w zgodzie z obowiązującymi przepisami, głównie z Ustawą z dnia 4 marca 1994 roku o Zakładowym Funduszu Świadczeń Socjalnych.
Ustawa o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych nie nakazuje pracodawcy formułowania określonych kryteriów, nie formułuje też procedury dysponowania środkami funduszu, pozostawiając te kwestie dobrowolnej decyzji pracodawcy. Stawia jedynie wymóg uzależniania świadczeń z funduszu od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej oraz wymóg określenia zasad i warunków korzystania ze środków funduszu. Powyższa ustawa wyklucza tworzenie zasad podziału funduszu w sprzeczności z art. 8 ust. 1 – jest to przepis bezwzględnie obowiązujący. W związku z powyższym zasadne jest stwierdzenie, że z funduszu mogą być finansowane tylko te rodzaje działalności socjalnej, które są objęte ustawową definicją pojęcia „działalność socjalna”, zawartą w art. 2 pkt 1 ww. ustawy.
Świadczenia socjalne z kilku zakładów pracy
W obecnych czasach dosyć często zdarza się, że dana osoba jest zatrudniona w kilku miejscach pracy. Z taką sytuacją mamy do czynienia chociażby wśród nauczycieli oraz lekarzy. Korzystanie ze świadczeń socjalnych w kilku przedsiębiorstwach jest prawnie dopuszczalne. Co więcej, pracodawca nie może odmówić przyznania danego świadczenia zatrudnionemu tylko z tego powodu, że pracuje on w innej firmie, w której również ma prawo korzystać ze środków tamtejszego ZFŚS. Regulaminy ZFŚS nie mogą w swej treści zawierać żadnych ograniczeń w tym zakresie, takie postanowienia są bowiem z mocy samego prawa nieważne.
Przykład 1.
Magdalena jest zatrudniona na 1/4 etatu w firmie X oraz na 1/3 etatu w firmie Y. W obu przedsiębiorstwach funkcjonują Zakładowe Fundusze Świadczeń Socjalnych. Pracodawca X nakazał sporządzenie regulaminu ZFŚS, w którym znajdzie się postanowienie ograniczające prawo do świadczeń dla pracowników, którzy mogą korzystać ze świadczeń socjalnych w innych firmach – tak, jak ma to miejsce w przypadku Magdaleny. Czy pracownica może wnioskować o przydzielenie jej świadczenia socjalnego z ZFŚS w firmie X?
Tak, ponieważ wprowadzone ograniczenie nie ma wiążącej mocy. Wymiar etatu również nie wpływa na możliwość ubiegania się o świadczenia socjalne zarówno z firmy X, jak i firmy Y.
Przykład 2.
Krzysztof pracuje w firmie X w wymiarze 3/4 etatu oraz w firmie Y w wymiarze 1/2 etatu. W obu przedsiębiorstwach funkcjonują ZFŚS. Mężczyzna chce ubiegać się o świadczenie świąteczne ze swoich dwóch zakładów pracy. Pracodawca Y odmawia jednak przyznania takiego świadczenia, ponieważ twierdzi, że Krzysztof ma większy wymiar etatu w firmie X. Czy pracodawca Y może odmówić przyznania świadczenia?
Nie, ponieważ wymiar etatu oraz fakt pozostawania w zatrudnieniu w dwóch różnych firmach nie wpływa w żaden sposób na prawo do korzystania z ZFŚS w dwóch miejscach pracy.
Tak naprawdę liczba posiadanych etatów nie odgrywa żadnej roli, jeśli chodzi o możliwość ubiegania się o wsparcie socjalne z ZFŚS. Pracownik może więc pozostawać w zatrudnieniu nawet w kilku miejscach pracy jednocześnie, w ramach cząstkowych etatów. Jeśli będzie w stanie świadczyć pracę bez szkody dla swoich pracodawców, to teoretycznie może działać na pełnych etatach w kilku zakładach i również nie utraci z tego tytułu prawa do ubiegania się o świadczenia socjalne.
Pracujący emeryt a prawo do świadczeń socjalnych
Nieco inaczej sytuacja wygląda w przypadku emerytów, którzy podejmują zatrudnienie w innym zakładzie pracy niż ten, z którego przeszli na emeryturę. W tym przypadku dana osoba ma prawo do korzystania wyłącznie z jednego ZFŚS, a dokładniej z tego, który mieści się w jego aktualnym zakładzie pracy. Potwierdza to chociażby uchwała Sądu Najwyższego z 15 listopada 1991 roku (sygn. akt I PZP 56/91), zgodnie z którą emeryt lub rencista mogą korzystać ze świadczeń tylko u jednego byłego pracodawcy – tego, u którego byli ostatnio zatrudnieni. Emeryt wraz z podjęciem zatrudnienia traci prawo do świadczeń u pracodawcy, od którego przeszedł na emeryturę. Przyjmuje się, że status pracownika jest silniejszy niż status emeryta – dlatego też pracujący emeryt nie może pobierać świadczeń socjalnych z dwóch różnych miejsc.
Przykład 3.
Ewa pracowała w firmie X, w której istnieje ZFŚS. W maju 2023 roku przeszła na emeryturę, jednak od września 2023 roku podjęła ponowne zatrudnienie, tym razem w firmie Y. Ewa nie zawiesiła prawa do emerytury i pobiera ją wraz z wynagrodzeniem za pracę w nowej firmie. Czy kobieta ma prawo do świadczeń socjalnych z obu zakładów pracy?
Nie, w tym przypadku kobieta może ubiegać się o świadczenia z ZFŚS wyłącznie w firmie Y, która jest jej aktualnym miejscem pracy. Ewa nie może wnioskować o świadczenia z ZFŚS w firmie X.
Przykład 4.
Igor pracował w firmie X, a od czerwca 2023 roku przebywa na emeryturze. Od października 2023 roku podjął zatrudnienie w firmie Y, przy czym nie zawiesił swojej emerytury. W obu zakładach pracy funkcjonują ZFŚS. Igor w październiku i listopadzie 2023 roku skorzystał z kilku świadczeń socjalnych z firmy Y. Ze względu na swój stan zdrowia zrezygnował jednak z zatrudnienia w tej firmie i przeszedł na pełną emeryturę. Czy mężczyzna ma prawo do świadczeń socjalnych z ZFŚS, a jeśli tak, to z którego zakładu pracy?
Igor jako emeryt może ubiegać się o świadczenia z ZFŚS, przy czym może to zrobić wyłącznie z firmy Y. Firma Y jest bowiem jego ostatnim miejscem zatrudnienia przed przejściem na pełne świadczenie emerytalne.
Praktyczny problem z pracującymi emerytami polega niestety na tym, że wiele poprzednich zakładów pracy nie wie, czy ich byli pracownicy nie podjęli przypadkiem zatrudnienia w innej firmie i tym samym, czy nie utracili prawa do świadczeń socjalnych z pierwotnego zakładu pracy. Obecne przepisy nie nakładają obowiązku na pracujących emerytów, aby informowali swoich byłych pracodawców o podjęciu zatrudnienia w połączeniu z pobieranym świadczeniem emerytalnym. Istnieje więc możliwość, że dana osoba będzie ubiegała się o świadczenie zarówno z byłego zakładu pracy (tego, z którego przeszła na emeryturę), jak i zakładu, w którym podjęła już zatrudnienie jako emeryt. Jeśli poprzedni pracodawca ustali, że emeryt otrzymał nienależne mu świadczenie socjalne, ma prawo żądać jego zwrotu w całości. Dotyczy to nawet sytuacji, w której emeryt skorzystał już z nienależnego mu świadczenia.
Przykład 5.
Barbara pracowała w firmie X i jako emerytka podjęła zatrudnienie w firmie Y. W obu zakładach pracy funkcjonują ZFŚS. Kobieta złożyła w tym samym czasie dwa wnioski o przyznanie jej świadczeń socjalnych – od firmy X (jako emerytka) oraz od firmy Y (jako aktualna pracownica). W odpowiedzi przyznano jej dwa świadczenia. Po kilku miesiącach pracodawca X dowiedział się, że Barbara pracuje w firmie Y i korzysta tam z ZFŚS. W związku z powyższym zażądał od niej zwrotu świadczenia, które bezprawnie otrzymała. Czy Barbara musi zwrócić świadczenie socjalne, które otrzymała od firmy X?
Tak, ponieważ w tym przypadku świadczenie to było od samego początku nienależne. Kobieta nie może też twierdzić, że wykorzystała przyznane jej świadczenie w całości. Pracodawca X ma prawo skierować sprawę do sądu o zwrot nienależnie przyznanego świadczenia.
Korzystanie z ZFŚS w kilku miejscach pracy - podsumowanie
Pracownicy zatrudnieni w kilku firmach mają prawo do korzystania ze świadczeń socjalnych w ramach ZFŚS w każdym zakładzie pracy. Wymiar etatu, rodzaj podpisanej umowy oraz staż pracy nie wpływają na prawo korzystania z takich świadczeń. Pracodawcy nie mogą odmawiać przyznawania świadczeń socjalnych tylko z tego powodu, że ich pracownicy są zatrudnieni w innym zakładzie. Powyższa zasada doznaje jednak ograniczenia w przypadku pracujących emerytów – mają oni prawo do świadczeń socjalnych wyłącznie z firmy, w której są aktualnie zatrudnieni.
