Osoby w szczególnej sytuacji na rynku pracy – kim są i co wynika z takiego statusu?

Przepisy o promocji zatrudnienia przewidują różnorodne formy przeciwdziałania bezrobociu. Jedną z możliwości, dzięki której łatwiej o aktywizację zawodową, jest uzyskanie statusu osoby w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Kim jest osoba posiadająca wspomniany status i co z tego wynika? Wyjaśniamy poniżej w artykule.

Osoby w szczególnej sytuacji na rynku pracy – podstawa prawna

Kwestie dotyczące łagodzenia skutków bezrobocia oraz aktywizacji zawodowej, w tym status osób w szczególnej sytuacji na rynku pracy i udogodnienia, jakie dla nich przewidziano, zostały uregulowane w przepisach Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, zwanej dalej „ustawą o promocji zatrudnienia”.

Osoby w szczególnej sytuacji na rynku pracy w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia

Katalog osób, które są traktowane jako będące w szczególnej sytuacji na rynku pracy, zawarto w art. 49 ustawy o promocji zatrudnienia.

Zgodnie z art. 49 ustawy o promocji zatrudnienia do grona osób znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy zalicza się:

• bezrobotnych do 30. roku życia – czyli osoby bezrobotne, które do dnia zastosowania wobec nich usług lub instrumentów rynku pracy nie ukończyły 30. roku życia;
• bezrobotnych powyżej 50. roku życia – czyli takich, którzy w dniu zastosowania wobec nich usług lub instrumentów rynku pracy ukończyli co najmniej 50. rok życia;
• bezrobotnych długotrwale – przez co należy rozumieć bezrobotnych pozostających w rejestrze powiatowego urzędu pracy (PUP) łącznie przez okres ponad 12 miesięcy w okresie ostatnich 2 lat, z wyłączeniem okresów odbywania stażu i przygotowania zawodowego dorosłych;
• bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych – czyli osoby bezrobotne nieposiadające kwalifikacji do wykonywania jakiegokolwiek zawodu poświadczonych dyplomem, świadectwem lub innym dokumentem uprawniającym do wykonywania zawodu;

• bezrobotnych korzystających ze świadczeń z pomocy społecznej;
• bezrobotnych posiadających co najmniej 1 dziecko do 6. roku życia lub co najmniej 1 dziecko z niepełnosprawnością do 18. roku życia;
• bezrobotnych osób z niepełnosprawnościami;
• poszukujących pracy niepozostających w zatrudnieniu lub niewykonujących innej pracy zarobkowej opiekunów osoby z niepełnosprawnością, z wyłączeniem opiekunów wskazanej osoby pobierających świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych, lub zasiłek dla opiekuna na podstawie przepisów o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów.

Instrumenty rynku pracy stosowane do osób w szczególnej sytuacji na rynku pracy

W odniesieniu do osób znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy przewidziano możliwość stosowania określonych instrumentów rynku pracy, których celem jest aktywizacja zawodowa tych osób. Aby mieć dostęp do wspomnianych udogodnień, należy spełnić pewne warunki, a mianowicie:

• zarejestrować się w PUP jako osoba bezrobotna lub poszukująca pracy;
• uzyskać status osoby będącej w szczególnej sytuacji na rynku pracy, czyli udokumentować swój wiek, pozostawanie bez pracy przez określony czas oraz przedstawić sytuację rodzinną.

W rozumieniu przepisów ustawy o promocji zatrudnienia programy specjalne to zespół działań mających na celu dostosowanie posiadanych lub zdobycie nowych kwalifikacji i umiejętności zawodowych oraz wsparcie zagrożonych likwidacją lub istniejących i tworzonych miejsc pracy.

Oznacza to m.in., że starosta zawrze z pracodawcą umowę o organizację prac interwencyjnych, w ramach których zatrudnione będą wspomniane osoby. Z kolei do bezrobotnych, którzy nie ukończyli 30 lat, ma zastosowanie 12-miesięczny okres odbywania stażu u pracodawcy, a więc okres dwukrotnie dłuższy niż w przypadku „zwykłego” bezrobotnego.

Starosta może ponadto zrefundować podmiotowi prowadzącemu działalność gospodarczą koszty wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy dla skierowanej osoby poszukującej pracy, niepozostającej w zatrudnieniu, która jest opiekunem osoby z niepełnosprawnością, w wysokości określonej w umowie, nie wyższej jednak niż sześciokrotnej wysokości przeciętnego wynagrodzenia.

Z reguły formami wsparcia osób w szczególnej sytuacji na rynku pracy są następujące działania:

• skierowanie do wykonywania prac interwencyjnych oraz robót publicznych;
• skierowanie na staż lub do pracy u pracodawcy, z którym starosta zawarł stosowną umowę w sprawie refundacji wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy oraz refundacji składek na ubezpieczenia społeczne;
• przekazanie jednorazowo środków na podjęcie przez bezrobotnego działalności gospodarczej albo na założenie lub przystąpienie do spółdzielni socjalnej.

Szczególny tryb wsparcia dla bezrobotnych korzystających ze świadczeń pomocy społecznej

Ustawa o promocji zatrudnienia przewiduje szczególny tryb wsparcia dla osób bezrobotnych korzystających ze świadczeń pomocy społecznej.

Jak wynika z art. 50 ust. 2 ustawy o promocji zatrudnienia, wskazanym bezrobotnym PUP w okresie 6 miesięcy od dnia utraty prawa do zasiłku z powodu upływu okresu jego pobierania, a w przypadku bezrobotnych bez prawa do zasiłku w okresie 6 miesięcy od dnia rejestracji:

1. powinien przedstawić propozycję zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, szkolenia, stażu, odbycia przygotowania zawodowego dorosłych, zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych, robót publicznych, lub
2. na wniosek ośrodka pomocy społecznej, a w przypadku przekształcenia ośrodka pomocy społecznej w centrum usług społecznych na podstawie przepisów Ustawy z dnia 19 lipca 2019 roku o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych, na wniosek tego centrum, może skierować do uczestnictwa w kontrakcie socjalnym, indywidualnym programie usamodzielnienia, lokalnym programie pomocy społecznej, o których mowa w przepisach o pomocy społecznej, lub uczestnictwa w indywidualnym programie zatrudnienia socjalnego, o którym mowa w przepisach o zatrudnieniu socjalnym.

W przypadku określonym powyżej w punkcie 2 PUP ośrodek pomocy społecznej, a w razie przekształcenia ośrodka pomocy społecznej w centrum usług społecznych na podstawie przepisów Ustawy z dnia 19 lipca 2019 roku o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych – wskazane centrum, są obowiązane informować się wzajemnie o planowanych działaniach wobec bezrobotnych w trybie określonym w zawartym porozumieniu.

Osoby w szczególnej sytuacji na rynku pracy – kim są i co wynika z takiego statusu? Podsumowanie

W przepisach ustawy o promocji zatrudnienia wyodrębniono osoby będące w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Posiadanie takiego statusu oznacza, że dana osoba – ze względu na rozmaite uwarunkowania – ma szczególne trudności w uzyskaniu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. W związku z tym faktem, regulacje wspomnianej ustawy przewidują możliwość zastosowania odpowiednich instrumentów umożliwiających podjęcie przez bezrobotnego pracy. Osoby znajdujące się w szczególnie trudnym położeniu mają pierwszeństwo w skierowaniu do udziału w programach specjalnych. Mogą ponadto być skierowane do prac interwencyjnych lub robót publicznych, a także na staż lub do pracy u pracodawcy, z którym starosta zawarł stosowną umowę w sprawie refundacji wyposażenia lub doposażenia stanowiska pracy oraz refundacji składek na ubezpieczenia społeczne. Dodatkowe narzędzia rynku pracy dotyczą osób bezrobotnych korzystających ze świadczeń pomocy społecznej.