Właściwość umowna sądu
Właściwość umowna sądu jest jedną z realizacji zasad swobodnego konstruowania umów, zgodnie z art. 46 Kodeksu postępowania cywilnego. Dzięki temu przepisowi strony mogą ustalić sąd właściwy do rozstrzygania sporów, inny niż sąd właściwy dla siedziby pozwanego, odmiennie niż wskazują to przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. Właściwość umowna sądu określana jest również jako umowa prorogacyjna. Wskazuje na to art. 46 Kodeksu postępowania cywilnego.
| Art. 46. § 1. Strony mogą umówić się na piśmie o poddanie sądowi pierwszej instancji, który według ustawy nie jest miejscowo właściwy, sporu już wynikłego lub sporów mogących w przyszłości wyniknąć z oznaczonego stosunku prawnego. Sąd ten będzie wówczas wyłącznie właściwy, jeżeli strony nie postanowiły inaczej lub jeżeli powód nie złożył pozwu w elektronicznym postępowaniu upominawczym. Strony mogą również ograniczyć umową pisemną prawo wyboru powoda pomiędzy kilku sądami właściwymi dla takich sporów. § 2. Strony nie mogą jednak zmieniać właściwości wyłącznej. |
Skutki zawarcia zapisu o właściwości umownej sądu
Spisanie postanowienia o właściwości umownej sądu będzie miało wiążące skutki prawne w przypadku zaistniałego konfliktu między stronami umowy.
Strony, ustalając właściwość miejscową sądu, mogą określić konkretny sąd, który rozpatrzy ich sprawę wg właściwości miejscowej, nie mogą jednak zmienić właściwości rzeczowej sądu poprzez ustalenie, że sprawy powyżej 100 000 zł będą rozstrzygane przez sąd rejonowy, a nie okręgowy. Zawarcie zapisu o właściwości umownej sądu może tyczyć się również sądów polubownych.
W jakich przypadkach ustalana jest właściwość miejscowa sądu?
Umowną właściwość sądową ustala się w celu zaoszczędzenia sobie czasu na dojazdach lub jeśli przedsiębiorcy prowadzą swoje interesy w miastach innych niż są zarejestrowani. Sąd wybiera się za porozumieniem stron przed podpisaniem umowy lub anektując umowę - dodając zapis o zmianie właściwości sądu, który będzie rozpatrywał spory pomiędzy stronami.
| Uwaga! Właściwość umowna sądu jest odstępstwem od generalnej zasady określonej w art. 27 Kodeksu postępowania cywilnego, która wskazuje, że: § 1. Powództwo wytacza się przed sąd pierwszej instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania. § 2. Miejsce zamieszkania określa się według przepisów kodeksu cywilnego. |
Czym różni się właściwość umowna sądu od właściwości miejscowej sądu?
Właściwość umowna sądu wynika z zapisu w umowie natomiast właściwość miejscowa sądu wynika z ustawy i wskazuje, który z sądów powinien być w danej sprawie właściwy. W pierwszej kolejności należy ustalić właściwość rzeczową sądu, czy będzie to sąd rejonowy, czy okręgowy i z jakiego zakresu jest dana sprawa (prawo pracy, ubezpieczenia społeczne czy prawo rodzinne).
Po ustaleniu właściwości rzeczowej sądu ustala się właściwość miejscową, czyli precyzuje się, który sąd jest właściwy do rozpatrywania złożonej sprawy. Sąd właściwy w sprawie ustala się według miejsca zamieszkania pozwanego.
| Ważne! Właściwość miejscową sądu ustala się według miejsca zamieszkania pozwanego. |
Kiedy właściwość umowna sądu jest niedopuszczalna?
Strony nie mogą w umowie określić właściwości umownej sądu, jeżeli Kodeks postępowania cywilnego przewiduje właściwość wyłączną. Tyczy się to w szczególności powództw o własność lub inne prawa rzeczowe dotyczące nieruchomości, w których zawsze sąd właściwy będzie ustalany według miejsca położenia danego lokalu.
Sporna w doktrynie jest kwestia właściwości wyłącznej dla tytułu egzekucyjnego, uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2004 r. ( III CZP 110/03, OSNC 2004, nr 9, poz. 133) w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu umowa o właściwość sądu nie jest bowiem dopuszczalna.
W treści uzasadnienia możemy przeczytać, że Doktryna w zasadzie odrzuca możliwość stosowania przepisu dotyczącego właściwości umownej w postępowaniu klauzulowym. Pogląd taki wyrażany był już na tle przepisów części drugiej dawnego kodeksu postępowania cywilnego, regulującej postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne.
Nie można również określić właściwości umownej dotyczącej spadków oraz spraw pomiędzy rodzicami a dziećmi.
Konsekwencje złożenia pozwu do niewłaściwego sądu
W przypadku gdy powód złoży pozew niezgodny z zapisem umownym sądu, tj. gdy skieruje sprawę do sądu właściwego wg miejsca zamieszkania pozwanego lub siedziby przedsiębiorstwa, sąd nie stwierdzi niewłaściwości. Jeżeli jednak pozwany wniesie zarzut co do właściwości sądu niezgodnego z zapisami umowy, pozew zostanie przekazany sądowi właściwemu według zapisów umowy i w nim będzie rozpatrywany. Zarzut ten można podnieść tylko do momentu wdania się w spór co do istoty sprawy, jeżeli bowiem sąd nada bieg sprawie, stanie się on właściwy i do niego będzie należał obowiązek rozpatrzenia pozwu.
