W świecie mody, prestiżu i blichtru logo przedsiębiorstwa może stanowić jego najcenniejszy składnik majątku. W końcu znak towarowy stanowi wizytówkę firmy, pozwala odróżnić ją od konkurencji, podkreślić jej działalność oraz skojarzyć z określonymi wartościami. Logo może mieć naprawdę dużą moc. Konsumenci związani z daną marką niejednokrotnie wybiorą jej produkty, mimo że na rynku jest wiele wyrobów tej samej lub wyższej jakości w lepszej cenie. Nic więc dziwnego, że przedsiębiorcy bardzo restrykcyjnie podchodzą do swojej własności intelektualnej. W niektórych sytuacjach cudzy znak towarowy może być jednak wykorzystywany i niepotrzebne do tego będzie zezwolenie lub licencja jego posiadacza.
Czym jest znak towarowy?
Na wstępie warto przybliżyć definicję znaku towarowego, bowiem nie każde logo czy nazwa firmy będą objęte ochroną. Mimo to nie zawsze potrzebne będzie zastrzeżenie znaku, aby był on chroniony przez prawo. Oczywiście darmowa ochrona jest mniej skuteczna niż ta gwarantowana przez Urząd Patentowy RP.
Jak wskazuje UP, znaki towarowe są oznaczeniami stosowanymi w handlu, służącymi do identyfikacji produktów lub usług konkretnego przedsiębiorcy. Umożliwiają one odróżnianie produktów tego samego rodzaju oferowanych przez różnych przedsiębiorców, stanowiąc tym samym podstawę budowania wizerunku i reputacji marki.
W ustawie Prawo własności przemysłowej w art. 120 wskazano trzy przesłanki, bez których spełnienia nie może być mowy o ochronie przemysłowej:
- znakiem towarowym jest jedynie oznaczenie zmysłowo postrzegalne;
- oznaczenie to musi być przedstawione w sposób pozwalający na ustalenie jednoznacznego i dokładnego przedmiotu udzielonej ochrony;
- oznaczenie powinno umożliwiać odróżnianie towarów lub usług jednego przedsiębiorcy od towarów lub usług innych przedsiębiorców.
Prawa ze znaku towarowego
Jak zostało wyżej wskazane, aby można było mówić o ustawowej ochronie przemysłowej, znak towarowy musi zostać zarejestrowany w procedurze krajowej urzędu patentowego RP. Na taki znak udzielane jest wówczas prawo ochronne na znak towarowy. Jest to wyłączne i bezwzględne prawo, którego źródłem jest decyzja urzędu patentowego.
Prócz zarejestrowanych znaków krajowych przedmiotem ochrony na terytorium Polski objęte są również zarejestrowane znaki międzynarodowe będące przedmiotem rejestracji w Biurze Międzynarodowym WIPO, których ochrona została uznana w RP, oraz znaki unijne zarejestrowane przez EUIPO.
Podmiot po zarejestrowaniu znaku towarowego w urzędzie patentowym nabywa prawo jego wyłącznego używania w sposób zarobkowy lub zawodowy. Znak towarowy ma charakter monopolu, a zatem prawo to jest prawem wyłącznym i przysługuje tylko jego właścicielowi. Prawo ze znaku co do zasady przyznawane jest na 10 lat. Możliwe jest następnie przedłużenie jego ochrony na kolejne lata.
Właściciel znaku może z niego korzystać między innymi w celu:
- umieszczania go na swoich produktach;
- wprowadzania oznaczonych produktów na rynek;
- umieszczania go na dokumentach firmowych, materiałach promocyjnych lub stronie internetowej;
- posługiwania się nim w celach reklamowych.
W przypadku gdy osoba trzecia złamie prawo ochronne, właściciel znaku może wysunąć wobec niej szereg roszczeń, jak zaniechania naruszania, wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, a także naprawienia wyrządzonej szkody.
Cudzy znak towarowy – wyczerpanie prawa
Sytuacja, w której wyłącznie właściciel znaku towarowego mógłby korzystać z produktów oznaczonych owym znakiem, byłaby bardzo niepożądaną dla wolnego rynku, stąd też przepisy prawa przewidziały instytucję tzw. wyczerpania prawa. Zgodnie z art. 155 ustawy Prawo własności przemysłowej prawo ochronne na znak towarowy nie rozciąga się na działania dotyczące towarów ze znakiem, polegające w szczególności na ich oferowaniu do sprzedaży lub dalszym wprowadzaniu do obrotu towarów oznaczonych tym znakiem, jeżeli towary te zostały uprzednio wprowadzone do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez uprawnionego lub za jego zgodą. Naruszenia nie stanowi również import oraz inne działania, o których mowa powyżej, dotyczące towarów oznaczonych znakiem towarowym, jeżeli towary te zostały uprzednio wprowadzone do obrotu na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego przez uprawnionego lub za jego zgodą.
Jak zostało wyżej wspomniane, właściciel znaku towarowego ma wyłączne prawo używania tego znaku w obrocie handlowym, w szczególności wprowadzania go do obrotu. Co jednak z produktami, które już w nim funkcjonują? Czy nabywca towaru nie ma prawa go odsprzedać, bo widnieje na nim cudzy znak towarowy? Taki problem rozwiązuje właśnie instytucja wyczerpania prawa.
Nabywca, czyli nowy właściciel towaru, ma prawo wykonywać wszelkie uprawnienia wynikające z prawa własności rzeczy opatrzonej cudzym znakiem towarowym. Prawo to działa nie tylko w Polsce, a rozciąga się na całe terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Oznacza to, że nabywca ma prawo importować go do każdego państwa Unii Europejskiej, Islandii, Norwegii i Liechtensteinu.
Czym jest wyczerpanie prawa do znaku towarowego?
Instytucja wyczerpania prawa ochronnego do znaku towarowego jest niczym innym, jak ograniczeniem prawa do własności intelektualnej i jego ustawowej ochrony.
Osoba trzecia może bronić się przed roszczeniem właściciela znaku w przedmiocie sprzeciwu dalszemu obrotowi towarów pod warunkiem, iż zajdą dwie przesłanki:
- towar opatrzony znakiem towarowym został legalnie wprowadzony do obrotu, tj. przez właściciela znaku;
- wprowadzenie towaru do obrotu nastąpiło na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
Warto podkreślić, że wyczerpanie prawa do znaku towarowego ma miejsce jedynie w stosunku do egzemplarzy towaru, które zostały po raz pierwszy wprowadzone do obrotu. Co więcej, wyczerpanie prawa nie dotyczy jedynie uprawnienia do oferowania i wprowadzania towarów do obrotu przez osobę trzecią. Prawo do znaku towarowego ulega wyczerpaniu również w zakresie uprawnienia do używania znaku w reklamie w celu poinformowania konsumentów o odsprzedaży towarów wprowadzonych do obrotu przez uprawnionego. Daje to możliwość handlarzom rzeczami używanymi reklamowania się produktami danej marki jako produktami znajdującymi się w ofercie lub przedsiębiorcom specjalizującym się w naprawianiu sprzętów danej firmy (np. określonej marki samochodów). Jednocześnie cudzy znak nie może być wykorzystywany w ramach promocji przez osobę trzecią oferty innych towarów lub jej własnej działalności.
Wprowadzenie do obrotu – jak to rozumieć?
Wiemy już, że przesłanką wyczerpania prawa do znaku towarowego jest wprowadzenie towaru do obrotu. Co to jednak oznacza? Wprowadzenie do obrotu towaru występuje w przypadku zmiany właściciela towaru, w praktyce głównie za pomocą umowy sprzedaży. Sam przywóz produktu na terytorium EOG w celu jego sprzedaży lub oferowania do sprzedaży nie jest wystarczający.
Wprowadzenie do obrotu należy łączyć z przeniesieniem własności towaru. Zatem oprócz sprzedaży może to być również zamiana czy darowizna. Niewystarczające będą jednak umowy najmu, dzierżawy i leasingu – nie skutkują one do przejścia prawa własności rzeczy na nowego właściciela.
Istnieje również odmienne od powyższego stanowisko, zgodnie z którym wprowadzenie do obrotu nie zawsze musi być łączone z przeniesieniem własności. Do wdrożenia do obrotu dochodzi bowiem z chwilą przeniesienia na osobę trzecią prawa do rozporządzania rzeczą opatrzoną znakiem towarowym. Oznacza to, że do może do tego prowadzić także jakaś inna umowa niż ta sprzedaży, o ile na jej podstawie osoba trzecia może dysponować rzeczą, a właściciel znaku towarowego uzyskuje korzyść gospodarczą za „wypożyczenie” rzeczy, tak jak ma to miejsce przy najmie, dzierżawie i leasingu.
Mimo powyższego podkreślania wymaga, że samo przeniesienie władztwa nad rzeczą nie prowadzi jeszcze do wdrożenia jej do obrotu. Wydaniu rzeczy musi towarzyszyć przeniesienie prawa do jej rozporządzania. Oddanie towaru we władztwo osoby trzeciej nie będzie znaczyło nic, jeżeli osoba ta nie będzie uprawniona do samodzielnego dysponowania nim. Nie stanowi zatem wprowadzenia do obrotu przekazanie towaru przewoźnikowi czy przedstawicielowi handlowemu.
Kiedy używanie cudzego znaku towarowego nie będzie możliwe?
Przepis art. 155 ustawy Prawo własności przemysłowej wskazuje również na przypadek, kiedy pomimo prawidłowego wprowadzenia towaru do obrotu nie będzie możliwe korzystanie z cudzego znaku towarowego. Stanie się tak w sytuacji, gdy przemawiają za tym uzasadnione względy, które pozwalają uprawnionemu sprzeciwić się dalszej dystrybucji towarów, w szczególności jeżeli po wprowadzeniu do obrotu zmieni się lub pogorszy ich stan.
Oprócz wymienionych w przepisie przesłanek negatywnych, takich jak zmiana lub pogorszenie stanu towaru, za uzasadnione względy możemy uznać również przypadki, gdy dochodzi do przepakowania towaru niezgodnie z wypracowanymi przesłankami dopuszczalności takiej czynności. Dzieje się tak, kiedy występuje ryzyko naruszenia renomy znaku towarowego oraz jeśli osoba trzecia stwarza wrażenie istnienia powiązań gospodarczych z uprawnionym do znaku.
Kiedy zatem osoba trzecia może używać cudzego znaku towarowego?
Jak zostało wyjaśnione w niniejszym artykule, istnieje możliwość zupełnie legalnego posługiwania się cudzym znakiem towarowym. Aby tak się stało, muszą zostać spełnione określone przesłanki. Przede wszystkim towar posiadający znak towarowy powinien być legalnie wprowadzony do obrotu, a wprowadzenie nastąpiło na terytorium EOG. Należy przy tym podkreślić, że wyczerpanie prawa do znaku dotyczy konkretnego egzemplarza towaru, nie zaś całego jego rodzaju. Podmiot trzeci, odkupując jeden z egzemplarzy jakiegoś przedmiotu, nie zdobywa prawa do produkowania takich samych rzeczy i oznaczania ich cudzym znakiem towarowym. Instytucja wyczerpania dotyczy bowiem wyłącznie tej jednej konkretnej sztuki nabytego produktu.
