Rozpoczęcie działalności gospodarczej (cz. 15) - Zatrudnienie pracownika - cz. II

Kodeks pracy określa otwarty katalog obowiązków zarówno pracodawcy, jak i pracownika. Są to podstawowe zasady dotyczące warunków zawarcia stosunku pracy. Przeczytaj, z czym wiąże się zatrudnienie pracownika.

Zatrudnienie pracownika - obowiązki pracodawcy i zatrudnionego

Kodeks pracy określa otwarty katalog obowiązków zarówno pracodawcy, jak i pracownika. Są to podstawowe zasady dotyczące warunków zawarcia stosunku pracy.

Podstawowe obowiązki pracodawcy to:

• poinformowanie zatrudnionych pracowników o:

• zakresie ich obowiązków,
• sposobie wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach,
• podstawowych uprawnieniach pracowniczych,

• organizowanie pracy w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, jak również osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji, wysokiej wydajności i należytej jakości pracy:

• organizowanie pracy w sposób zapewniający zmniejszenie uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie,
• przeciwdziałanie dyskryminacji w zatrudnieniu,

• zapewnianie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz prowadzenie systematycznych szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
• terminowe i prawidłowe wypłacanie wynagrodzeń,
• ułatwianie pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych,
• stwarzanie pracownikom podejmującym zatrudnienie po ukończeniu szkoły prowadzącej kształcenie zawodowe lub szkoły wyższej warunki sprzyjających przystosowaniu się do należytego wykonywania pracy,
• zaspokajanie w miarę posiadanych środków socjalnych potrzeb pracowników,
• stosowanie obiektywnych i sprawiedliwych kryteriów oceny pracowników oraz wyników ich pracy,
• prowadzenie dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników,
• przechowywanie dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracowników w warunkach niegrożących uszkodzeniem lub zniszczeniem,
• wpływanie na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego,
• udostępnianie pracownikom tekstów przepisów dotyczących równego traktowania w zatrudnieniu w formie pisemnej informacji rozpowszechnionej na terenie zakładu pracy lub zapewnianie pracownikom dostępu do tych przepisów w inny sposób przyjęty u danego pracodawcy,
• informowanie pracowników w sposób przyjęty u danego pracodawcy o możliwości zatrudnienia w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy, a pracowników zatrudnionych na czas określony - o wolnych miejscach pracy,
• przeciwdziałanie mobbingowi,
• wydanie pracownikowi niezwłocznie świadectwa pracy. Wydanie świadectwa pracy nie może być uzależnione od uprzedniego rozliczenia się pracownika z pracodawcą.

Podstawowe obowiązki pracownika:

• wykonywanie pracy sumiennie i starannie oraz stosowanie się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę,
• przestrzeganie czasu pracy ustalonego w zakładzie pracy,
• przestrzeganie regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku,
• przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych,
• dbanie o dobro zakładu pracy, chronienie jego mienia oraz zachowanie w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę,
• przestrzeganie tajemnicy określonej w odrębnych przepisach,
• przestrzeganie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego.

Zatrudnienie pracownika to obowiązki związane z BHP

Przy podjęciu decyzji o zatrudnieniu pracownika należy również pamiętać o przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy. BHP omawia Dział dziesiąty Kodeksu pracy. Zgodnie z art. 207 § 1 Kp to pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w przedsiębiorstwie. Na zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają obowiązki pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz powierzenie wykonywania zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy specjalistom spoza zakładu pracy.   

Pracodawca jest zobligowany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Koszty działań podejmowanych w tym zakresie przez pracodawcę nie mogą w żaden sposób obciążać pracowników.

Zatrudniając pracowników, firma ma obowiązek:

• organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
• zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń,
• reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać środki podejmowane w celu doskonalenia istniejącego poziomu ochrony zdrowia i życia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki wykonywania pracy,
• zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia techniczne, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy,
• uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach podejmowanych działań profilaktycznych,
• zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

Na podstawie powyższych obowiązków pracodawca musi przeszkolić zatrudnionych pracowników z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem ich do wykonywania pracy.

Dla pracownika podstawowym obowiązkiem jest przestrzeganie przepisów i zasad BHP. W szczególności jest zobowiązany:

• znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym egzaminom sprawdzającym,
• wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,
• dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz porządek i ład w miejscu pracy,
• stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

• poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,
• niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz strzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,
• współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zatrudnienie pracownika - udzielanie urlopów wypoczynkowych

Pracownik po raz pierwszy podejmujący pracę w roku kalendarzowym, w którym to uczynił, uzyskuje prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu - przysługującego mu po przepracowaniu roku. Prawo do kolejnych urlopów pracownik nabywa w każdym następnym roku kalendarzowym. Jest to zgodne z art. 153 Kodeksu pracy.

Według tego artykułu prawo do urlopu w pierwszym roku pracy narasta proporcjonalnie w miarę upływu okresu zatrudnienia i powiększa się z każdym przepracowanym miesiącem o 1/12 wymiaru urlopu.

W kolejnych latach zatrudnienia, zgodnie z art. 154 Kodeksu pracy, wymiar urlopu wynosi:

• 20 dni - jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat,
• 26 dni - jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.

Dla pracownika, który jest zatrudniony w niepełnym wymiarze etatu, urlop ustalany jest proporcjonalnie do wymiaru etatu. Należy podkreślić, że niepełny dzień urlopu zaokrągla się zawsze w górę do pełnego dnia. Niewykorzystane dni urlopu wypoczynkowego przechodzą na następny rok i muszą być wyczerpane w pierwszej kolejności do 30 września kolejnego roku.

Do ustalenia okresu zatrudnienia zalicza się również okresy poprzedniego zatrudnienia, bez względu na przerwy w tym zatrudnieniu oraz sposób, w jaki ustał stosunek pracy. Dane te są zawarte w świadectwach pracy pracownika, które pracownik powinien dostarczyć obecnemu pracodawcy.

Do okresu zatrudnienia wliczane są także lata nauki. Zgodnie z artykułem 155 Kodeksu pracy do okresu pracy wlicza się odpowiednio z tytułu ukończenia:

• zasadniczej lub równorzędnej szkoły zawodowej - przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 3 lata,
• średniej szkoły zawodowej - przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 5 lat,
• średniej szkoły zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych - 5 lat,
• średniej szkoły ogólnokształcącej - 4 lata,
• szkoły policealnej - 6 lat,
• szkoły wyższej - 8 lat.

Przy czym okresy nauki nie podlegają sumowaniu. Jeżeli nauka była pobierana w latach zatrudnienia, do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się okres zatrudnienia lub okres pobierania nauki, w zależności która opcja jest korzystniejsza dla pracownika.

Urlopu udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w wymiarze godzinowym, odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu. Udzielenie pracownikowi urlopu w dniu pracy w wymiarze godzinowym odpowiadającym części dobowego wymiaru czasu pracy jest dopuszczalne jedynie w przypadku, gdy część urlopu pozostała do wykorzystania jest niższa niż pełny dobowy wymiar czasu pracy pracownika w dniu, na który ma być udzielony urlop.

Ustanie stosunku pracy

W przypadku rozwiązania lub wygaśnięcia umowy o pracę pracodawca ma obowiązek niezwłocznego wydania świadectwa pracy, co nie może być uzależnione od uprzedniego rozliczenia się pracownika z pracodawcą.

W myśl artykułu 97 § 2 Kodeksu pracy w świadectwie należy podać informacje dotyczące okresu i rodzaju wykonywanej pracy, zajmowanych stanowisk, trybu rozwiązania albo okoliczności wygaśnięcia stosunku pracy, a także inne dane niezbędne do ustalenia uprawnień pracowniczych i uprawnień z ubezpieczenia społecznego. Ponadto w świadectwie pracy zamieszcza się informację o zajęciu wynagrodzenia za pracę przez komornika. Na żądanie pracownika w świadectwie pracy należy podać także informację o wysokości i składnikach wynagrodzenia oraz uzyskanych kwalifikacjach.

Pracownik ma prawo w ciągu 14 dni od otrzymania świadectwa pracy wystąpić z wnioskiem o sprostowanie jego treści. W razie nieuwzględnienia prośby pracownik może wystąpić z żądaniem jego sprostowania do sądu pracy.

Jeżeli z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia umowy o pracę pracownik nie wykorzystał przysługującego mu urlopu, a strony nie będą nawiązywały kolejnego stosunku pracy, pracodawca jest zobowiązany do wypłacenia ekwiwalentu za niewykorzystany urlop.