W prawie pracy zostały przewidziane sytuacje, w których pracodawca ma obowiązek zwolnienia z pracownika z części lub całego dnia pracy z przyczyn, które uniemożliwiają mu stawienie się do pracy i jej świadczenie. Co ważne, w niektórych przypadkach pracownik, mimo nieobecności, zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Obowiązek zwolnienia z pracy, określony przez Kodeks pracy
Większość zwolnień od pracy przewidzianych w Kodeksie pracy związana jest z realizacją uprawnień rodzicielskich. Do zwolnień tych należy zaliczyć:
zwolnienie od pracy ciężarnej pracownicy na zalecone jej przez lekarza badania lekarskie przeprowadzane w związku z ciążą, jeżeli nie mogą być one wykonane po godzinach pracy,
zwolnienie od pracy na 2 dni w ciągu roku kalendarzowego w razie wychowywania dziecka w wieku do 14 lat.
Za wskazane zwolnienia pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.
Zwolnieniami kodeksowymi, za które pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, są także dni wolne na poszukiwanie pracy.
Obowiązek zwolnienia z pracy z powodów rodzinnych
W prawie pracy przewidziane zostały również sytuacje, w których pracownik ma prawo do zwolnienia od pracy z przyczyn rodzinnych. W takim przypadku udzielone zwolnienie powinno obejmować okres:
2 dni - w przypadku ślubu pracownika, urodzenia się jego dziecka lub zgonu i pogrzebu małżonka pracownika, jego dziecka, ojca, matki, ojczyma lub macochy,
1 dnia - w razie ślubu dziecka pracownika albo zgonu i pogrzebu jego siostry, brata, teściowej, teścia, babki, dziadka, a także innej osoby pozostającej na utrzymaniu pracownika lub pod jego bezpośrednią opieką.
Inne zwolnienia od pracy
Rodzaje okoliczności związanych z wezwaniem przez organ lub z uczestnictwem w określonych czynnościach, które obligują pracodawcę do udzielenia pracownikowi zwolnienia od pracy, wymienia rozporządzenie w sprawie usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy. Pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia:
Za zwolnienia od pracy na czas niezbędny do przeprowadzenia obowiązkowych badań lekarskich i szczepień ochronnych przewidzianych przepisami o zwalczaniu chorób zakaźnych, o zwalczaniu gruźlicy oraz o zwalczaniu chorób wenerycznych.
Za zwolnienia od pracy na czas oznaczony przez stację krwiodawstwa w celu oddania krwi. Pracodawca jest również obowiązany zwolnić od pracy pracownika będącego krwiodawcą, na czas niezbędny do przeprowadzenia zaleconych przez stację krwiodawstwa okresowych badań lekarskich, jeżeli nie mogą one być wykonane w czasie wolnym od pracy
Niektóre rodzaje zwolnień od pracy wymienione w wyżej wspomnianym rozporządzeniu mają charakter niepłatny, ale pracownikom przysługuje rekompensata za utracone zarobki. Rekompensatę tę wypłaca organ wzywający albo podmiot organizujący określone czynności, na podstawie zaświadczenia wystawionego przez pracodawcę.
Zaświadczenie określa wysokość utraconego wynagrodzenia za czas tego zwolnienia w wysokości i na warunkach przewidzianych w odrębnych przepisach, chyba że obowiązujące u danego pracodawcy przepisy prawa pracy przewidują zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia za czas zwolnienia. Rekompensata przysługuje w przypadku wezwania pracownika:
do osobistego stawienia się przed organem właściwym w zakresie powszechnego obowiązku obrony,
do stawienia się przed organem administracji rządowej lub samorządu terytorialnego, sądu, prokuratury, policji albo organem prowadzącym postępowanie w sprawach o wykroczenia,
w celu wykonywania czynności biegłego w postępowaniu administracyjnym, karnym przygotowawczym, sądowym lub przed kolegium do spraw wykroczeń,
w charakterze świadka w postępowaniu kontrolnym prowadzonym przez Najwyższą Izbę Kontroli i wezwania do udziału w tym postępowaniu w charakterze specjalisty,
członka OSP do uczestnictwa w działaniach ratowniczych, przy wypoczynku koniecznym po ich zakończeniu oraz szkoleniach pożarniczych,
do wykonywania obowiązku świadczeń osobistych, w trybie i na warunkach przewidzianych w odrębnych przepisach.
Wynagrodzenie za czas płatnych zwolnień od pracy
Zasady obliczania wynagrodzenia za czas płatnych okolicznościowych nieobecności lub zwolnień od pracy określa rozporządzenie w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy. Przy ustalaniu wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy, jeżeli przepisy przewidują zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia, stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop.
Jeżeli pracownik otrzymuje wyłącznie składniki określone w stawce miesięcznej w stałej wysokości, uwzględnia się je w podstawie wymiaru w wysokości należnej w miesiącu korzystania ze zwolnienia od pracy. Przy tego rodzaju wynagrodzeniu nie wyodrębnia się wynagrodzenia za czas zwolnienia.
