Czym jest zakład pracy chronionej?

Zakłady pracy mogą być bardzo zróżnicowane, w zdecydowanej większości są to jednak przedsiębiorstwa prywatne. Czy do tej kategorii należy także zakład pracy chronionej? Czym tak naprawdę jest taka firma i kto może być w niej zatrudniony?

Kto może być pracownikiem?

Zgodnie z obowiązującymi przepisami pracownikiem może być co do zasady osoba pełnoletnia, choć w konkretnych sytuacjach przepisy pozwalają zatrudniać także i osoby młodociane. Prawo nie zakazuje pracy osobom niepełnosprawnym, czego przykładem są chociażby różne oferty zatrudnienia kierowane specjalnie do nich.

Od wyłącznej decyzji pracodawcy zależy to, czy zdecyduje się on zatrudnić osobę niepełnosprawną. Pamiętajmy jednak, że w takim przypadku pracownik powinien mieć miejsce pracy przygotowane odpowiednio do swoich potrzeb. Osoba niepełnosprawna nie może być zatrudniona w porze nocnej oraz w godzinach nadliczbowych, przysługuje jej prawo do dodatkowej przerwy uwzględniającej wypoczynek lub konieczność wdrożenia gimnastyki usprawniającej.

Ustawodawca, mając na względzie potrzeby zawodowe osób z wyższym stopniem niepełnosprawności, zdecydował się na wprowadzenie zakładów pracy chronionej – specjalnych miejsc, które są przystosowane znacznie lepiej niż przedsiębiorstwa zatrudniające osoby z mniejszym stopniem niepełnosprawności.

Zakład pracy chronionej – kiedy można go utworzyć?

Możliwość tworzenia zakładów pracy chronionej została wprowadzona dzięki Ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Zgodnie z jej regulacją z zakładem pracy chronionej mamy do czynienia wtedy, gdy dana firma zatrudnia odpowiednią liczbę osób z tzw. znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności. Tak naprawdę w przypadku zatrudnienia te dwie formy niepełnosprawności nie odgrywają większego znaczenia, są one po prostu ze sobą utożsamiane.

Zgodnie z treścią art. 28 przywołanej ustawy pracodawca prowadzący działalność gospodarczą przez okres co najmniej 12 miesięcy, zatrudniający nie mniej niż 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy i osiągający odpowiednie wskaźniki zatrudnienia osób niepełnosprawnych przez okres co najmniej 6 miesięcy, uzyskuje status pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej, jeżeli:

• wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi co najmniej 50%, a w tym co najmniej 20% ogółu zatrudnionych stanowią osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności albo co najmniej 30% niewidomych lub psychicznie chorych, albo upośledzonych umysłowo zaliczonych do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności;
• obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład pracy odpowiadają przepisom i zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy, uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higienicznosanitarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniają wymagania dostępności do nich;
• jest zapewniona doraźna i specjalistyczna opieka medyczna, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne;
• wystąpi z wnioskiem o przyznanie statusu pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej.

Spółdzielnia socjalna powstała w wyniku przekształcenia spółdzielni inwalidów lub spółdzielni niewidomych mającej status pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej uzyskuje status pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej, jeżeli wystąpi z wnioskiem o nadanie go w terminie 3 miesięcy od daty wpisu tej spółdzielni do Krajowego Rejestru Sądowego.

Do pracowników o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności zalicza się także osoby niepełnosprawne wykonujące pracę nakładczą, jeżeli ich wynagrodzenie zostało ustalone co najmniej w wysokości:

• najniższego wynagrodzenia – w stosunku do wykonawców, dla których praca nakładcza stanowi jedyne źródło utrzymania;
• połowy najniższego wynagrodzenia – w stosunku do pozostałych wykonawców.

Jak uzyskać status zakładu pracy chronionej?

Spełnienie warunków ustawowych nie jest wystarczające, aby dane przedsiębiorstwo mogło posługiwać się określeniem „zakład pracy chronionej”. Niezbędne jest uzyskanie decyzji administracyjnej wydanej przez właściwego wojewodę.

Przedsiębiorca starający się o przedmiotową decyzję musi spełniać wskaźniki zatrudnienia osób niepełnosprawnych przez okres co najmniej 6 miesięcy przed złożeniem wniosku do wojewody. Równie istotne jest prowadzenie firmy przez okres minimum 1 roku – działalność wykonywana krócej niestety uniemożliwia uzyskanie statusu zakładu pracy chronionej.

Oprócz wniosku o wydanie decyzji w sprawie przyznania statusu zakładu pracy chronionej przedsiębiorca zobowiązany jest złożyć do urzędu wojewódzkiego:

• informację o stanie zatrudnienia;
• informację o wskaźniku zatrudniania ze wskazaniem rodzajów schorzeń poszczególnych pracowników;
• informację o sposobie zapewnienia specjalistycznej i doraźnej opieki medycznej, poradnictwa oraz usług rehabilitacyjnych;
• opinię Państwowej Inspekcji Pracy potwierdzającą, że obiekt spełnia wymagania przewidziane dla zakładu pracy chronionej;
• zaświadczenie o nadaniu numeru identyfikacji podatkowej NIP;
• zaświadczenie o numerze identyfikacyjnym REGON;
• zaświadczenie o wpisie do CEIDG;
• zaświadczenie o wpisie do Krajowego Rejestru Sądowego;
• pełnomocnictwo w sprawach administracyjnych – ten dokument jest potrzebny tylko wówczas, gdy przedsiębiorca składa wniosek za pośrednictwem swojego pełnomocnika;
• potwierdzenie uiszczenia opłaty skarbowej za wydanie decyzji – opłata wynosi 10 zł.

Wniosek powinien zostać złożony do urzędu wojewódzkiego właściwego ze względu na siedzibę przedsiębiorcy – można go dostarczyć osobiście, elektronicznie lub przy pomocy listu poleconego. Urzędnicy mają miesiąc na rozpatrzenie zgłoszenia, przy czym w trudniejszych sprawach termin ten może zostać wydłużony do 2 miesięcy (o czym przedsiębiorca zostanie odpowiednio wcześniej poinformowany).

Uzyskanie statusu zakładu pracy chronionej nie jest dożywotnie. Jeśli przedsiębiorca nie będzie spełniał warunków ustawowych, np. wskutek zmniejszenia liczby zatrudnionych osób z niepełnosprawnością umiarkowaną lub znaczną, wojewoda może w każdej chwili odebrać ten tytuł. Pamiętajmy także o możliwych kontrolach prowadzonych przez Państwową Inspekcję Pracy, która co 3 lata ma prawo sprawdzać, czy pracodawca zapewnia swoim niepełnosprawnym pracownikom odpowiednie warunki zatrudnienia. Jeśli kontrola wykaże nieprawidłowości, również możliwa jest utrata statusu zakładu pracy chronionej.

Czym jest zakład pracy chronionej – podsumowanie

Zakład pracy chronionej jest oficjalnym tytułem przyznawanym w drodze decyzji administracyjnej przedsiębiorstwu, które zatrudnia odpowiednią liczbę osób z niepełnosprawnością w stopniu umiarkowanym lub znacznym. Aby uzyskać taki status, niezbędne jest otrzymanie ostatecznej decyzji administracyjnej przez właściwego wojewodę. Pracodawca prowadzący zakład pracy chronionej musi zapewnić należyte warunki pracy wszystkim niepełnosprawnym pracownikom.