Przepisy ustaw podatkowych przewidują szczególne regulacje odnoszące się do podatkowych skutków wymiany udziałów w celu przejęcia spółki. Poniżej wskażemy istotę wprowadzenia tych przepisów oraz przeanalizujemy kilka przypadków, które pozwolą lepiej zrozumieć podatkowe konsekwencje procesu, jakim jest połączenie spółek przez przejęcie innej spółki.
Połączenie spółek przez przejęcie innej spółki a podatek dochodowy
Przypadek, jakim jest połączenie spółek przez przejęcie nie został opisany w Kodeksie spółek handlowych. Istota tej czynności sprowadza się jednak do kwestii wnoszenia wkładów do spółek. Taki wkład może przybrać albo postać pieniężną, albo formę aportu, czyli wkładu niepieniężnego.
Takim wkładem niepieniężnym mogą być też udziały innej spółki. W konsekwencji w zamian za udziały jednej spółki wspólnik nabywa udziały innej. Pośrednim skutkiem takiego aportu może być uzyskanie przez spółkę nabywającą bezwzględnej większości głosów w spółce, której udziały są wnoszone. W zamian za wniesienie udziałów (akcji) wspólnik obejmuje udziały (akcje) spółki nabywającej.
Reguła ogólna (wyrażona w art. 12 ust. 1 pkt 7 ustawy CIT) wskazuje, że dla podmiotu wnoszącego wkład niepieniężny taka czynność rodzi przychód podatkowy w wartości obejmowanych udziałów. Jeżeli jednak wartość ta jest niższa od wartości rynkowej tego wkładu albo wartość wkładu nie została określona w statucie, umowie albo innym dokumencie o podobnym charakterze, przychodem jest wartość rynkowa takiego wkładu określona na dzień przeniesienia własności przedmiotu wkładu niepieniężnego.
Co do zasady więc wniesienie wkładu niepieniężnego do spółki z o.o. skutkuje powstaniem przychodu podatkowego.
Natomiast zwrócić należy uwagę, że w pewnych przypadkach połączenie spółek przez przejęcie – w ramach ww. aportu – może być zdarzeniem neutralnym podatkowo.
Otóż jak podaje art. 12 ust. 4d ustawy CIT, jeżeli spółka nabywa od wspólnika innej spółki udziały (akcje) tej innej spółki oraz w zamian za udziały (akcje) tej innej spółki przekazuje jej wspólnikowi własne udziały (akcje) albo w zamian za udziały (akcje) tej innej spółki przekazuje wspólnikowi tej innej spółki własne udziały (akcje) wraz z zapłatą w gotówce w wysokości nie wyższej niż 10% wartości nominalnej własnych udziałów (akcji), a w przypadku braku wartości nominalnej – wartości rynkowej tych udziałów (akcji), oraz jeżeli w wyniku nabycia:
- spółka nabywająca uzyska bezwzględną większość praw głosu w spółce, której udziały (akcje) są nabywane, albo
- spółka nabywająca, posiadająca bezwzględną większość praw głosu w spółce, której udziały (akcje) są nabywane, zwiększa liczbę udziałów (akcji) w tej spółce
– do przychodów nie zalicza się wartości udziałów (akcji) przekazanych wspólnikowi tej innej spółki oraz wartości udziałów (akcji) nabytych przez spółkę, pod warunkiem że podmioty biorące udział w tej transakcji podlegają w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego opodatkowaniu od całości swoich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągnięcia (połączenie spółek przez przejęcie).
Ten dość skomplikowany przepis wyjaśnijmy na poniższym przykładzie.
Przykład 1.
Spółka Alfa posiada udziały w spółce Beta. Spółka Alfa stała się udziałowcem Spółki Cotta i w celu objęcia udziałów wnosi wkład niepieniężny w postaci posiadanych udziałów w spółce Beta. Na skutek tego spółka Cotta uzyskuje bezwzględną większość praw głosu w spółce Beta. Czy w opisanym przypadku powstaje przychód w podatku CIT?
Biorąc pod uwagę treść art. 12 ust. 4d ustawy CIT, przychodu nie stanowi wartość udziałów spółki Cotta wydanych spółce Alfa oraz wartość udziałów spółki Beta nabytych przez spółkę Cotta.
Z powołanego przepisu art. 12 ust. 4d ustawy o CIT wynika, że efekt w postaci neutralnej podatkowo wymiany udziałów (akcji) dotyczy sytuacji, gdy wspólnik spółki wniesie posiadane udziały (akcje) do spółki, a podmiot wraz z nabytymi udziałami (akcjami) otrzyma bądź zwiększy bezwzględną większość praw głosu w spółce, której udziały (akcje) zostały wniesione. Przepis ten znajduje zastosowanie wówczas, gdy w wymianie uczestniczą już istniejące podmioty.
W tym miejscu warto wskazać, że nie każdy przypadek wymiany udziałów będzie neutralny podatkowo. Stosownie bowiem do treści art. 12 ust. 1 pkt 8bb ustawy CIT przychodami w spółce nabywającej jest w szczególności wartość rynkowa udziałów (akcji) przekazanych przez wspólnika tej spółce nabywającej przy wymianie udziałów w części przekraczającej wartość rynkową wydanych w zamian przez tę spółkę udziałów (akcji) wraz z zapłatą w gotówce, ustalona na dzień wymiany udziałów.
Przykładowo, jeżeli wartość wnoszonych przez Spółkę Alfa udziałów w spółce Beta do Spółki Cotta nie odpowiada wartości udziałów, które spółka Cotta wydaje w zamian za aport, to owa nadwyżka podlega opodatkowaniu jako przychód spółki Alfa. W takim bowiem układzie występuje różnica pomiędzy wartościami wymienianych udziałów pomiędzy Spółką Alfa a spółką nabywającą Cotta.
Warunki neutralności transakcji wymiany udziałów w spółkach
Podkreślić należy jednak, że zastosowanie art. 12 ust. 4d ustawy CIT warunkowane jest spełnieniem przesłanek określonych w art. 12 ust. 11 ustawy CIT.
Zgodnie bowiem z art. 12 ust. 11 ustawy CIT przepis ust. 4d stosuje się, jeżeli:
- spółka nabywająca oraz spółka, której udziały (akcje) są nabywane, są podmiotami wymienionymi w załączniku nr 3 do ustawy lub są spółkami podlegającymi opodatkowaniu podatkiem dochodowym od całości swoich dochodów, bez względu na miejsce ich osiągania, w innym niż państwo członkowskie Unii Europejskiej państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz
- wspólnik jest podatnikiem podatku dochodowego i wnoszone przez niego udziały (akcje) stanowią wkład niepieniężny przeznaczony w całości lub w części na podwyższenie kapitału zakładowego spółki nabywającej, oraz,
- zbywane przez wspólnika udziały (akcje) nie zostały nabyte lub objęte w wyniku innej transakcji, jaką jest połączenie spółek przez przejęcie albo przydzielone wcześniej w wyniku łączenia lub podziału podmiotów, oraz
- wartość nabywanych przez wspólnika udziałów (akcji) przyjęta dla celów podatkowych jest nie wyższa niż wartość zbywanych przez tego wspólnika udziałów (akcji), jaka byłaby przyjęta dla celów podatkowych, gdyby nie doszło do wymiany udziałów.
Pkt 4 ww. przepisu odnosi się do relacji tzw. wartości podatkowej udziałów (akcji) nabywanych przez wspólnika do wartości udziałów (akcji) zbywanych przez wspólnika do spółki nabywającej w wyniku wymiany udziałów.
Wartość podatkowa udziałów (akcji) to przyjęta przez podatnika wartość kosztów objęcia lub nabycia udziałów (akcji), która pozostaje w rachunku podatkowym podatnika do rozliczenia dla celów podatkowych jako koszty uzyskania przychodu z odpłatnego zbycia tych udziałów (akcji). Wartość podatkowa jest pochodną sposobu objęcia lub nabycia udziałów (akcji).
Jak wynika z art. 12 ust. 12 ustawy o CIT, przepis ust. 4d stosuje się również w przypadku, gdy spółka nabywa udziały (akcje) od tego samego wspólnika w ramach więcej niż jednej transakcji w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy, liczonych począwszy od miesiąca, w którym nastąpiło pierwsze ich nabycie, jeżeli w wyniku tych transakcji są spełnione warunki określone w tym przepisie.
Zgodnie z art. 12 ust. 12b ustawy o CIT w przypadku, o którym mowa w ust. 4 pkt 12 oraz ust. 11 pkt 3 i 4, ciężar dowodu, że udziały (akcje) nie zostały nabyte lub objęte w wyniku transakcji, jaką jest połączenie spółek przez przejęcie albo przydzielone w wyniku łączenia lub podziału podmiotów oraz wartość udziałów (akcji) odpowiada wartości określonej w tych przepisach, spoczywa na wspólniku.
Chociaż przepisy ustaw podatkowych przewidują możliwość przeprowadzenia wymiany udziałów w celu przejęcia w sposób neutralny podatkowo, to jednak możliwość braku opodatkowania uzależniona jest od spełnienia licznych warunków przewidzianych w treści przepisów.
