Wprowadzone do polskiego porządku prawnego pracownicze plany kapitałowe stanowią nowy element systemu emerytalnego, a ich nadrzędnym celem jest zabezpieczenie potrzeb bytowych, co sprowadza się do systematycznego gromadzenia oszczędności, które będą dostępne po ukończeniu 60. roku życia. Wraz z wejściem w życie Ustawy o pracowniczych planach kapitałowych doszło również do zmian w zakresie ustaw podatkowych. Przedmiotem analizy w poniższym artykule są pracownicze plany kapitałowe na gruncie podatkowym.
Zasady działania pracowniczych planów kapitałowych (PPK)
Na wstępie warto wyjaśnić mechanizm działania PPK. W pierwszej kolejności należy odnieść się do art. 3 ust. 1–2 Ustawy o pracowniczych planach kapitałowych, gdzie wskazano, że program PPK jest tworzony w celu systematycznego gromadzenia oszczędności przez uczestnika PPK z przeznaczeniem na wypłatę po osiągnięciu przez niego 60. roku życia oraz na inne cele określone w ustawie. Natomiast środki gromadzone w PPK stanowią prywatną własność uczestnika PPK.
Jakie są podstawowe zasady odnoszące się do gromadzenia środków w ramach PPK? Zgodnie z art. 25–27 ww. ustawy zarówno podmiot zatrudniający, jak i uczestnik PPK finansują wpłaty podstawowe z własnych środków. Podmiot zatrudniający i uczestnik PPK mogą zadeklarować finansowanie wpłat dodatkowych. Wysokość wpłat podstawowych i wpłat dodatkowych określa się procentowo od wynagrodzenia uczestnika PPK. Gromadzenie środków jest zatem finansowane zarówno przez podmiot zatrudniający, jak również przez uczestnika pracowniczego planu kapitałowego.
Wpłata podstawowa finansowana przez podmiot zatrudniający wynosi 1,5% wynagrodzenia, przy czym podmiot zatrudniający może zadeklarować w umowie o zarządzanie PPK dokonywanie wpłaty dodatkowej w wysokości do 2,5% wynagrodzenia. Wpłata podstawowa finansowana przez uczestnika PPK wynosi natomiast 2% wynagrodzenia – może wynosić mniej niż 2% wynagrodzenia, ale nie mniej niż 0,5% wynagrodzenia, jeżeli wynagrodzenie uczestnika PPK osiągane z różnych źródeł w danym miesiącu nie przekracza kwoty odpowiadającej 1,2-krotności minimalnego wynagrodzenia. Ponadto uczestnik PPK może zadeklarować wpłatę dodatkową w wysokości do 2% wynagrodzenia. Jak podaje art. 99 ustawy, po osiągnięciu przez uczestnika 60. roku życia, co do zasady, 25% środków zgromadzonych na rachunku uczestnika zostanie wypłacone jednorazowo, natomiast 75% środków będzie wypłacane co najmniej w 120 ratach miesięcznych.
Pierwsze pracownicze plany kapitałowe zostały uruchomione 1 lipca 2019 roku, natomiast ostateczny termin na ich prowadzenie dla wszystkich podmiotów zatrudniających to 1 stycznia 2021 roku.
Pracownicze plany kapitałowe na gruncie podatkowym
Jak wskazano na wstępie, wejście w życie PPK pociągnęło za sobą spore zmiany w zakresie prawa podatkowego. W szczególności dotyczy to podatku dochodowego od osób fizycznych. W pierwszym rzędzie omówione zostaną wprowadzone do ustawy zwolnienia, które odnoszą się do pracowniczych planów kapitałowych.
W art. 21 ust. 1 pkt 47f ustawy PIT wskazano, że wolne od podatku są kwoty dopłat rocznych i wpłat powitalnych do pracowniczych planów kapitałowych, przyznawane na zasadach określonych w ustawie o pracowniczych planach kapitałowych. Chodzi tu o zwolnienie od podatku jednorazowej wpłaty powitalnej w kwocie 250 zł oraz dopłat rocznych w kwocie 240 zł.
Kolejne zwolnienie zostało ustalone w art. 21 ust. 1 pkt 47g ustawy PIT. Przepis podaje, że wolne od podatku są kwoty otrzymane tytułem zwrotu na zasadach określonych w art. 85 ust. 4 i art. 86 ust. 2 Ustawy o pracowniczych planach kapitałowych. Powołane przepisy dotyczą zwrotu środków zgromadzonych w PPK w razie śmierci uczestnika programu, dokonanego na wniosek małżonka uczestnika lub osób uprawnionych innych niż małżonek uczestnika. Zwrot może dotyczyć całości lub części środków zgromadzonych na rachunku PPK zmarłego uczestnika PPK.
Ponadto w myśl art. 21 ust. 1 pkt 58c ustawy wolne od podatku są dochody z tytułu uczestnictwa w pracowniczym planie kapitałowym, w rozumieniu Ustawy o pracowniczych planach kapitałowych, w związku z:
-
gromadzeniem środków na rachunku w pracowniczym planie kapitałowym przez uczestnika pracowniczego planu kapitałowego;
-
wypłatą środków zgromadzonych w pracowniczym planie kapitałowym (m.in. po osiągnięciu 60. roku życia);
-
wypłatą transferową środków zgromadzonych w pracowniczym planie kapitałowym.
Ostatnie zwolnienie od podatku zostało wskazane w art. 21 ust. 1 pkt 58d ustawy PIT. W świetle tego przepisu zwalnia się od podatku wypłaty z rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej lub rachunku lokaty terminowej, o których mowa w art. 80 ust. 2 i art. 102 ust. 3 Ustawy o pracowniczych planach kapitałowych. Zgodnie z tymi przepisami w przypadku gdy były małżonek uczestnika PPK nie jest stroną umowy o prowadzenie PPK, środki zgromadzone na rachunku PPK uczestnika PPK, przypadające mu w wyniku podziału majątku wspólnego małżonków, podlegają zwrotowi w formie pieniężnej albo są przekazywane w formie wypłaty transferowej na wskazany przez byłego małżonka uczestnika PPK rachunek terminowej lokaty oszczędnościowej lub na wskazany przez niego rachunek lokaty terminowej prowadzony w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, pod warunkiem ich wypłaty po osiągnięciu przez byłego małżonka uczestnika PPK 60. roku życia.
Przykład 1.
Na skutek podziału majątku żona otrzymała połowę środków zgromadzonych przez męża na PPK. Z uwagi na fakt, iż nie była ona uczestnikiem PPK, środki zostały jej przekazane na lokatę terminową. Małżonka będzie mogła wypłacić te środki bez podatku po osiągnięciu przez byłego małżonka 60. roku życia.
Kiedy oszczędności zgromadzone w ramach PPK podlegają opodatkowaniu?
W tym miejscu należy wyraźnie podkreślić, że omówione zwolnienia są stosowane z zastrzeżeniem regulacji, które stanowią o wyjątkowych przypadkach, gdy środki zgromadzone w PPK mogą stanowić przedmiot opodatkowania podatkiem dochodowym.
Jak stanowi art. 30a ust. 1 pkt 11a ustawy PIT, pobiera się 19% zryczałtowany podatek od dochodu uczestnika pracowniczego planu kapitałowego uzyskanego w związku z wypłatą dokonaną na podstawie art. 98 Ustawy o pracowniczych planach kapitałowych – w zakresie, w jakim uczestnik pracowniczego planu kapitałowego nie dokonał zwrotu wypłaconych środków w terminie wynikającym z umowy zawartej z wybraną instytucją finansową. Na podstawie tego przepisu w oparciu o umowę zawartą z wybraną instytucją finansową uczestnik PPK będzie mógł jednorazowo dokonać wypłaty do 100% wartości środków zgromadzonych na jego rachunku PPK, z obowiązkiem ich zwrotu w wartości nominalnej, w celu pokrycia wkładu własnego w związku z zaciągnięciem kredytu na cele mieszkaniowe (np. budowa lub przebudowa budynku mieszkalnego). Wypłacone środki na wkład własny podlegają zwrotowi i jeżeli uczestnik programu nie dokona wspomnianego zwrotu tychże środków w określonym terminie, będzie to podstawą do naliczenia 19% podatku od wybranych oszczędności z PPK.
Jak już wskazano, po ukończeniu 60. roku życia wypłata oszczędności z PPK dokonuje się jednorazowo w wysokości 25% środków zgromadzonych na rachunku PPK, zaś 75% środków zgromadzonych na rachunku PPK wypłacanych będzie w co najmniej 120 ratach miesięcznych. Natomiast art. 30a ust. 1 pkt 11b ustawy PIT podaje, że 19% podatek będzie pobierany, jeżeli wypłata tej drugiej części nastąpi w mniejszej niż 120 liczbie rat lub zostanie wypłacona jednorazowo.
Zgodnie z art. 30a ust. 1 pkt 11d ww. ustawy 19% podatek pobiera się także od wycofanych wcześniej środków zgromadzonych na PPK. W myśl bowiem art. 105 Ustawy o pracowniczych planach kapitałowych zwrot dokonywany na wniosek uczestnika PPK następuje w formie pieniężnej, w terminach określonych w statucie funduszu inwestycyjnego, statucie funduszu emerytalnego lub regulaminie ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego.
Zgodnie z art. 30a ust. 1 pkt 11f ustawy opodatkowaniu tą samą stawką podatku podlega dochód uczestnika pracowniczego planu kapitałowego z tytułu wypłaty 75% środków zgromadzonych na rachunku w pracowniczym planie kapitałowym, które zostały przekazane w formie wypłaty transferowej na rachunek terminowej lokaty oszczędnościowej lub rachunek lokaty terminowej, jeżeli wypłata ta nastąpi w wyniku likwidacji rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej lub rachunku lokaty terminowej albo nastąpi zmiana umowy takiego rachunku. Chodzi tu zasadniczo o przypadek, gdy najpierw środki z PPK są przenoszone na lokatę oszczędnościową lub terminową, a następnie dochodzi do likwidacji takiej lokaty i wypłaty środków.
Przykład 2.
Uczestnik PPK dokonał transferu zgromadzonych środków w ramach pracowniczego planu kapitałowego na swój prywatny rachunek lokaty terminowej. Następnie zlikwidował lokatę i bank wypłacił mu wszystkie zgromadzone środki. W takim przypadku podatnik nadal będzie zobowiązany do zapłaty 19% podatku.
Podsumowanie
Mając powyższe na uwadze, podkreślić należy, że pracownicze plany kapitałowe stanowią nowość, jeżeli chodzi o sposób gromadzenia oszczędności na emeryturę. Zasadniczy trzon funkcjonowania PPK, tj. gromadzenie oraz wypłata środków po ukończeniu 60. roku życia, korzysta ze zwolnienia od podatku PIT. Trzeba jednak mieć świadomość, że reguła ta ma liczne wyjątki, co oznacza, że niektóre operacje dotyczące środków znajdujących się na PPK mogą generować konieczność zapłaty podatku.
