Za przyjęciem zasady, że oświadczenie woli w sprawie rozwiązania umowy o pracę nie działa wstecz, przemawiają względy praktyczne – każda ze stron stosunku pracy powinna mieć pewność, że jej sytuacja prawna może podlegać zmianom tylko na przyszłość. Warto rozważyć, czy ze wspomnianymi względami praktycznymi idą w parze względy prawne. W artykule odpowiadamy czy możliwe jest wypowiedzenie umowy o pracę z datą wsteczną.
Wypowiedzenie umowy o pracę jako oświadczenie woli
Zgodnie z art. 30 § 1 pkt 2 Kodeksu pracy umowa o pracę może zostać rozwiązana przez oświadczenie woli jednej z jej stron, z zachowaniem okresu wypowiedzenia (rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem). Oświadczenie woli uznaje się za złożone z chwilą, gdy doszło do drugiej strony w taki sposób, aby mogła zapoznać się z jego treścią (art. 61 Kodeksu cywilnego w związku z art. 300 Kodeksu pracy).
Jak stanowi art. 30 § 3 Kodeksu pracy, oświadczenie każdej ze stron o wypowiedzeniu umowy o pracę (podobnie jak o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia) powinno nastąpić na piśmie, przy czym formy pisemnej nie zastrzeżono w tym przypadku pod rygorem nieważności.
Ponieważ dla oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę przewidziana została forma pisemna, oświadczenie woli uważa się za złożone adresatowi z chwilą prawidłowego doręczenia mu pisma zawierającego to oświadczenie. Dla spełnienia warunku złożenia pracownikowi oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy nie jest konieczne, aby adresat rzeczywiście zapoznał się z treścią pisma [wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z 10 października 2017 roku, II PK 259/16].
W myśl art. 56 Kodeksu cywilnego czynność prawna (oświadczenie woli) wywołuje skutki w niej wyrażone oraz skutki, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów.
Wypowiedzenie z datą wsteczną
W obrocie prawnym stosuje się zasadę, że prawo nie działa wstecz (lex retro non agit), którą należy odnosić odpowiednio do czynności prawnych (oświadczeń woli). Odstępstwa od niej dopuszczane są tylko wyjątkowo, w szczególnie uzasadnionych przypadkach.
Rozważając, czy możliwe jest dokonanie wypowiedzenia umowy o pracę skutkującego wstecz, należałoby odnieść się do następujących przypadków:
- opatrzenie pisma zawierającego oświadczenie woli o rozwiązaniu umowy o pracę z zachowaniem okresu wypowiedzenia (pisma wypowiadającego umowę o pracę) datą wcześniejszą niż data doręczenia pisma;
- wskazanie w piśmie wypowiadającym umowę, że skutkuje ono rozwiązaniem umowy o pracę z dniem wcześniejszym niż dzień doręczenia tego pisma.
W pierwszym przypadku to, jaka data widnieje na piśmie, nie ma istotnego znaczenia dla skutków prawnych, które się z nim wiążą. Jak wskazano na wstępie, oświadczenie woli o wypowiedzeniu umowy o pracę uznaje się za złożone z chwilą, w której adresat może zapoznać się z jego treścią, a zatem z chwilą doręczenia pisma z tym oświadczeniem adresatowi.
Przykład 1.
Pracownik przygotował pismo wypowiadające umowę o pracę i umieścił na nim datę 28 marca. Później jednak wahał się, czy przekazać je pracodawcy, czy też odstąpić od zamiaru rozwiązania umowy o pracę. W końcu zdecydował o rozwiązaniu umowy i przekazał pismo pracodawcy 5 kwietnia, co oznacza, że oświadczenie pracownika o wypowiedzeniu umowy zostało złożone w tym dniu (tj. w dniu, w którym pracodawca mógł się z oświadczeniem zapoznać). Tym samym 5 kwietnia, a nie 28 marca, zaczął biec okres wypowiedzenia. Ze względu na 2-letni okres zatrudnienia pracownikowi przysługiwał okres wypowiedzenia wynoszący 1 miesiąc. W związku z tym, że wypowiedzenia dokonano 5 kwietnia, okres wypowiedzenia upłynie (umowa o pracę ulegnie rozwiązaniu) 31 maja, a nie 30 kwietnia, co miałoby miejsce, gdyby pracownik dokonał wypowiedzenia jeszcze w marcu.
Drugi przypadek można zinterpretować w taki sposób, że poprzez wskazanie w piśmie wypowiadającym umowę o pracę wstecznej daty jej rozwiązania nastąpiło niewłaściwe ustalenie okresu wypowiedzenia. W takiej sytuacji znajduje zastosowanie art. 49 Kodeksu pracy, zgodnie z którym w razie zastosowania okresu wypowiedzenia krótszego niż wymagany umowa o pracę rozwiązuje się z upływem okresu wymaganego, a pracownikowi przysługuje wynagrodzenie do czasu rozwiązania umowy.
Przykład 2.
17 lipca pracodawca wręczył pracownikowi pismo wypowiadające umowę o pracę, w którym stwierdzono, że umowa ulega rozwiązaniu 30 czerwca, a więc w dniu poprzedzającym przekazanie pisma pracownikowi. Ze względu na długoletni okres zatrudnienia u tego pracodawcy pracownikowi przysługiwał 3-miesięczny okres wypowiedzenia. Skoro wypowiedzenia dokonano 17 lipca, to od tego dnia należało liczyć okres wypowiedzenia, co oznacza, że okres ten upływał 31 października i w tym dniu umowa o pracę powinna była ulec rozwiązaniu. Wskazanie przez pracodawcę jako dnia rozwiązania umowy dnia wcześniejszego niż 31 października oznaczało, że zastosował on krótszy okres wypowiedzenia niż wymagany przepisami Kodeksu pracy (art. 36 § 1 pkt 3 kp). Należy zauważyć, iż było to skrajne skrócenie tego okresu, ponieważ po dokonaniu wypowiedzenia okres ten w ogóle nie biegł. Zatem pomimo złożenia przez pracodawcę takiego oświadczenia woli umowa o pracę rozwiązała się, zgodnie z art. 49 Kodeksu pracy, 31 października, tj. z upływem wymaganego prawem okresu wynoszącego 3 miesiące, i do tego dnia pracownik zachował prawo do wynagrodzenia.
Podsumowując, w świetle obowiązujących przepisów prawa pracy oraz stosowanych odpowiednio przepisów prawa cywilnego nie jest możliwe wypowiedzenie umowy o pracę z datą (mocą) wsteczną. Oświadczenie woli o wypowiedzeniu umowy o pracę zawsze wywołuje skutek na przyszłość.
Dla porównania warto jeszcze omówić problem wstecznego rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, którego dotyczy uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego – Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 9 września 1999 roku, III ZP 5/99.
Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z datą wsteczną
Opierając się na treści wspomnianej uchwały Sądu Najwyższego, można stwierdzić, co następuje: termin rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia (art. 52 i 53 Kodeksu pracy) wskazywany jest przez samo podanie w piśmie skierowanym do pracownika, że jest to rozwiązanie bez zachowania okresu wypowiedzenia. Jeżeli pracodawca się do tego ograniczy, oznacza to, iż wskazanym terminem rozwiązania umowy jest data złożenia przez niego stosownego oświadczenia woli (doręczenia pracownikowi pisma rozwiązującego umowę).
Rozwiązanie niezwłoczne charakteryzuje się tym, iż następuje bez zachowania okresu wypowiedzenia. Pracodawca jest upoważniony tylko do pozbawienia pracownika okresu wypowiedzenia, a nie do rozwiązania z nim umowy o pracę jeszcze przed złożeniem stosownego oświadczenia woli.
W przypadku wskazania w oświadczeniu woli pracodawcy o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia terminu wcześniejszego niż dojście tego oświadczenia do wiadomości pracownika stosunek pracy ulega rozwiązaniu z dniem dojścia oświadczenia do wiadomości pracownika.
Rozwiązanie stosunku pracy z wsteczną datą nie jest w ogóle możliwe. Nie ma przy tym znaczenia, czy wskazany przez pracodawcę ewentualny termin rozwiązania stosunku pracy poprzedza jedynie moment dojścia oświadczenia woli do pracownika, czy również datę podpisania pisma zawierającego to oświadczenie. Pracodawca może natomiast podać w swoim oświadczeniu woli o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia inny termin ustania stosunku pracy niż jego dojście do wiadomości pracownika, ale może to zrobić tylko ze skutkiem na przyszłość.
Interes pracownika w przypadku błędnego (przedwczesnego) określenia przez pracodawcę terminu rozwiązania stosunku pracy jest odpowiednio chroniony przez przepisy prawa pracy. Może on bowiem dochodzić roszczenia o wynagrodzenie z tytułu gotowości do pracy na podstawie art. 81 Kodeksu pracy (jeżeli nie był do niej bezprawnie dopuszczany). Nadto w razie wskazania przez pracodawcę w świadectwie pracy przedwczesnego terminu rozwiązania stosunku pracy pracownik ma roszczenie o jego sprostowanie (art. 97 § 21 kp), a jeżeli poniósł z tej przyczyny szkodę – o odszkodowanie (art. 99 kp).
Przykład 3.
Do pracownika nieobecnego w pracy (nieobecność nieusprawiedliwiona) pracodawca przesłał pismo rozwiązujące umowę o pracę bez wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych. W piśmie tym podano jako datę rozwiązania umowy 10 sierpnia. Pracownik odebrał je jednak dopiero 14 sierpnia, zatem umowa o pracę uległa rozwiązaniu 14 sierpnia, tj. wówczas, gdy pracownik miał możliwość zapoznania się z treścią pisma.
Na gruncie obowiązujących przepisów prawa nie jest możliwe wypowiedzenie umowy o pracę z mocą wsteczną, w drodze złożenia przez jedną ze stron stosunku pracy oświadczenia o jej wypowiedzeniu lub rozwiązaniu bez wypowiedzenia.
