Zasadą jest, że odpowiedzialność za kwestie podatkowe ponosi podatnik, którym w przypadku podatku od towarów i usług jest sprzedawca. Przedsiębiorcy muszą jednak mieć na uwadze, że w ustawie VAT funkcjonują przepisy, które pod pewnymi warunkami przenoszą odpowiedzialność na nabywcę za niezapłacony podatek VAT przez sprzedawcę.
Solidarna odpowiedzialność nabywcy ze sprzedawcą
Wspomniana problematyka została uregulowana w art. 105a ustawy VAT. W przepisie tym możemy przeczytać, że podatnik (zarówno czynny, jak i zwolniony), na którego rzecz dokonano dostawy towarów, o których mowa w załączniku nr 15 do ustawy, odpowiada solidarnie wraz z podmiotem dokonującym tej dostawy za jego zaległości podatkowe, w części podatku proporcjonalnie przypadającej na dostawę dokonaną na jego rzecz, jeżeli w momencie dokonania tej dostawy podatnik wiedział lub miał uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać, że cała kwota podatku przypadająca na dokonaną na jego rzecz dostawę lub jej część nie zostanie wpłacona na rachunek urzędu skarbowego.
Powyższe oznacza zatem, że nabywca odpowiada za zaległości podatkowe dostawcy pod pewnymi warunkami, które muszą być spełnione łącznie:
- dostawa dotyczyła towarów, o których mowa w załączniku nr 15 (nie obejmuje zatem żadnych usług ani też innych towarów niż te, które zostały wskazane w załączniku);
- w momencie dokonania tej dostawy podatnik wiedział lub miał uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać, że cała kwota podatku przypadająca na dokonaną na jego rzecz dostawę lub jej część nie zostanie wpłacona na rachunek urzędu skarbowego.
Przesłanka dobrej wiary a kwestia odpowiedzialności nabywcy
W art. 105a ust. 2 ustawy VAT możemy przeczytać, że podatnik miał uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać, że cała kwota podatku przypadająca na dokonaną na jego rzecz dostawę towarów lub jej część nie zostanie wpłacona na rachunek urzędu skarbowego, jeżeli okoliczności towarzyszące tej dostawie towarów lub warunki, na jakich została ona dokonana, odbiegały od okoliczności lub warunków zwykle występujących w obrocie tymi towarami, w szczególności jeżeli cena za dostarczone podatnikowi towary była bez uzasadnienia ekonomicznego niższa od ich wartości rynkowej.
Określono zatem sytuacje, kiedy mogą wystąpić uzasadnione podstawy do tego, aby przypuszczać, że cała kwota podatku przypadająca na dokonaną dostawę tych towarów lub jej część nie zostanie wpłacona na rachunek urzędu skarbowego.
Są to przypadki, gdy okoliczności towarzyszące tej dostawie towarów lub warunki, na jakich została ona dokonana, odbiegały od okoliczności lub warunków zwykle występujących w obrocie tymi towarami, w szczególności jeżeli cena za dostarczone podatnikowi towary była bez uzasadnienia ekonomicznego niższa od ich wartości rynkowej.
Pamiętajmy jednak, że nie każda obniżka będzie podstawą do zastosowania odpowiedzialności nabywcy. Przykładowo, gdy cena jest wynikiem przyznanego rabatu, to nie można mówić o zaniżeniu wartości transakcji bez uzasadnionej przyczyny.
Niezapłacony podatek VAT przez sprzedawcę a zasady solidarnej odpowiedzialności nabywcy
Jeżeli ziszczą się obie przesłanki określone w art. 105a ustawy VAT, to nabywca może ponosić odpowiedzialność za niezapłacony podatek VAT przez sprzedawcę. Jednakże odbywa się to pod pewnymi warunkami.
Otóż jak wynika z treści art. 117b Ordynacji podatkowej, podatnik, o którym mowa w art. 105a Ustawa z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług, odpowiada solidarnie całym swoim majątkiem za zaległości podatkowe podmiotu dokonującego na jego rzecz dostawy towarów w zakresie i na zasadach określonych w przepisach o podatku od towarów i usług.
Powyższa odpowiedzialność opiera się na tzw. odpowiedzialności osób trzecich. W tym zakresie należy wskazać, że odpowiedzialność osób trzecich dotyczy zaległości podatkowych, a nie podatku. To oznacza, że osoba trzecia (tutaj nabywca) nie może stać się podatnikiem w miejsce dostawcy towarów.
To powoduje, że postępowanie w sprawie odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej nie może zostać wszczęte przed upływem terminu płatności ustalonego zobowiązania. Dopiero w sytuacji, gdy egzekucja z majątku sprzedawcy okaże się bezskuteczna, możliwe jest sięgnięcie do majątku nabywcy, który odpowiada całym swoim majątkiem.
Kolejna istotna informacja to fakt, że odpowiedzialność nabywcy nie powstaje z mocy prawa, gdyż w tym zakresie orzeka organ podatkowy w drodze decyzji podatkowej.
W praktyce wygląda to zatem tak, że organ podatkowy najpierw przeprowadza postępowanie wobec sprzedawcy (który w tym przypadku jest podatnikiem), a w razie bezskutecznego dochodzenia zapłaty podatku wszczynane jest postępowanie wobec nabywcy, gdzie końcowym etapem jest wydanie decyzji o odpowiedzialności nabywcy jako osoby trzeciej.
Przypadki, w których nabywca nie ponosi odpowiedzialności za niezapłacony podatek
Ustawa VAT określa również przypadki, gdy pomimo spełnienia się warunków zawartych w jej art. 105a ust. 1 kwestia odpowiedzialności nie występuje.
Jak możemy przeczytać w art. 105a ust. 3 i ust. 4 ustawy VAT, przepisu o odpowiedzialności nabywcy nie stosuje się:
do nabycia towarów, o których mowa w poz. 92 załącznika nr 15 do ustawy, jeżeli:
nabycie to jest dokonywane na stacjach paliw lub stacjach gazu płynnego, do standardowych zbiorników pojazdów używanych przez podatników nabywających te towary, do napędu tych pojazdów,
dostawy tych towarów dokonuje podatnik dostarczający gaz przewodowy za pośrednictwem własnych sieci przesyłowych lub dystrybucyjnych;
- jeżeli powstanie zaległości podatkowych nie wiązało się z uczestnictwem podmiotu dokonującego dostawy towarów, o którym mowa w ust. 1, w nierzetelnym rozliczaniu podatku w celu odniesienia korzyści majątkowej;
- do nabycia towarów udokumentowanego fakturą, w której kwota należności ogółem przekracza kwotę 15 000 zł lub jej równowartość wyrażoną w walucie obcej, przy czym do przeliczania na złote kwot wyrażonych w walucie obcej stosuje się zasady przeliczania kwot stosowane w celu określenia podstawy opodatkowania;
- do nabycia towarów, za które podatnik dokonał zapłaty z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności;
- kiedy okoliczności lub warunki związane z dobrą wiarą i świadomością nabywcy co do warunków transakcji nie miały wpływu na niezapłacenie podatku przez sprzedawcę.
Przedsiębiorcy dokonujący zakupu towarów określonych w załączniku nr 15 do ustawy VAT muszą mieć na względzie regulacje odnoszące się do solidarnej odpowiedzialności za podatek niezapłacony przez sprzedawcę. W tym przypadku kluczowe znaczenie będzie mieć wykazanie istnienia dobrej wiary przy zawieraniu transakcji dostawy towarów.
