Kiedy możliwe jest wznowienie postępowania cywilnego?

Na pierwszy rzut oka wydawać by się mogło, że z chwilą uprawomocnienia się wyroku w sprawie cywilnej brak jest możliwości wzruszenia zapadłego orzeczenia. Jednak nie zawsze prawomocny wyrok ostanie się w obrocie prawnym, a to dlatego, że ustawodawca przewidział możliwość, jaką jest wznowienie postępowania cywilnego.

Czym jest wznowienie postępowania?

Wznowienie postępowania cywilnego jest instytucją uregulowaną w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego (kpc), która umożliwia uchylenie prawomocnego orzeczenia sądu w sprawie cywilnej oraz ponowne jej rozpoznanie. Wznowienie postępowania następuje wyłącznie na podstawie przesłanek szczególnych, które zawarte zostały w Kodeksie postępowania cywilnego.

Negatywne przesłanki wznowienia postępowania

Przepisy wyłączają możliwość wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem, jeżeli choćby jedna ze stron zawarła po jego uprawomocnieniu się nowy związek małżeński w sprawie o:

• unieważnienie małżeństwa, 
• rozwód, 
• ustalenie nieistnienie małżeństwa.

Podstawy wznowienia

W przypadku wznowienia postępowania wyróżnia się 3 zasadnicze jego podstawy:

• wznowienie postępowania ze względu na jego nieważność;
• wznowienie postępowania ze względu na orzeczenie przez Trybunał Konstytucyjny o niezgodności aktu normatywnego, na podstawie którego został wydany wyrok z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą;
• wznowienie postępowania z uwagi na inne podstawy.

Termin do wznowienia postępowania

Termin do złożenia skargi o wznowienie postępowania poza wyjątkami (wznowienie postępowania ze względu na orzeczenie przez Trybunał Konstytucyjny o niezgodności aktu normatywnego, na podstawie którego został wydany wyrok z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą) wynosi 3 miesiące, licząc od dnia, w którym strona dowiedziała się o podstawie wznowienia, a gdy podstawą wznowienia jest pozbawienie strony możności działania lub brak należytej reprezentacji – od dnia, w którym o wyroku dowiedziała się strona, jej organ lub jej przedstawiciel ustawowy. 

Wznowienie postępowania cywilnego z powodu jego nieważności

Wznowienie postępowania z powodu jego nieważności może nastąpić w następujących przypadkach:

1. jeżeli w składzie sądu uczestniczyła osoba nieuprawniona; 
2. jeżeli orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy, a strona przed uprawomocnieniem się wyroku nie mogła domagać się wyłączenia;
3. jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej;
4. strona nie była należycie reprezentowana; 
5. strona wskutek naruszenia przepisów prawa była pozbawiona możności działania. 

Przy czym nie można jednak żądać wznowienia postępowania z powodu jego nieważności, jeżeli przed uprawomocnieniem się wyroku niemożność działania ustała lub brak reprezentacji był podniesiony w drodze zarzutu albo strona potwierdziła dokonane czynności procesowe.

Inne podstawy wznowienia postępowania

W innych wypadkach można oprzeć skargę o wznowienie postępowania na tej podstawie, że:

• wyrok został oparty na dokumencie podrobionym lub przerobionym; 
• wyrok został oparty na skazującym wyroku karnym, następnie uchylonym;
• wyrok został uzyskany za pomocą przestępstwa.

Ponadto podstawą wznowienia postępowania może być: 

• późniejsze wykrycie prawomocnego wyroku dotyczącego tego samego stosunku prawnego;
• wykrycie takich faktów lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu;
• stwierdzenie, że na treść wyroku miało wpływ postanowienie niekończące postępowania w sprawie, wydane na podstawie aktu normatywnego uznanego przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, które zostało uchylone lub zmienione na podstawie art. 4161 kpc.

Wznowienie postępowania cywilnego na podstawie orzeczenia Trybunały Konstytucyjnego

Wznowienie postępowania jest dopuszczalne w sytuacji, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą. W tym wypadku termin do złożenia skargi o wznowienie postępowania wnosi 3 miesiące od dnia wejścia w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Gdyby w chwili wydania orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego orzeczenie, od którego miałaby być złożona skarga o wznowienie postępowania, nie było jeszcze prawomocne na skutek wniesienia środka odwoławczego, który został następnie odrzucony, termin biegnie od dnia doręczenia postanowienia o odrzuceniu, a w wypadku wydania go na posiedzeniu jawnym – od dnia ogłoszenia tego postanowienia.

Prekluzja dotycząca wznowienia postępowania

Nie można żądać wznowienia postępowania cywilnego zakończonego prawomocnym wyrokiem po upływie lat dziesięciu od dnia uprawomocnienia, chyba że strona była pozbawiona możności działania lub nie była należycie reprezentowana.

Właściwość sądu

Przykład 1.

Pani Małgorzata po wydaniu wyroku dowiedziała się, że w sprawie orzekał sędzia wyłączony z mocy prawa, dlatego zdecydowała się na złożenie skargi o wznowienie postępowania. Sądem, który ostatnio orzekał co do istoty sprawy, był Sąd Okręgowy w Rzeszowie. Oznacza to, że skargę o wznowienie postępowania pani Małgorzata musi złożyć do Sądu Okręgowego w Rzeszowie. 

Przykład 2.

Pani Anna po wydaniu wyroku w sprawie o zapłatę odnalazła wyrok dotyczący tego samego stosunku prawnego, dlatego zdecydowała się na wznowienie postępowania. Sądem, który ostatnio orzekał co do istoty sprawy, był Sąd Rejonowy w Tarnowie. Oznacza to, że skargę o wznowienie postępowania pani Anna musi złożyć do Sądu Rejonowego w Tarnowie.

Obligatoryjne i fakultatywne elementy skargi o wznowienie postępowania

Skarga o wznowienie postępowania musi spełniać następujące wymogi formalne: 

• zawierać oznaczenie sądu, do którego jest skierowana;
• zawierać imiona i nazwiska lub nazwy stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;
• zawierać oznaczenie rodzaju pisma – skarga o wznowienie postępowania;
• zawierać osnowę wniosku lub oświadczenia;
• w przypadku, gdy jest to konieczne do rozstrzygnięcia co do wniosku lub oświadczenia, zawierać wskazanie faktów, na których strona opiera swój wniosek lub oświadczenie, oraz wskazanie dowodu na wykazanie każdego z tych faktów;
• zawierać podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;
• wymieniać załączniki;
• zawierać dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna;
• zawierać oznaczenie daty wymagalności roszczenia w sprawach o zasądzenie roszczenia;
• wskazanie faktów, na których powód opiera swoje żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniających również właściwość sądu;
• zawierać informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku, gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia;
• zawierać oznaczenie zaskarżonego orzeczenia; 
• zawierać podstawę wznowienia i jej uzasadnienie;
• wskazywać na okoliczności stwierdzające zachowanie terminu do wniesienia skargi;
• zawierać wniosek o uchylenie lub zmianę zaskarżonego orzeczenia.

Skarga może zawierać inne wnioski, m.in.:

• o zabezpieczenie,
• przeprowadzenie rozprawy w nieobecności powoda, 
• wnioski służące do przygotowania rozprawy.

Rozpoznanie skargi o wznowienie postępowania cywilnego

Sąd rozpoznaje sprawę na nowo w granicach, jakie zakreśla podstawa wznowienia.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy sąd wydaje rozstrzygnięcie, w którym: 

• oddala skargę o wznowienie, 
• uwzględnia skargę i zmienia zaskarżone orzeczenie albo je uchyla i w razie potrzeby pozew odrzuca lub postępowanie umarza.

Gdy do rozstrzygnięcia o wznowieniu postępowania zakończonego wyrokiem właściwy jest Sąd Najwyższy, orzeka on tylko o dopuszczalności wznowienia, a rozpoznanie sprawy przekazuje sądowi drugiej instancji.

Postępowanie ze skargi o wznowienie odbywa się na tych samych zasadach, co postępowanie przed sądem pierwszej instancji, z odrębnościami przewidzianymi w rozdziale Kodeksu postępowania cywilnego dotyczącym wznowienia postępowania.

Z mocy prawa wyłączony jest od rozpoznania skargi o wznowienie postępowania sędzia, którego udziału lub zachowania się w procesie poprzednim dotyczy skarga. 

Wniesienie skargi o wznowienie postępowania cywilnego nie hamuje wykonania zaskarżonego wyroku. Jeżeli skarżący uprawdopodobni, że grozi niepowetowana szkoda na skutek wykonania wyroku, sąd może na jego wniosek wstrzymać wykonanie wyroku, chyba że strona przeciwna złoży odpowiednie zabezpieczenie.

Niedopuszczalne jest ponowne wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem wydanym na skutek skargi o wznowienie, chyba że skarga o wznowienie postępowania została oparta na podstawie wznowienia postępowania na podstawie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.

W sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem mogą być uchylone postanowienia niekończące postępowania w sprawie, jeżeli zostały wydane na podstawie aktu normatywnego uznanego przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą. W takim przypadku przepisy o wznowieniu postępowania stosuje się odpowiednio.