W języku potocznym często można spotkać się ze sformułowaniem głoszonym przez osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą: „jestem płatnikiem VAT”. Pod kątem przepisów ustawowych nie jest to jednak zdanie prawidłowe. Osoba, która płaci podatek VAT z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej nie jest bowiem płatnikiem, lecz podatnikiem podatku VAT. Kim zatem jest płatnik VAT w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług?
Podatnik a płatnik VAT
Na wstępie należy wyjaśnić, że pojęcia podatnika oraz płatnika nie można stosować zamiennie. Nie są to bowiem synonimy, lecz dwa odrębne terminy określające dwie kategorie podmiotów prawa podatkowego. Jak bowiem czytamy w art. 7 § 1 Ordynacji podatkowej, podatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu. W myśl art. 8 Ordynacji podatkowej płatnikiem jest natomiast osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, obowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu.
Jak zatem wynika z przywołanych definicji, podatnik to osoba, na której ciąży obowiązek podatkowy, zaś płatnik to osoba, która ma obowiązek obliczenia podatku, pobrania go od podatnika i wpłacenia do urzędu skarbowego. Klasycznym przykładem relacji podatnik-płatnik jest pracodawca na gruncie ustawy PIT. Podatnikiem z tytułu przychodów ze stosunku pracy jest pracownik, natomiast pracodawca, działający jako płatnik, pobiera z wynagrodzenia pracownika podatek w formie zaliczki i wpłaca go do urzędu skarbowego.
Płatnik na gruncie podatku VAT
W związku z powyższym pojawia się pytanie, czy w ramach podatku od towarów i usług możemy mieć do czynienia z płatnikiem? Odpowiedź odnajdziemy w art. 18 ustawy VAT, gdzie wskazano, że organy egzekucyjne określone w Ustawie z dnia 17 czerwca 1966 roku o postępowaniu egzekucyjnym w administracji oraz komornicy sądowi wykonujący czynności egzekucyjne w rozumieniu przepisów Kodeksu postępowania cywilnego są płatnikami podatku od dostawy, dokonywanej w trybie egzekucji, towarów będących własnością dłużnika lub posiadanych przez niego z naruszeniem obowiązujących przepisów.
Przeanalizujmy ten przepis pod kątem zakresu podmiotowego oraz przedmiotowego. Po pierwsze płatnikiem VAT są organy egzekucyjne (w tym wypadku naczelnik urzędu skarbowego) oraz komornicy sądowi. Oznacza to, że funkcję płatnika podatku mogą pełnić tylko te dwie kategorie podmiotów. Po drugie płatnik pojawia się jedynie w sytuacji dostawy towarów dokonywanej w trybie egzekucyjnym. Przykładowo będzie to sytuacja sprzedaży nieruchomości należącej do podatnika (dłużnika) w trybie licytacji komorniczej.
Należy jednak podkreślić, że instytucja płatnika pojawi się wyłącznie w tych przypadkach, gdy sprzedaż towarów jest dokonywana w imieniu podatnika podatku VAT. Jeżeli natomiast dostawa nie jest wykonywana w warunkach działalności gospodarczej, dłużnik nie może zostać uznany za podatnika, co automatycznie wyklucza komornika jako płatnika VAT.
Na marginesie trzeba dodać, że w ustawie VAT pojawia się również instytucja płatnika od wewnątrzwspólnotowego nabycia paliw objętych procedurą zawieszenia poboru akcyzy lub wprowadzonych do składu podatkowego. W myśl art. 17a ustawy płatnikiem podatku od wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów, o którym mowa w art. 103 ust. 5a pkt 1 i 2, jest odpowiednio zarejestrowany odbiorca lub podmiot prowadzący skład podatkowy, dokonujący na rzecz podmiotu, o którym mowa w art. 48 ust. 9 lub art. 59 ust. 8 ustawy o podatku akcyzowym, wewnątrzwspólnotowego nabycia w rozumieniu przepisów o podatku akcyzowym.
Jakie są obowiązki płatnika VAT?
Zgodnie z ogólną definicją płatnik, dokonując sprzedaży towarów należących do podatnika, ma obowiązek obliczenia podatku należnego, pobrania go z pozostałego majątku podatnika i wpłacenia do właściwego urzędu skarbowego.
Ponadto płatnik ma obowiązek wystawienia faktury dokumentującej sprzedaż dokonaną w ramach egzekucji. Jak bowiem stanowi art. 106c ustawy VAT, faktury dokumentujące dostawę towarów, z tytułu której na dłużniku ciąży obowiązek podatkowy, wystawiają w imieniu i na rzecz dłużnika:
-
organy egzekucyjne określone w Ustawie z 17 czerwca 1966 roku o postępowaniu egzekucyjnym w administracji;
-
komornicy sądowi wykonujący czynności egzekucyjne w rozumieniu przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.
W świetle art. 106g ust. 2 ustawy faktura jest wystawiana w trzech egzemplarzach, z których jeden jest wydawany nabywcy, drugi pozostawia w swojej dokumentacji podmiot ją wystawiający, a trzeci – przekazuje dłużnikowi.
Zgodnie z art. 106e ust. 1 pkt 20 ustawy faktura wystawiana przez organ egzekucyjny oprócz danych typowych dla danej faktury powinna natomiast zawierać dodatkowo nazwę i adres organu egzekucyjnego lub imię i nazwisko komornika sądowego oraz jego adres, a w miejscu określonym dla podatnika – imię i nazwisko lub nazwę dłużnika oraz jego adres.
Zakres odpowiedzialności płatnika VAT
Płatnik w zakresie swojej działalności zobowiązany jest do przestrzegania zarówno przepisów ustawy VAT, jak również treści Ordynacji podatkowej wyznaczającej ramy jego obowiązków. W przypadku gdy płatnik tym obowiązkom uchybi, może ponosić odpowiedzialność. Zgodnie bowiem z treścią art. 30 Ordynacji podatkowej płatnik, który nie wykonał obowiązków określonych w art. 8, odpowiada całym swoim majątkiem za podatek niepobrany lub podatek pobrany, a niewpłacony. Odpowiedzialność płatnika jest wyłączona, w przypadku gdy podatek nie został pobrany z winy podatnika.
Przykład 1.
Komornik dokonuje sprzedaży w trybie egzekucyjnym budynku należącego do podatnika. Podatnik oświadczył, że dostawa ta korzysta ze zwolnienia od podatku na mocy art. 43 ust. 1 pkt 10 ustawy VAT, w związku z czym od sprzedaży komornik nie naliczył podatku należnego VAT. Okazało się jednak, że dostawa nie spełniała warunków uprawniających do wspomnianego zwolnienia, co oznacza, że podatek powinien zostać wpłacony do urzędu skarbowego. Z uwagi jednak na fakt, że podatek nie został pobrany z winy podatnika, komornik (płatnik) nie będzie ponosił odpowiedzialności.
Przechodząc do podsumowania można wskazać, że również na gruncie podatku VAT mamy do czynienia z pojęciem płatnika tego podatku. Z pewnością nie jest to osoba zobowiązana do zapłaty podatku i nie można płatnika utożsamiać z podatnikiem. Płatnikiem VAT jest naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy dokonujący sprzedaży towarów w imieniu podatnika, który w tym przypadku ma status dłużnika egzekucyjnego.
