Co do zasady uzyskanie przez orzeczenie sądu przymiotu prawomocności powoduje, że nie można go podważyć, tj. odwołać się, wnieść apelację bądź zaskarżyć w innym trybie. Reguła ta ma zabezpieczać stabilność i pewność uzyskiwanych przez strony, w drodze procesu cywilnego, orzeczeń sądowych. Kodeks postępowania cywilnego przewiduje jednak wyjątek w postaci skargi o wznowienie postępowania, której wniesienie pozwala na powtórne merytoryczne rozpatrzenie naszej sprawy przez sąd. W jakich okolicznościach przysługuje nam skarga o wznowienie postępowania cywilnego?
Skarga o wznowienie postępowania cywilnego - kiedy przysługuje?
Kodeks postępowania cywilnego dopuszcza następujące przyczyny wznowienia postępowania przed sądem cywilnym:
-
gdy skarżony wyrok został oparty na dokumencie podrobionym lub przerobionym albo na skazującym wyroku karnym, który następnie został uchylony;
-
gdy skarżony wyrok został uzyskany za pomocą przestępstwa;
-
w razie późniejszego wykrycia prawomocnego wyroku dotyczącego tego samego stosunku prawnego albo wykrycia takich okoliczności faktycznych lub środków dowodowych, które mogłyby mieć wpływ na wynik sprawy, a z których strona nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu;
-
jeżeli na treść wyroku miało wpływ postanowienie niekończące postępowania w sprawie, wydane na podstawie aktu normatywnego uznanego przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą;
-
w wypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie;
-
jeżeli w składzie sądu uczestniczyła osoba nieuprawniona albo jeżeli orzekał sędzia wyłączony z mocy ustawy, a strona przed uprawomocnieniem się wyroku nie mogła domagać się wyłączenia;
-
jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej albo nie była należycie reprezentowana bądź jeżeli wskutek naruszenia przepisów prawa była pozbawiona możności działania; nie można jednak żądać wznowienia, jeżeli przed uprawomocnieniem się wyroku niemożność działania ustała lub brak reprezentacji był podniesiony w drodze zarzutu albo strona potwierdziła dokonane czynności procesowe.
Jakie orzeczenia mogę zaskarżyć?
Skarga o wznowienie postępowania cywilnego może zostać wniesiona do sądu powszechnego bez względu na to, czy postępowanie zakończyło się w pierwszej, czy w drugiej instancji. Zaskarżane orzeczenie musi jednak merytorycznie rozwiązywać spór (orzekać co do tego, która ze stron procesowych ma rację) i być prawomocne.
Uznaje się, że skarga o wznowienie postępowanie cywilnego przysługuje także od prawomocnych nakazów zapłaty wydanych w postępowaniu nakazowym i upominawczym [Tak: A. Zieliński (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Wyd. 9, Warszawa 2017, Legalis].
Kto, jak i gdzie może wnieść skargę?
Skarga o wznowienie postępowania cywilnego może zostać wniesiona przez stronę, która brała udział w postępowaniu, w ramach którego wydano zaskarżone orzeczenie. Uprawnienie to przysługuje także osobie, na rzecz której powództwo wytoczył prokurator, następcom prawnym strony, którzy wstąpili do postępowania, kuratorowi, interwenientowi ubocznemu, prokuratorowi, Rzecznikowi Praw Obywatelskich i Rzecznikowi Praw Dziecka, organizacjom pozarządowym, inspektorowi pracy oraz powiatowemu rzecznikowi konsumentów (na zasadach ich dotyczących).
Skarga o wznowienie postępowania cywilnego powinna zostać wniesiona w terminie trzech miesięcy od dnia, w którym strona dowiedziała się o podstawie wznowienia, a gdy podstawą jest pozbawienie możności działania lub brak należytej reprezentacji - od dnia, w którym o wyroku dowiedziała się strona, jej organ lub jej przedstawiciel ustawowy. W przypadku wnoszenia skargi w związku z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego termin trzech miesięcy liczy się od wejścia w życie tego orzeczenia.
Właściwość sądu w sprawie skargi o wznowienie postępowania określa się w dwojaki sposób w zależności od rodzaju podstawy, na której została oparta. Skargę opartą o przyczyny, które skutkują nieważnością postępowania (tj. nieprawidłowy skład sądu, brak zdolności sądowej lub procesowej stron, nieprawidłowa reprezentacja stron) wnosi się do sądu tej instancji, w której doszło do naruszenia będącego podstawą skargi. Jeżeli w sprawie orzekały sądy dwóch instancji, pismo wszczynające postępowanie należy wnieść do sądu wyższej instancji. Analogiczna właściwość sądu zachodzi, gdy skarga o wznowienie postępowania cywilnego wiąże się z orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego. W pozostałych przypadkach sądem do którego należy wnieść skargę o wznowienie jest sąd, który jako ostatni orzekał w sprawie, rozstrzygając ją co do istoty.
Procedura w sprawie o wznowienie
Wniesienie skargi o wznowienie postępowania rozpoczyna się od badania przez sąd czy skarga spełnia warunki do jej wniesienia i czy została ona oparta o jedną z dopuszczalnych podstaw. Pozytywne rozpatrzenie skargi na tym etapie owocuje wydaniem przez sąd postanowienia o wznowieniu postępowania.
W dalszej kolejności ten sam sąd na nowo rozpoznaje sprawę od momentu, w którym pojawiła się wadliwość, której dotyczyła skarga. Co istotne, jeżeli skarga o wznowienie postępowania cywilnego dotyczy udziału w sprawie lub zachowania danego sędziego, to w tym postępowaniu sędzia ten nie uczestniczy.
Wnoszący skargę musi także pamiętać, że nawet wznowienie postępowania przez sąd nie powoduje, że wydane w tej sprawie prawomocne orzeczenie przestaje być wykonalne (może stać się podstawą do egzekucji). Skarżący sam musi zadbać o swoje interesy, wnosząc do sądu o wstrzymanie wykonalności wyroku. Jest to możliwe między innymi wtedy, gdy wykonanie tego orzeczenia mogłoby skutkować dla skarżącego niepowetowaną szkodą.
O czym orzeka sąd na skutek wznowienia?
To jakie orzeczenie sąd wyda we wznowionym postępowaniu, zależy od tego, do którego punktu wróciło to postępowanie. W zależności zatem od etapu, do którego proces się cofnął, skarżącemu będzie przysługiwał lub nie konkretny środek odwoławczy – na takich samych zasadach jak w pierwotnie toczącym się postępowaniu. Jeżeli orzekał sąd I instancji, stronom ponownie będzie przysługiwała apelacja do sądu II instancji. Jeżeli natomiast orzekał sąd II instancji – od prawomocnego wyroku stronom może przysługiwać, jeżeli zostaną spełnione przesłanki ustawowe, skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego.
Warto wiedzieć, że mimo naprawienia przez wymiar sprawiedliwości swojego błędu poprzez ponowne przeprowadzenie postępowania dotkniętego wadliwością, strony mogą dochodzić od Skarbu Państwa odszkodowania za szkodę jaką ponieśli wskutek tego, że wyrok został wydany bądź za szkodę powstałą na skutek jego wykonania. Niezależnie od tego należy pamiętać, że skarżący może również wnosić do sądu o to, by w orzeczeniu kończącym zasądził od razu, bez przeprowadzania odrębnego postępowania, zwrot świadczenia, które skarżący spełnił (lub które zostało od niego wyegzekwowane) w związku z prawomocnym orzeczeniem sądu. Sąd, w zależności od przedmiotu sprawy, może również orzec o przywróceniu stanu poprzedniego.
