0 0
dni
0 0
godz
0 0
min
0 0
sek

Odpowiedzialność na zasadach ogólnych – jak zapisać ją w umowie?

Nasz ekspert:
Artykuły autora

Wielkość tekstu:

Strony mogą w umowie rozszerzyć lub ograniczyć odpowiedzialność za niewykonanie bądź nienależyte wykonanie zobowiązania. Mogą one również ustalić, że będą ponosić odpowiedzialność na zasadach ogólnych. Co oznacza odpowiedzialność na zasadach ogólnych? Jakie odstępstwa można od niej wprowadzić? Jak w umowie zapisać odpowiedzialność na zasadach ogólnych? Sprawdźmy!

Zasady ogólne odpowiedzialności kontraktowej – co mówi Kodeks cywilny?

Zgodnie z Kodeksem cywilnym dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Według zasad ogólnych dłużnik odpowiada zatem za działania lub zaniechania zawinione, bez względu na stopień zawinienia.

W celu badania, czy doszło do niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania trzeba natomiast wziąć pod uwagę okoliczność, czy w danym przypadku dłużnik dołożył należytej staranności w celu wykonania zobowiązania zgodnie z jego treścią.

Zgodnie z orzecznictwem „Przez należytą staranność należy rozumieć obiektywnie istniejący wzorzec postępowania stworzony w celu jak najlepszego, poprawnego wykonywania zobowiązań, a jednocześnie zabezpieczający interesy zobowiązanych przez odniesienie treści staranności do danego rodzaju stosunków. Niezadowalające w porównaniu ze wzorcowym zachowanie się dłużnika sprowadza na owego niestarannego dłużnika odpowiedzialność odszkodowawczą” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – V Wydział Cywilny z dnia 15 stycznia 2013 roku, VI ACa 1077/12).

Ponadto zasady ogólne wynikające z kc stanowią, że dłużnik odpowiedzialny jest jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonywa, jak również osób, którym wykonanie zobowiązania powierza.

Według stanowiska orzecznictwa dłużnik, chcąc się uwolnić od odpowiedzialności za działania lub zaniechania osób trzecich „[…] musi wykazać, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania było spowodowane okolicznościami, z powodu których sam w danej sytuacji by nie odpowiadał. Może udowadniać, że osoba trzecia dochowała przy wykonywaniu zobowiązania takiej staranności, jaka byłaby wymagana, gdyby to dłużnik osobiście wykonywał zobowiązanie. Dłużnik odpowiada za działania osoby trzeciej niezależnie od tego, czy sam ponosi winę w niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu zobowiązania (np. czy osoba trzecia zastosowała się prawidłowo do jego wskazówek lub poleceń) lub tego, czy powierzył wykonanie zobowiązania osobie profesjonalnie do tego przygotowanej (np. osobie mającej uprawnienia wymagane prawem lub będącej specjalistą w danej dziedzinie). Dłużnik odpowiada więc za takie zachowania osób trzecich, które mogłyby być mu przypisane, gdyby sam wykonywał zobowiązanie” (wyrok Sądu Okręgowego w Suwałkach – I Wydział Cywilny z dnia 6 czerwca 2017 roku, I Ca 159/17).

Według zasad ogólnych uznaje się ponadto, że dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Nie dotyczy to wypadku, gdy opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może natomiast żądać, niezależnie od wykonania zobowiązania, naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Jednak gdy wskutek zwłoki dłużnika świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie, wierzyciel może świadczenia nie przyjąć i żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.

Umowna zmiana zasad ogólnych odpowiedzialności

Dłużnik może przez umowę przyjąć odpowiedzialność za niewykonanie lub za nienależyte wykonanie zobowiązania z powodu oznaczonych okoliczności, za które na mocy ustawy odpowiedzialności nie ponosi.

Ze stanowiska orzecznictwa wynika, że „Co do zasady dłużnik ponosi odpowiedzialność kontraktową na zasadzie winy (art. 471 KC in fine i art. 472 kc), natomiast jej rozszerzenie jest wprawdzie dopuszczalne, ale jedynie w odniesieniu do oznaczonych okoliczności, za które nie odpowiada on na mocy ustawy (art. 473 § 1 kc). Rozszerzenie odpowiedzialności kontraktowej dłużnika muszą więc określać konkretne (oznaczone) okoliczności, których ono dotyczy. Kontrowersyjne jest więc takie rozszerzenie odpowiedzialności dłużnika, które całkowicie odrywa się od jego winy i nabiera cech odpowiedzialności obiektywnej lub wręcz absolutnej. W każdym razie taki charakter odpowiedzialności musiałby jednoznacznie i w sposób niebudzący żadnych wątpliwości wynikać z treści konkretnej umowy” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku – I Wydział Cywilny z dnia 22 grudnia 2016 roku, I ACa 542/16).

Strony mogą zatem umownie zmienić zasady odpowiedzialności i wprowadzić np. odpowiedzialność gwarancyjną czy na zasadzie ryzyka. Strony mogą też wprost wskazać, że za określone okoliczności odpowiadają, a za inne nie, pamiętając jednak, by z umowy jasno wynikały zmienione zasady odpowiedzialności.

Strony mogą zmieniać umownie zasady odpowiedzialności, ale zastrzeżenie umowne, że dłużnik nie będzie odpowiedzialny za szkodę, którą wyrządził wierzycielowi umyślnie, jest nieważne.

Winy umyślnej nie można więc umownie wyłączyć. Strony mogą natomiast określić, że ponoszą odpowiedzialność wyłącznie za naruszenia spowodowane działaniem lub zaniechaniem umyślnym.

W innych wariantach strony w umowie mogą także wskazać, m.in. że:

  • strona odpowiada wyłącznie za szkody spowodowane działaniem lub zaniechaniem umyślnym oraz wywołanym rażącym niedbalstwem;

  • strona odpowiada, niezależnie od winy, za wszelkie szkody;

  • strona nie odpowiada za szkody w postaci utraconych korzyści lub szkody pośrednie;

  • strona odpowiada za szkodę, ale wyłącznie do określonego limitu wyrażonego procentowo w stosunku np. do wynagrodzenia umownego lub kwotowo;

  • strona odpowiada za niedołożenie najwyższej, a nie jedynie należytej staranności w celu wykonania zobowiązania;

  • strona odpowiada za opóźnienie w spełnieniu zobowiązania, bez względu na zaistnienie winy;

  • strona nie odpowiada za zdarzenia spowodowane siłą wyższą.

Kara umowna a zasady odpowiedzialności

W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony postanowiły inaczej.

Odstępstwem od zasad ogólnych jest również kara umowna. Kara umowna stanowi umowne zastrzeżenie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy. Kara jest oparta o ogólne zasady odpowiedzialności z wyłączeniem wysokości szkody, która określona jest ryczałtowo.

Zgodnie z orzecznictwem „Zakres odpowiedzialności z tytułu kary umownej pokrywa się w pełni z zakresem ogólnej odpowiedzialności dłużnika za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Z tego też względu przesłanki obowiązku zapłaty kary umownej określane są przez pryzmat ogólnych przesłanek kontraktowej odpowiedzialności odszkodowawczej” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie – I Wydział Cywilny z dnia 28 listopada 2017 roku, I ACa 568/17).

Dopuszczalna jest jednak umowna modyfikacja zasad odpowiedzialności w zakresie kary umownej. Jako przykład można przytoczyć fragment z orzecznictwa, zgodnie z którym „Jeśli mamy do czynienia z sytuacją, w której wykonawca zobowiązał się zapłacić karę umowną na skutek opóźnienia, a zatem niezależnie od jego przyczyn (zawinionych przez siebie lub nie), to przyjąć należy, że w konsekwencji zobowiązał się ponosić rozszerzoną odpowiedzialność za nieterminowe wykonanie zobowiązania” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku – I Cywilny z dnia 16 kwietnia 2019 roku, I ACa 802/18).

Jak zapisać w umowie odpowiedzialność na zasadach ogólnych?

Zasady ogólne wynikające z kc obowiązują w każdym przypadku gdy strony w umowie w żaden sposób nie wypowiedzą się co do zmiany zasad odpowiedzialności.

Strony mogą zastrzec w umowie, że będą ponosić odpowiedzialność na zasadach ogólnych po to, by podkreślić, że nie wyrażają woli, aby w jakimkolwiek zakresie doszło do odstępstwa od takich zasad.

Strony mogą również wprowadzić do umowy klauzulę o ponoszeniu odpowiedzialności na zasadach ogólnych po to, by podkreślić, że pewien zakres odpowiedzialności będzie się opierał o zasady ogólne – w odróżnieniu od innego zakresu, który np. podlega ograniczeniu.

Przykład 1.

Strony zastrzegły w umowie, że w razie zwłoki w wykonaniu zobowiązania dostarczenia towaru do określonego w umowie miejsca dłużnik zapłaci ustaloną kwotę tytułem kary umownej. Strony ustaliły jednak, że jeżeli szkoda przekroczy wysokość kary umownej, strona poszkodowana będzie mogła dochodzić na zasadach ogólnych odszkodowania przenoszącego kwotę kary.

Artykuły
Brak wyników.
Więcej artykułów
Wzory
Brak wyników.
Więcej wzorów