Jedną z form wsparcia pracowników przez pracodawców jest zapewnienie im możliwości skorzystania z pożyczek na preferencyjnych zasadach. Gwarancja niskiego oprocentowania lub braku opodatkowania pożyczki powoduje wzrost przywiązania pracowników do firmy. Czym charakteryzują się pożyczki dla pracowników?
Pożyczka
Umowa pożyczki zdefiniowana jest w art. 720 § 1 Ustawy Kodeks cywilny. W myśl tego przepisu przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych co do gatunku. Dający pożyczkę może odstąpić od umowy i odmówić wydania przedmiotu pożyczki, jeżeli zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony. Kodeks cywilny nie reguluje zapisów odnośnie do obowiązku naliczania odsetek od udzielonych pożyczek.
Źródła pożyczki
Podstawowym celem działalności operacyjnej przedsiębiorstwa jest dążenie do osiągnięcia zysku. W zależności od posiadanych możliwości finansowych pracodawca może podjąć decyzję o udzielaniu pracownikom pożyczek. Zasady określające wysokość pożyczki, warunki jej spłaty i oprocentowania powinny zostać unormowane w formie pisemnej. Co do zasady pracodawca może przeznaczyć na pożyczki dla pracowników środki obrotowe, jak też środki pochodzące z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych (o ile taki fundusz jest w jego przypadku tworzony).
Możliwość przeznaczenia środków ZFŚS na pożyczki dla pracowników wynika bezpośrednio z przepisów Ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. W myśl zawartych w niej regulacji środki tego funduszu mogą być przeznaczane na finansowanie działalności socjalnej polegającej między innymi na udzielaniu pomocy materialnej – rzeczowej lub finansowej, a także zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowe na warunkach określonych umową.
Pożyczki dla pracowników a PIT
Kwota pożyczki, tzw. kapitał, nie stanowi przychodu podatkowego, ponieważ w wyniku jej udzielenia nie następuje stałe przysporzenie majątkowe dla pracownika.
Powszechnie przyjmuje się, że odsetki stanowią przychód udzielającego, w tym przypadku przedsiębiorcy. Jednak w sytuacji, gdy odsetki od pożyczki udzielonej przez pracodawcę są w wysokości niższej niż rynkowa lub pożyczka jest nieoprocentowana, należy ustalić, czy po stronie pracownika nie mamy do czynienia z tzw. nieodpłatnym świadczeniem, które według art. 12 ust. 1 updof stanowią przychód. Kwestia konieczności rozpoznania przychodu z tytułu zastosowania preferencyjnej stawki odsetek lub ich braku była przedmiotem wielu interpretacji indywidualnych przepisów prawa podatkowego. Przykładowo Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z 24 maja 2019 r., nr 0112-KDIL3-1.4011.83.2019.4.AG, potwierdził, że udzielanie nisko oprocentowanych pożyczek pracownikom, na jednakowych zasadach i warunkach dotyczących wszystkich zatrudnionych, nie spowoduje u pracowników, którzy otrzymali takie pożyczki, powstania przychodu podatkowego. W konsekwencji na pracodawcy (pożyczkodawcy) udzielającym ww. pożyczek nie będą ciążyły obowiązki płatnika podatku dochodowego. Tożsame stanowisko zaprezentował Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z 17 czerwca 2019 r., sygn. 0113-KDIPT2-3.4011.256.2019.1.MS.
W zakresie pożyczek sfinansowanych ze środków Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych wypowiedział się m.in. Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji indywidualnej z 21 marca 2016 r., nr IPPB4/4511-27/16-4/MS1, podnosząc, że w przypadku udzielania pracownikowi nieoprocentowanych pożyczek z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych wartość hipotetycznych odsetek nie będzie stanowiła przychodu tego pracownika w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
W praktyce zdarzają się sytuacje, gdy z różnych przyczyn pracodawca podejmuje decyzję o umorzeniu pracownikowi udzielonej pożyczki. W sytuacji, gdy umorzenie pożyczki następuje w trakcie trwania stosunku pracy, uzyskana w ten sposób przez podatnika korzyść stanowi przychód ze stosunku pracy. Wartość umorzonej pożyczki pracodawca powinien uwzględnić przy obliczaniu przychodów pracownika w miesiącu, w którym została podjęta decyzja o umorzeniu, i obliczyć od łącznej kwoty wszystkich przychodów pracownika zaliczkę na podatek dochodowy. Z kolei gdy umorzenie następuje po rozstaniu pracownika z pracodawcą, stanowi ono przychód z tzw. innych źródeł. Pożyczkobiorca zobligowany będzie do uiszczenia zaliczki na podatek dochodowy w rozliczeniu rocznym.
VAT od udzielonych pożyczek
Czynność udzielenia pożyczki podlega opodatkowaniu VAT w przypadku, gdy podmiot ją wykonujący działa jako podatnik w rozumieniu art. 15 ust. 1 ustawy o VAT. Udzielenie pracownikowi pożyczki przez firmę zalicza się do takich czynności niezależnie od częstotliwości i celu ich udzielenia czy statusu nabywcy. Udzielanie pożyczek przez podmiot prowadzący działalność gospodarczą w związku z jej prowadzeniem można identyfikować i zaliczać do zawodowej płaszczyzny jednostki, a więc uznać za rodzącą obowiązki w podatku od towarów i usług.
W odniesieniu do opodatkowania pożyczek udzielonych ze środków Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych ugruntowana linia orzecznicza wskazuje, że czynność ta nie podlega opodatkowaniu VAT. Przedsiębiorca jako podmiot zobowiązany do utworzenia i administrowania zakładowym funduszem socjalnym podejmuje działania techniczne o charakterze nieodpłatnym, które pozostają całkowicie poza prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą. W konsekwencji podmiot ten nie rozpoczyna i nie prowadzi działalności gospodarczej w celu dysponowania funduszem socjalnym – wykonuje te czynności tylko dlatego, że taki obowiązek nakłada na niego ustawa o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, a więc wykonując te czynności, nie działa w charakterze podatnika podatku od towarów i usług w rozumieniu art. 15 ust. 1 i 2 ustawy o VAT.
Pożyczka a PCC
Umowa pożyczki udzielana na ogólnych zasadach podlega opodatkowaniu PCC. Przy tym obowiązek podatkowy ciąży na biorącym pożyczkę. Stawka PCC w przypadku pożyczek wynosi 2% (sankcyjna stawka wynosi 20%). Podstawę opodatkowania stanowi kwota lub wartość pożyczki, a w przypadku umowy określającej, że wypłata środków pieniężnych nastąpi niejednokrotnie i ich suma nie jest znana w chwili zawarcia umowy – kwota każdorazowej wypłaty środków pieniężnych.
Z przepisu art. 2 pkt 4 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych wynika, że podatkowi od czynności cywilnoprawnych nie podlegają takie czynności, w których przynajmniej jedna ze stron z tytułu ich dokonania (dokonania tych czynności) jest obciążona podatkiem od towarów i usług lub z niego zwolniona. A zatem, skoro otrzymane przez pracownika pożyczki są zwolnione z opodatkowania na podstawie przepisów ustawy o podatku od towarów i usług, to w analizowanej sprawie będzie miał zastosowanie art. 2 pkt 4 lit. b) ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych. W rezultacie na pracowniku jako pożyczkobiorcy z tytułu zawarcia umowy pożyczki nie ciąży obowiązek podatkowy w podatku od czynności cywilnoprawnych.
W przypadku pożyczek otrzymanych ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych pracodawca nie występuje jako podatnik VAT, z tego też względu zwolnienie z PCC nie będzie miało zastosowania.
