Z danych przekazanych przez Straż Graniczną wynika, że od 24 lutego 2022 roku z Ukrainy do Polski przybyło 10,6 mln osób, z czego 8,7 mln w międzyczasie wróciło do ojczyzny. Liczba osób, które zostały na stałe i chcą mieszkać, uczyć się i pracować w Polsce jest ciężka do oszacowania, ale przyjmuje się, że może to być nawet kilkaset tysięcy osób. W ramach artykułu przeanalizujemy jakie formy aktywizacji zawodowej i integracji społecznej obywateli Ukrainy mogą być dofinansowane z Funduszy Europejskich. Sprawdzimy, jak w praktyce wyglądają m.in. szkolenia i doradztwo zawodowe, poradnictwo, staże, nauka języka polskiego finansowane z budżetu Unii Europejskiej dla wspomnianej grupy docelowej.
Gdzie szukać wsparcia?
Różne formy aktywizacji zawodowej i integracji społecznej dla obywateli Ukrainy są wdrażane przez urzędy marszałkowskie poszczególne województw w ramach regionalnych programów operacyjnych. Zarządy województw już w 2022 roku podjęły decyzję o przesunięciu części środków na konkursy dedykowane tylko i wyłącznie wskazanej grupie docelowej. W tym celu wyłoniono operatorów wsparcia (m.in. urzędy pracy, instytucje rynku pracy, agencje pracy, organizacje pozarządowe), którym przekazano środki na realizację zadania. Wszystkie formy aktywizacji zawodowej są adresowane do osób legalnie przebywających na terenie danego województwa w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium ich kraju. Aktywne projekty wskażą punkty informacyjne działające w ramach urzędów marszałkowskich.
Formy aktywizacji zawodowej a kryteria uczestnictwa w projekcie
Udział w projekcie jest możliwy po spełnieniu kryteriów, które w regulaminie określa każdy operator udzielający wsparcia. Określone formy aktywizacji zawodowej mogą się od siebie nieznacznie różnić między poszczególnymi województwami . Dopuszczalne jest wskazanie kryteriów premiujących, które dotyczą osób znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Decyzja o zakwalifikowaniu kandydata do udziału w projekcie zostaje podjęta na podstawie przedstawionych dokumentów rekrutacyjnych, przy uwzględnieniu kryteriów uczestnictwa oraz wskaźników, które musi osiągnąć operator udzielający wsparcia. Ocenie podlegać może m.in.:
- kryterium objęcia osoby ochroną czasową w związku z wojną w Ukrainie (o wsparcie może ubiegać się obywatel Ukrainy, jego małżonek bez obywatelstwa ukraińskiego, posiadacz Karty Polaka i najbliżsi członkowie jego rodziny, którzy posiadają nr PESEL ze specjalnym statusem UKR, a także obywatele innego kraju/bezpaństwowcy, którzy mieszkali na terytorium Ukrainy w momencie wybuchu wojny, a posiadają zaświadczenie o objęciu ochroną czasową Szefa Urzędu ds. Cudzoziemców, którzy przybyli z Ukrainy po 24 lutego 2022 roku w związku z wojną w Ukrainie);
- kryterium statusu na rynku pracy (projekty skierowane są przede wszystkim do osób bez pracy, tj. biernych zawodowo, co będzie weryfikowane na podstawie zaświadczenia z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych potwierdzającego status tych osób jako biernych zawodowo w dniu jego wydania lub zaświadczenia potwierdzającego zarejestrowanie we właściwym miejscowo powiatowym Urzędzie Pracy);
- kryterium miejsca zamieszkania na terenie danego województwa (weryfikowane na podstawie oświadczenia lub umowy najmu, poświadczenia funkcjonariusza publicznego, dokumentów potwierdzających zameldowanie, rachunki lub opłaty za media, zgłoszenia do systemu ubezpieczeń społecznych czy też opłaty za dziecko w żłobku/ przedszkolu);
- kryterium wieku (weryfikowane na podstawie oświadczenia zamieszczonego w formularzu rekrutacyjnym lub zaświadczeniu o nadanym numerze PESEL).
Operator może preferować osoby, które znajdują się w szczególnej sytuacji na rynku pracy, przyznając im dodatkowe punkty podczas procesu rekrutacji. Zazwyczaj dotyczy to osób o niskich kwalifikacjach, powyżej 50. roku życia, kobiet, długotrwale bezrobotnych czy osób z niepełnosprawnościami.
Można powiedzieć, że opisane kryteria są tożsame z kryteriami ustalonymi w ramach projektów obejmujących różne formy aktywizacji zawodowej obywateli Polski, które są realizowane przy wsparciu Funduszy Europejskich od kilku lat.
Formy aktywizacji zawodowej – co daje udział w projekcie?
Celem projektu jest zwiększenie szans na zatrudnienie osób objętych wsparciem oraz integracja i aktywizacja społeczna. Co do zasady uczestnicy projektów mogą skorzystać z:
- indywidualnego doradztwa i poradnictwa zawodowego (zazwyczaj polegającego m.in. na wspólnym wypracowaniu przez uczestnika projektu z doradcą zawodowym ustaleń co do wyboru ścieżki rozwoju zawodowego, miejsca zatrudnienia czy dalszego kształcenia, w odniesieniu do specyfiki rynku pracy, a także zdiagnozowaniu przyczyn pozostawania bez zatrudnienia, określenie szkoleń i innych instrumentów, które zwiększą szanse na podjęcie zatrudnienia oraz stworzenie profesjonalnych dokumentów aplikacyjnych, które przygotują do procesu rekrutacji);
- szkolenia zawodowego (wybór rodzaju szkolenia należy do uczestnika projektu, ale powinien być zgodny z rekomendacjami doradcy zawodowego oraz prowadzić do nabycia kwalifikacji zawodowych lub kompetencji potwierdzonych odpowiednim egzaminem, certyfikatem lub uzyskaniem uprawnień do wykonywania zawodu);
- kursu języka polskiego (realizowany na poziomach od A1 do B2 dostosowany do poziomu znajomości języka przez uczestnika projektu), w niektórych projektach przewidziano stypendium szkoleniowe, opłacenie kosztu egzaminu certyfikującego oraz zwrotu kosztów dojazdu, wymagana jest obecność na minimum 80% zajęć, aby można było uznać, że szkolenie zostało ukończone;
- stażu zawodowego, który przysługuje uczestnikom projektu, którzy zostali na niego skierowani na podstawie indywidualnego planu działania sporządzonego przez doradcę zawodowego (czas trwania stażu zawodowego wynosi maksymalnie 6 miesięcy i odbywa się na podstawie trójstronnej umowy między: realizatorem projektu, podmiotem przyjmującym na staż/pracodawcą oraz uczestnikiem, która określa m.in. zakres wykonywanych zadań, rodzaj uzyskiwanych kwalifikacji lub umiejętności zawodowych, wynagrodzenie);
- wsparcie w postaci zwrotu kosztów dojazdu na miejsce realizacji wcześniej wymienionych form wsparcia lub zwrot kosztów opieki nad dzieckiem oraz osobą zależną w trakcie realizacji form wsparcia;
- niezbędnych tłumaczeń oraz pomocy związanej z formalnościami dotyczącymi uznawania wykształcenia i nabytych kwalifikacji;
- pomocy psychologicznej oraz prawnej.
Należy podkreślić, że pierwsze 4 formy wsparcie to główne filary, na których opierają się projekty dedykowane dla obywateli Ukrainy, pozostałe 3 mają charakter uzupełniający, nie występują samodzielnie i stanowią o kompleksowości projektu. Rodzaje wsparcia, które są dostępne w poszczególnych województwach, mogą się od siebie nieznacznie różnić, co wynika przede wszystkim z kwoty środków, którą dysponują operatorzy oraz wskaźników, które muszą zostać osiągnięte poprzez realizację projektu.
Doposażenie stanowiska pracy
Wśród nieobligatoryjnych form wsparcia przewidzianych w ramach projektów na rzecz aktywizacji zawodowej i integracji społecznej obywateli Ukrainy przewidziano refundację doposażenia stanowiska pracy. Przyznawana jest na zasadach określonych w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz Rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 lipca 2017 roku w sprawie dokonywania z Funduszu Pracy refundacji kosztów wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy oraz przyznawania środków na podjęcie działalności gospodarczej. Pracodawca, który jest zainteresowany stworzeniem stanowiska pracy dla obywatela Ukrainy, powinien złożyć do operatora wniosek, który zawiera m.in. kalkulację wydatków w kwotach netto. Wówczas refundacji dokonuje się na podstawie rozliczenia wydatków, sporządzonego na podstawie dokumentów księgowych (faktur, rachunków). Kwota, którą można pozyskać na ten cel, nie powinna być wyższa niż 6-krotność przeciętnego wynagrodzenia (około 35 000 zł), a stanowisko pracy musi być utrzymane przez okres 24 miesięcy.
Monitoring uczestników projektów
Cechą charakterystyczną projektów unijnych jest realizacja określonych wskaźników. Operator otrzymał środki na realizację celu (poprawę szans na zatrudnienie osób bez pracy – obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium Polski w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium Ukrainy), a efekty jego działań są mierzone poprzez zrealizowane wskaźniki. Dlatego bardzo ważne jest monitorowanie uczestników projektu. Już na etapie rekrutacji uczestnicy akceptują zasady ewaluacji projektu. Wszystkie udzielone formy wsparcia są potwierdzane przez podpisywanie list obecności oraz ankiety oceniające zajęcia prowadzone w ramach projektu. W okresie kilku miesięcy od zakończenia udziału w projekcie uczestnik jest zobowiązany do informowania o swojej sytuacji na rynku pracy. Dzięki zastosowaniu powyższych zapisów dotyczących monitoringu uczestników dowiemy się, w jaki sposób realizacja projektu (kwota środków przeznaczonych na formy aktywizacji zawodowej) przyczyniła się do poprawy sytuacji zawodowej obywateli Ukrainy.
Jakie działania przewidziano na integrację społeczną dzieci z Ukrainy?
Formy aktywizacji zawodowej bezrobotnych obywateli Ukrainy są ściśle związana z integracją społeczną ich dzieci, które w większości trafiły do polskiego systemu nauczania. W ramach programu Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego 2021-2027 w działaniach z zakresu rozwoju systemu edukacji przewidziano następujące formy wsparcia:
- kursy języka polskiego oraz kursy dla nauczycieli z Ukrainy;
- przeprowadzanie egzaminów dla uczniów z Ukrainy;
- działania na rzecz poradni psychologiczno-pedagogicznych, które będą obejmować szkolenia i wsparcie w zakresie pracy z dziećmi i ich rodzicami oraz innymi dorosłymi przybyłymi z Ukrainy, wsparcie osób z doświadczeniem migracyjnym i uchodźczym, wsparcie nauki języka ukraińskiego oraz tworzenie grup wymiany doświadczeń pomiędzy poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, szkołami, przedszkolami polskimi i ukraińskimi.
Umieszczenie w programie ogólnokrajowym (FERS 2021-2027) działań związanych z przystosowaniem polskiego systemu nauczania do napływu tak dużej liczby dzieci z Ukrainy należy ocenić bardzo pozytywnie. Wsparcie funduszy europejskich w tym zakresie na pewno przyczyni się do rozwiązania części problemów związanych z integracją społeczną w nowym otoczeniu najmłodszych obywateli Ukrainy.
Formy aktywizacji zawodowej obywateli Ukrainy odbywają się przede wszystkim za pośrednictwem regionalnych programów operacyjnych poszczególnych województw. Katalog oferowanych form wsparcia jest bardzo szeroki, a wspomniane projekty zostały tak stworzone, aby rozwiązywać większość problemów, z którymi przyjdzie się zmierzyć osobom bezrobotnym na etapie poszukiwania pracy. Program Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego 2021-2027 ma za zadanie m.in. ułatwić integracją społeczną dzieci z Ukrainy.
