W Polsce zbliżają się istotne zmiany w zwolnieniach lekarskich, które znacznie wpłyną na codzienne funkcjonowanie zarówno pracowników, jak i pracodawców. Reforma, nad którą trwają prace, związana jest z redefinicją zasad przyznawania i użytkowania zwolnień lekarskich, a głównym celem jest wprowadzenie elastyczności w kontekście wykonywania określonych czynności podczas okresu chorobowego. Zapowiadane zmiany w zwolnieniach lekarskich będą rewolucyjne w stosunku do obowiązujących regulacji w tym zakresie, a mają wejść w życie jeszcze w tym roku. Sprawdźmy zatem, co się zmieni.
Ewolucja zwolnień lekarskich – w kierunku nowoczesności
Zwolnienia lekarskie w obecnym kształcie przez wiele lat były krytykowane za brak dostosowania do dynamicznie zmieniających się realiów życia zawodowego i osobistego. Dotychczasowe przepisy w wielu przypadkach ograniczały możliwość podejmowania nawet drobnych, codziennych czynności, co często powodowało niepotrzebne konflikty między pracownikami a pracodawcami. Zmiany zapowiadane przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej mają na celu dostosowanie regulacji do współczesnych realiów, w tym wprowadzenie bardziej elastycznego podejścia do zakresu aktywności dozwolonej podczas zwolnienia lekarskiego.
Główne założenia nowej reformy
Reforma zwolnień lekarskich skupia się na umożliwieniu wykonywania określonych czynności przez osoby przebywające na zwolnieniu. Kluczowym założeniem jest zrozumienie, że choroba nie zawsze oznacza pełną niezdolność do życia codziennego czy realizacji niektórych zadań. Dotychczasowe zasady często były zbyt rygorystyczne, co prowadziło do sytuacji, w których osoby chore czuły się izolowane i niepotrzebnie ograniczane w swoich działaniach.
Przyjrzyjmy się dokładniej zapowiadanym zmianom w zakresie zwolnień lekarskich.
Możliwość wykonywania pojedynczych czynności w trakcie zwolnienia
Nowy projekt przewiduje dokładniejsze zdefiniowanie pojęcia „pracy zarobkowej”, której nie wolno wykonywać podczas przebywania na zwolnieniu lekarskim, aby móc zachować prawo do świadczeń chorobowych. Ustawodawca, powołując się na orzecznictwo sądowe, w uzasadnieniu wskazał, że: „[…] W przypadkach sporadycznych, incydentalnych i wymuszonych okolicznościami przejawów aktywności zawodowej przyjęto możliwość wyłączenia stosowania tego przepisu. Zatem podjęcie czynności, której zaniechanie mogłoby prowadzić m.in. do znacznych strat finansowych dla pracodawcy czy kontrahenta (np. podpisanie faktur, listów przewozowych, innych dokumentów), nie będzie prowadziło do odebrania świadczenia z ubezpieczenia społecznego […]”.
Przepis ten w znaczny sposób ułatwi funkcjonowanie zwłaszcza przedsiębiorcom, którzy prowadzą jednoosobową działalność gospodarczą. Do tej pory każda nieobecność chorobowa zamrażała firmę lub wymagała każdorazowego ustalania pełnomocnika.
Nieobecność pracownika w domu podczas kontroli
Kolejną zapowiadaną zmianą jest usprawiedliwienie nieobecności pracownika pod wskazanym adresem podczas kontroli. Według nowych regulacji osoba przebywająca na zwolnieniu lekarskim będzie mogła wyjść do sklepu po niezbędne zakupy, do apteki, na pocztę i na zabieg medyczny. Projekt ustawy wprowadza pojęcie „czynności incydentalne, których podjęcie w okresie zwolnienia od pracy wymagają istotne okoliczności”. W uzasadnieniu można przeczytać, że nieobecność osoby chorej podczas kontroli będzie stanowiła powód utraty prawa do świadczeń chorobowych za cały okres trwania niezdolności. Jednak będzie można odwołać się od tej decyzji, udowadniając, że nieobecność była spowodowana właśnie czynnościami incydentalnymi, które wynikały z istotnych okoliczności. W przykładzie ustawodawca wskazał wyjście do sklepu po zakup żywności lub odebranie ze szkoły dziecka osoby, nad którą sprawowana jest opieka. W uzasadnieniu podkreśla się, że nie sposób wymienić wszystkich takich sytuacji i dlatego proponowany zapis w ustawie jest szeroki.
Pobyt za granicą w trakcie zwolnienia
Nowe przepisy nie zmieniają charakteru zwolnienia lekarskiego i nadal podczas choroby nie można wyjechać za granicę w celu wypoczynku urlopowego. Jednak nowe przepisy wprowadzają możliwość przebywania podczas zwolnienia lekarskiego poza granicami kraju. Jednak będzie do tego potrzebna zgoda i uzasadnienie lekarza. Chodzi głównie o przypadki udania się na leczenie poza granicami kraju lub przebywanie pod opieką rodziny, która mieszka za granicą na stałe.
Możliwość obowiązywania zwolnienia tylko u jednego pracodawcy
Największą rewolucją w zakresie zapowiadanych zmian w zwolnieniach lekarskich jest możliwość korzystania z L4 tylko u jednego z pracodawców w sytuacji, kiedy pracownik ma opłacane składki przez co najmniej dwóch pracodawców. Ustawodawca przekonuje, że nie każdy rodzaj pracy jest niemożliwy do wykonywania podczas choroby i pracownik ma prawo samodzielnie zdecydować, którą pracę może wykonywać, a którą nie. Przykładem może być sytuacja, kiedy pracownik jest zatrudniony u dwóch pracodawców na dwóch różnych stanowiskach, w jednej firmie jako grafik komputerowy a w drugiej jako fotograf. W przypadku złamania nogi pracownik nie ma możliwości wykonywania pracy fotografa. Jednak złamana noga nie koliduje z wykonywaniem pracy jako grafik, gdyż praca ta w całości wykonywana jest przy komputerze.
Wpływ reformy na relacje pracownicze
Jednym z ważnych aspektów reformy jest zmiana postrzegania pracownika na zwolnieniu lekarskim. Dotychczasowe regulacje często prowadziły do sytuacji, w których chorzy pracownicy byli postrzegani jako potencjalni symulanci. Reformatorzy podkreślają, że nowoczesne przepisy powinny budować zaufanie między stronami stosunku pracy. Elastyczne podejście do zwolnień lekarskich pozwoli pracownikom na aktywniejsze uczestniczenie w życiu rodzinnym czy realizację drobnych zadań, które nie kolidują z procesem zdrowienia.
Z drugiej strony pracodawcy będą mieli szansę lepiej zrozumieć sytuację zdrowotną swoich pracowników, co może wpłynąć na bardziej otwartą komunikację i współpracę. Ważne jest jednak, aby nowe przepisy zawierały precyzyjne wytyczne dotyczące zakresu czynności, które mogą być wykonywane podczas zwolnienia, co pozwoli uniknąć potencjalnych nadużyć.
Kontrowersje i obawy związane z reformą
Reforma już na etapie projektu budzi sporo kontrowersji. Krytycy podnoszą, że nowe przepisy mogą być trudne do egzekwowania i interpretacji. Pojawia się również obawa, że wprowadzenie większej elastyczności w zakresie zwolnień lekarskich może prowadzić do ich nadużywania. Istnieje ryzyko, że niektórzy pracownicy będą wykorzystywać nowe przepisy do unikania obowiązków zawodowych, co może negatywnie wpłynąć na funkcjonowanie firm.
Warto jednak zaznaczyć, że ustawodawca planuje wprowadzenie dodatkowych mechanizmów kontrolnych, które pozwolą na minimalizację ryzyka nadużyć. Kluczowe będzie precyzyjne określenie zasad współpracy między lekarzami, pracownikami a pracodawcami oraz wprowadzenie jasnych procedur monitorowania zgodności z przepisami.
Podstawy prawne i ich aktualność
Podstawą prawną dla zapowiadanych zmian będą przepisy ustawy o świadczeniach z tytułu choroby oraz odpowiednie regulacje Kodeksu pracy. Ważne jest, aby w toku procesu legislacyjnego uwzględnić aktualne orzecznictwo oraz opinie ekspertów z zakresu prawa pracy i medycyny. Tylko w ten sposób można zapewnić, że nowe przepisy będą odpowiadać potrzebom wszystkich zainteresowanych stron.
Ministerstwo zapowiadało wprowadzenie zmian w zakresie zwolnień lekarskich już od początku 2025 roku. Jednak aktualnie projekt ustawy od października 2024 roku jest na etapie opiniowania. Uwzględniając rzeczywiste tempo pracy rządu i kontrowersje związane z proponowanymi zmianami, najbardziej optymistyczne przewidywania wskazują wejście w życie nowych przepisów w drugim półroczu 2025 roku.
Zmiany w zwolnieniach lekarskich - podsumowanie
Zapowiedź zmian w zwolnieniach lekarskich otwiera szeroką dyskusję na temat roli prawa pracy w nowoczesnym społeczeństwie. Reforma, choć budzi kontrowersje, ma potencjał, by poprawić jakość relacji między pracownikami a pracodawcami, wprowadzając bardziej elastyczne i dostosowane do realiów zasady. Ważne jest jednak, aby proces legislacyjny był przejrzysty i uwzględniał głos wszystkich zainteresowanych stron.
Reforma związana z możliwością wykonywania określonych czynności podczas zwolnienia lekarskiego może stać się przykładem nowoczesnego podejścia do prawa pracy, które uwzględnia potrzeby zarówno pracowników, jak i pracodawców. Kluczowe będzie jednak monitorowanie wdrażanych zmian oraz dostosowywanie przepisów do rzeczywistych działań.
