Przepisy prawa pracy wyróżniają kilka systemów czasu pracy, choć jednym z podstawowych jest ciągle standardowy 8-godzinny czas pracy w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy. Innym systemem jest tzw. ruchomy czas pracy – na czym dokładnie polega i jakie formalności wiążą się z wprowadzaniem go do firmy? Jak odbywa się wprowadzenie ruchomego czasu pracy?
Czym jest system czasu pracy?
Stosunek pracy polega na wykonywaniu konkretnych obowiązków wyznaczonych przez pracodawcę pod jego kontrolą oraz w odgórnie ustalonym miejscu i czasie. Pracownicy powinni wiedzieć, w jakich godzinach muszą pozostawać do dyspozycji pracodawcy, stąd zakazane jest ciągła praca w jakiejkolwiek firmie, tj. bez dni wolnych od pracy.
Systemy czasu pracy są zasadami określającymi, w jakich godzinach i dniach pracownik może wykonywać swoje obowiązki. Okazuje się, że nie zawsze będzie to typowy 8-godzinny czas pracy od poniedziałku do piątku. Ze względu na potrzeby niektórych przedsiębiorstw (np. tych, w których przestój produkcyjny nie jest w ogóle możliwy) pracownicy mogą wykonywać swoje zadania dłużej niż przeciętne 8 godzin dziennie. Oczywiście w zamian otrzymują za to odpowiednią liczbę dni wolnych od pracy potrzebnych do regeneracji swojego organizmu.
Obecnie możemy wyróżnić następujące systemy czasu pracy w Polsce:
- podstawowy system czasu pracy,
- równoważny system czasu pracy,
- zadaniowy system czasu pracy,
- ruchomy system czasu pracy,
- system przerywany,
- system rejestracji czasu pracy,
- system równoważony z dopuszczalnym przedłużeniem dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godzin,
- system równoważony z dopuszczalnym przedłużeniem dobowego wymiaru czasu pracy do 16 lub 24 godzin,
- system pracy weekendowej.
Ruchomy czas pracy
Jednym z ciekawszych systemów czasu pracy jest tzw. ruchomy czas pracy. W skrócie polega on na ustaleniu różnych godzin rozpoczynania pracy przez zatrudnionego w firmie, ewentualnie wskazaniu przedziału godzinowego, w którym pracownik decyduje o rozpoczęciu swoich zadań. Ruchomy czas pracy, jak wskazuje na to sama nazwa, wiąże się zatem ze zmiennymi godzinami rozpoczęcia i zakończenia pracy w przedsiębiorstwie.
W rzeczywistości ruchomy czas pracy nie powinien być mylony z system zadaniowego czasu pracy – są to dwie odrębne instytucje. Zgodnie z treścią art. 140 Kodeksu pracy w przypadkach uzasadnionych rodzajem pracy lub jej organizacją albo miejscem jej wykonywania może być stosowany system zadaniowego czasu pracy. Pracodawca, po porozumieniu z pracownikiem, ustala czas niezbędny do wykonania powierzonych zadań, uwzględniając wymiar czasu pracy wynikający z norm określonych w art. 129 kp. Z kolei art. 1401 kp wskazuje, że rozkład czasu pracy może przewidywać różne godziny rozpoczynania pracy w dniach, które zgodnie z tym rozkładem są dla pracowników dniami pracy. Rozkład czasu pracy może przewidywać przedział czasu, w którym pracownik decyduje o godzinie rozpoczęcia pracy w dniu, który zgodnie z tym rozkładem jest dla pracownika dniem pracy. Wykonywanie pracy zgodnie z ustalonymi rozkładami czasu pracy nie może naruszać prawa pracownika do odpoczynku. W rozkładach ruchomego czasu pracy ponowne wykonywanie pracy w tej samej dobie nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych.
Co ciekawe, system ruchomego czasu pracy może być połączony z innym systemem, np. zmianowym lub systemem równoważnego czasu pracy. Decydujące znaczenie mają tutaj jednak potrzeby zakładu pracy oraz ustalenia poczynione przez pracownika i pracodawcę.
Przykład 1.
Pracodawca zdecydował o wprowadzeniu do swojej firmy ruchomego czasu pracy dla wszystkich zatrudnionych. Pracownicy mają obowiązek świadczyć swoje usługi przez 8 godzin każdego dnia od poniedziałku do piątku, przy czym godzina rozpoczęcia pracy zależy od ich wyboru i mieści się w zakresie pomiędzy 7.00 a 9.30 rano. Każdy pracownik musi ewidencjonować swoje przybycie do firmy oraz liczbę faktycznie przepracowanych godzin.
Wprowadzenie ruchomego czasu pracy
Decyzja o wdrożeniu systemu ruchomego czasu pracy wymaga spełnienia kilku ważnych formalności. Po pierwsze pracownik, który będzie wykonywał swoje zadania w takim systemie, musi wyrazić na to zgodę. W praktyce możliwe są tutaj dwie sytuacje:
- umieszczenie odpowiednich zapisów w umowie o pracę – dotyczy to jednak pracowników podejmujących nowe zatrudnienie;
- zawarcie aneksu do istniejącej już umowy o pracę, która regulowała inny system czasu pracy niż system ruchomy – dotyczy to pracowników, którzy są już zatrudnieni w danej firmie.
Podstawą stosowania ruchomego czasu pracy może być:
- układ zbiorowy pracy lub porozumienie z zakładowymi organizacjami związkowymi, a gdy nie jest możliwe uzgodnienie treści porozumienia ze wszystkimi zakładowymi organizacjami związkowymi – to z organizacjami związkowymi reprezentatywnymi w rozumieniu art. 253 ust. 1 lub 2 ustawy o związkach zawodowych, z których każda zrzesza co najmniej 5% pracowników zatrudnionych u pracodawcy;
- porozumienie z przedstawicielami pracowników wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy, jeśli pracodawca nie jest objęty działaniem zakładowej organizacji związkowej;
- wniosek pracownika – nie ma on jednak charakteru roszczeniowego, natomiast przyjęcie takiego żądania zależy wyłącznie od dobrej woli pracodawcy. Odmowa przyjęcia wniosku o wprowadzenie ruchomego czasu pracy nie musi być nawet uzasadniona.
Wdrożenie ruchomego czasu pracy wymaga od pracodawcy dopełnienia obowiązków formalnych pod postacią przechowywania stosownej dokumentacji oddzielnie dla każdego pracownika – w aktach pracowniczych musi znaleźć się informacja o zastosowaniu omawianego systemu czasu pracy.
Ruchomy czas pracy a odpoczynek pracownika
Charakterystyczną cechą ruchomego systemu czasu pracy jest zapewnienie pracownikowi odpowiedniego odpoczynku dobowego w wymiarze co najmniej 11 godzin pozostawania bez pracy. Taka regulacja powoduje w praktyce, że chwila rozpoczęcia pracy pozostawiona do dyspozycji zatrudnionemu jest w zasadzie niewielka i wynosi 3 godziny dziennie. Aby rozjaśnić nieco tę sytuację, posłużmy się przykładem – pracownik rozpoczyna pracę o 10.00, kończy ją o 18.00. Z kolei jutro rozpoczyna pracę o 7.00, a kończy o 15.00. Godzina 10.00 to maksymalna godzina rozpoczęcia pracy – gdyby pracownik rozpoczął pracę np. o godzinie 12.00 i pracował do 20.00, a następnego dnia przyszedł do pracy na 6.00, to nie miałby zapewnionych ustawowych 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego, a to stanowiłoby poważne naruszenie norm prawa pracy i BHP.
Podsumowanie - wprowadzenie ruchomego czasu pracy
Ruchomy czas pracy jest jednym z wielu różnych systemów czasu pracy regulowanych przez Kodeks pracy. W praktyce polega on na stosowaniu zmiennych godzin pracy, najczęściej w zakresie rozpoczęcia wykonywania obowiązków pracowniczych, rzadziej kończenia pracy w firmie. Ruchomy czas pracy może zostać wprowadzony do firmy na podstawie wniosku pracownika, porozumienia z przedstawicielami pracowników lub układu zbiorowego pracy albo porozumienia z zakładowymi organizacjami związkowymi.
