Odpowiedzią Unii Europejskiej na kryzys klimatyczny i postępujące procesy degradacji środowiska jest wdrażanie strategii rozwoju pod nazwą Europejski Zielony Ład. Jednym z najważniejszych celów, który postawiła sobie Wspólnota, jest osiągniecie neutralności klimatycznej do roku 2050. W jaki sposób zostanie to osiągnięte? Przede wszystkim stworzono ramy prawne, określono najważniejsze wskaźniki i zaplanowano instrumenty finansowe, które pozwolą stworzyć stabilną i zróżnicowaną gospodarkę niskoemisyjną ze zminimalizowaną presją na środowisko. Jednym z instrumentów, które zostały przekazane na wspomniany cel, jest Fundusz Sprawiedliwej Transformacji. Kto i na jakich zasadach będzie mógł z niego korzystać? Jakie rodzaje inwestycji zostaną dofinansowane? Zapraszamy do kompendium wiedzy na temat FST.
Cel i ramy prawne FST
Rozmowy na temat utworzenia odrębnego funduszu wspierającego transformację energetyczną regionów trwały w Unii Europejskiej ponad 4 lata. Po wielu spotkaniach negocjatorów Parlamentu Europejskiego oraz krajów unijnych w roku 2021 osiągnięto porozumienie, zgodnie z którym do roku 2030 powinno nastąpić zwiększenie redukcji emisji gazów cieplarnianych z 40% do 55%. 24 czerwca 2021 roku opublikowano Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady UE (2021/1056) ustanawiające Fundusz Sprawiedliwej Transformacji określające m.in. warunki dostępu, zasięg geograficzny oraz zasoby instrumentu.
Zgodnie z dokumentem wsparciem w ramach Funduszu Sprawiedliwej Transformacji objęte zostaną regiony i sektory, których dotychczasowy rozwój oparty był przede wszystkim na wydobywaniu paliw kopalnych (w tym węgla, torfu, ropy, naftowej) oraz na działalności przemysłowej charakteryzującej się wysoką emisją gazów cieplarnianych.
Ile wynosi budżet FST?
Budżet Funduszu Sprawiedliwej Transformacji to 17,5 mld euro (7,5 mld euro pochodzi z Wieloletnich Ram Finansowych na lata 2021–2027 oraz 10 mld euro Funduszu Gospodarki Odbudowy), które będą do wykorzystania w ciągu najbliższych 7 lat. Do kwoty tej należy doliczyć wkład własny poszczególnych krajów, co powoduje, że całkowity budżet to ponad 19 mld euro. Polska stała się największym beneficjentem Funduszu Sprawiedliwej Transformacji i może otrzymać 3,8 mld euro (20% całego budżetu). Na kolejnych miejscach uplasowały się Niemcy 2,2 mld (12,8%), Rumunia 1,9 mld (12%) i Czechy 1,4 mld euro (8,5%). Łatwo zauważyć, że 4 kraje podzieliły między siebie ponad połowę środków, co jednoznacznie wskazuje, gdzie potrzeby w zakresie transformacji energetycznej są największe. W tym miejscu należy jednak podkreślić, że warunkiem otrzymania całej puli środków na sprawiedliwą transformację jest zobowiązanie danego kraju do realizacji celu neutralności klimatycznej.
Jakie regiony węglowe w Polsce obejmuje Fundusz Sprawiedliwej Transformacji?
Warunkiem otrzymania środków z FST było opracowanie przez poszczególne regiony węglowe terytorialnych planów sprawiedliwej transformacji na okres do 2030 roku, wskazujących najbardziej dotknięte skutkami transformacji obszary oraz najlepsze sposoby łagodzenia wynikających z transformacji problemów: społecznych, gospodarczych i środowiskowych. Ostatecznie 5 grudnia 2022 roku Komisja Europejska zatwierdziła 5 planów sprawiedliwej transformacji dla Polski obejmujących:
- województwo śląskie (podregion katowicki, tyski, bielski rybnicki, gliwicki, bytomski, sosnowiecki) – 2,2 mld euro;
- województwo dolnośląskie (podregion wałbrzyski) – 581 mln euro;
- województwo wielkopolskie (podregion koniński) – 414 mln euro;
- województwo łódzkie (podregion piotrkowski i sieradzki) – 369 mln euro;
- województwo małopolskie (podregion oświęcimski) – 264 mln euro.
Jakie są warunki ubiegania się o wsparcie w ramach FST?
Środki w ramach Funduszu Sprawiedliwej Transformacji stanowią część regionalnych programów operacyjnych na lata 2021–2027 i są wdrażane przez poszczególne urzędy marszałkowskie. O wsparcie będą mogły ubiegać się jednostki samorządu terytorialnego, organizacje pozarządowe oraz przedsiębiorcy, którzy zamierzają zrealizować inwestycje/przedsięwzięcie na obszarze wskazanego podregionu (programy regionalne jasno określają, w których powiatach na terenie danego województwa jest wdrażane FST). Mimo że nowa perspektywa finansowa na lata 2021–2027 stawia na coraz więcej instrumentów zwrotnych (pożyczek i pożyczek częściowo umarzanych), w ramach Funduszu Sprawiedliwej Transformacji podstawową formą finansowania będą bezzwrotne dotacje.
Udział procentowy dofinansowania uzależniony będzie od stopnia rozwoju danego regionu i wynosi odpowiednio:
- do 85% dla regionów słabiej rozwiniętych,
- do 70% dla regionów w okresie przejściowym,
- do 50% dla regionów lepiej rozwiniętych.
Biorąc pod uwagę powyższe, w województwie śląskim będzie możliwość uzyskania dotacji do 85% wartości projektu, a na Dolnym Śląsku i w Wielkopolsce tylko 70%.
Jakie projekty można realizować w ramach FST?
Środki w ramach Funduszu Sprawiedliwej Transformacji zostaną przeznaczone zarówno na projekty infrastrukturalne, jak i z zakresu edukacji, doradztwa oraz włączenia społecznego. Z programu będzie można sfinansować m.in.:
- inwestycje w cyfryzację, innowacje cyfrowe i łączność cyfrową;
- inwestycje produkcyjne w MŚP prowadzące do dywersyfikacji gospodarczej, modernizacji i restrukturyzacji;
- inwestycje w energię odnawialną i efektywność energetyczną;
- inwestycje w rewitalizację terenów zdegradowanych;
- remont i modernizacja sieci ciepłowniczych w celu poprawy efektywności energetycznej;
- inwestycje w działania badawcze i innowacyjne;
- inwestycje w inteligentną i zrównoważona mobilność lokalną;
- inwestycje we wzmocnienie gospodarki o obiegu zamkniętym, efektywne gospodarowanie odpadami oraz ponowne ich wykorzystanie;
- podnoszenie kwalifikacji pracowników i osób poszukujących pracy;
- aktywne włączenie społeczne osób poszukujących pracy.
Jakie nabory wniosków zaplanowano dla przedsiębiorców z Dolnego Śląska w 2023 roku?
Zagadnienia dotyczące zasad przyznawania środków w ramach Funduszu Sprawiedliwej Transformacji są bardzo ważne, gdyż dają odpowiedź na pytanie, czy potencjalny beneficjent kwalifikuje się do wsparcia, czy też nie. Nie ma natomiast ważniejszej informacji niż ta dotycząca terminu przyjmowania wniosków na poszczególne rodzaje inwestycji. W dalszej części opracowania zostaną przedstawione nabory wniosków dla przedsiębiorców z Dolnego Śląska zaplanowane w harmonogramie na 2023 rok.
Działanie 9.4 A Inwestycje MŚP (Fundusze Europejskie dla Dolnego Śląska 2021–2027)
Termin przyjmowania wniosków 5.07– 4.08.2023 roku (alokacja 141 mln zł)
Wsparcie inwestycyjne dla MŚP (w tym w obszarze zrównoważonej turystyki) z sektora produkcyjnego i usługowego, przyczyniające się do rozbudowy (dywersyfikacji, unowocześnienia) przedsiębiorstwa oraz zwiększenia jego konkurencyjności poprzez m.in. zakup maszyn i sprzętu lub zakup własności intelektualnej – wsparcie ściśle powiązane z celami procesu transformacji subregionu. Warunkiem otrzymania dofinansowania jest utworzenie przynajmniej jednego miejsca pracy we wspartym MŚP.
Działanie 9.1 Podnoszenie i doskonalenie kompetencji w zakresie zielonej transformacji (Fundusze Europejskie dla Dolnego Śląska 2021–2027)
Termin przyjmowania wniosków 16–30.06.2023 roku (alokacja 28 mln zł)
Wsparcie realizowane poprzez usługi w ramach Bazy Usług Rozwojowych pozwalające na rozwój przedsiębiorstwa lub jego pracowników, w szczególności nabycie lub potwierdzenie kwalifikacji, usprawnienie procesów lub obszaru działania przedsiębiorstwa, częściową lub całkowitą zmianę profilu działalności gospodarczej.
Działanie 9.3 A Wsparcie kształcenia zawodowego i ogólnego (Fundusze Europejskie dla Dolnego Śląska 2021–2027)
Termin przyjmowania wniosków 16.06–7.07.2023 roku (alokacja 70 mln zł)
Wsparcie m.in. na podjęcie współpracy szkół nauczania zawodowego z przedsiębiorcami, doradztwo edukacyjno-zawodowe i organizacje staży uczniowskich.
W grudniu 2023 roku zostanie ogłoszony natomiast nabór wniosków z zakresu zwiększenia efektywności energetycznej i gospodarki niskoemisyjnej z pulą środków 165 mln zł (wnioski będą jednak przyjmowane w terminie 6.02–7.03.2023 roku).
Jakie nabory wniosków zaplanowano dla przedsiębiorców ze Śląska w 2023 roku?
Województwo śląskie jest największym regionem górniczym w Unii Europejskiej. Nie powinien więc dziwić fakt, że dysponuje budżetem 2,2 mld euro, gdyż wyzwania transformacyjne, przed którymi stoi ten region, są ogromne. Szacuje się, że blisko 1 mln osób (spośród 4,6 mln mieszkańców regionu) jest zatrudnionych w sektorze wydobywczym lub branżach związanych z górnictwem. Odchodzenie od węgla na rzecz nowoczesnych gałęzi przemysłu naturalnego dla środowiska dzięki środkom z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji ma być procesem systematycznych i stopniowych zmian. Poniżej lista działań, z których już w tym roku będą mogli korzystać przedsiębiorcy z województwa śląskiego.
Działanie 10.3 Wsparcie MŚP na rzecz transformacji (Fundusze Europejskie dla Śląskiego 2021–2027)
- termin przyjmowania wniosków: 16.05–14.06.2023 roku (alokacja 400 mln zł) – minimalna wartość projektu, o którą będą mogli ubiegać się wnioskodawcy, wynosi od 5 mln zł;
- termin przyjmowania wniosków: wrzesień–październik 2023 roku (alokacja 178 mln zł) – minimalna wartość projektu, o którą będą mogli ubiegać się wnioskodawcy, wynosi 500 tys. zł.
Projekty będą musiały przyczyniać się do transformacji województwa m.in. poprzez dywersyfikację lub zasadniczą zmianę procesu produkcji. Wsparcie będzie udzielane na aktywa trwałe oraz wartości niematerialne i prawne. Nabory skierowane będą do przedsiębiorstw produkcyjnych i usługowych. Wsparcie będzie miało charakter dotacji.
Działanie 10.20 Wsparcie na założenie działalności gospodarczej (Fundusze Europejskie dla Śląskiego)
Termin przyjmowania wniosków: październik–listopad 2023 roku (alokacja – 111 mln zł; konkurs dla operatorów, którzy będą udzielali dotacji osobom fizycznym).
W ramach działania przewidziane są dotacje bezzwrotne na rozpoczęcie działalności gospodarczej.
W grudniu 2023 zostanie ogłoszony nabór wniosków na wykorzystanie terenów zdegradowanych w celu rozwoju regionu poprzez inwestycje przedsiębiorców z pulą środków 169 mln zł (wnioski będą przyjmowane w okresie styczeń–luty 2024 roku) Wsparcie zostanie przeznaczone dla przedsiębiorców z sektora MŚP na zagospodarowanie terenów zdegradowanych, zdewastowanych, poprzemysłowych i pogórniczych w celu prowadzenia działalności gospodarczej. Wsparcie będzie miało charakter dotacji.
Jeżeli chodzi o nabory wniosków przewidziane dla przedsiębiorców z województwa małopolskiego, łódzkiego i wielkopolskiego to można je sprawdzać na stronach; www.rpo.malopolska.pl; www.rpo.lodzkie.pl; www.wrpo.wielkopolskie.pl
Fundusz Sprawiedliwej Transformacji jest skierowany do państw, które wciąż borykają się z wysokim wykorzystaniem energii ze źródeł kopalnych. Polska jest na szczycie tej listy i będzie miała prawo wykorzystać 20% środków budżetu przeznaczonego na ten cel. Wsparcie udzielane w formie dotacji m.in. dla przedsiębiorców, start-upów oraz zainteresowanych zmianą kwalifikacji zawodowych ma przyczynić się do dywersyfikacji i modernizacji lokalnej gospodarki oraz łagodzenia negatywnych skutków transformacji klimatycznej. Środki w ramach FST powinny zostać wykorzystane do końca 2029 roku. Regiony węglowe w Polsce stoją więc przed wielką szansą zmiany struktury gospodarczej, rozwoju nowych sektorów oraz zwiększenia dbałości o środowisko naturalne i jakość życia mieszkańców. Już za kilka lat przekonamy się, w jakim stopniu, dzięki Funduszowi Sprawiedliwej Transformacji, udało się zrealizować cele Unii Europejskiej w dziedzinie energii i klimatu.
