Przepis art. 10 Kodeksu spółek handlowych przewiduje możliwość na przeniesienie ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej, tj. spółki jawnej, partnerskiej, komandytowej oraz komandytowo-akcyjnej. Konsekwencją powyższego jest zmiana składu osobowego spółki, ale tylko poprzez wystąpienie dotychczasowego wspólnika i zastąpienie go nowym, a nie poprzez rozszerzenie składu osobowego spółki o nowych wspólników bez wystąpienia (odejścia) ze spółki dotychczasowych.
Pojęcie praw i obowiązków wspólników
Uczestnictwo w spółce osobowej wiąże się z posiadaniem określonych uprawnień oraz obowiązków. Wśród praw można wyróżnić m.in. prawo do prowadzenia spraw, reprezentacji spółki czy udziału w zyskach. Również sama możliwość na przeniesienie ogółu praw i obowiązków stanowi uprawnienie wspólnika o charakterze korporacyjnym.
Wśród obowiązków wspólnika możemy wyróżnić prowadzenie spraw spółki (będące również jego uprawnieniem), udział w stratach lub też powstrzymanie się od działalności konkurencyjnej.
Przez ogół praw i obowiązków wspólnika (zwany czasem udziałem spółkowym) rozumie się wszystkie prawa i obowiązki danego wspólnika w spółce. Ważne jest to, że przepisy Kodeksu spółek handlowych dopuszczają wyłącznie przeniesienie wszystkich praw i obowiązków wspólnika jednocześnie, a nie poszczególnych, samodzielnych praw i obowiązków w spółce. Zasadą jest bowiem nierozszczepialność praw i obowiązków wspólnika. Oznacza to również zakaz zbycia praw i obowiązków częściowo na rzecz jednej osoby, a częściowo na rzecz innej. Jedna osoba ma natomiast możliwość nabycia ogółu praw i obowiązków kilku wspólników. Należy jednak pamiętać, że w takiej sytuacji w spółce musi pozostać co najmniej dwóch wspólników, aby nie uległa ona rozwiązaniu z mocy prawa.
Wyjątkiem od powyższej reguły jest uregulowanie art. 122 ksh, który stanowi, że zbycie ogółu praw i obowiązków komandytariusza nie powoduje przejęcia prawa prowadzenia spraw spółki przez tego wspólnika. Wynika to z faktu, że komandytariusz ma prawo do prowadzenia spraw spółki wyłącznie, jeśli wynika to z umowy spółki, a więc takie prawo może, ale nie musi zostać przyznane nowemu wspólnikowi.
Należy również pamiętać, że zasady przenoszenia praw i obowiązków w spółce osobowej uregulowane w art. 10 ksh nie znajdą zastosowania w odniesieniu do akcjonariusza spółki komandytowo-akcyjnej. Prawa i obowiązki akcjonariusza są zbywane na podstawie zasad obowiązujących w spółce akcyjnej, tj. przez zbycie akcji.
Sposoby na przeniesienie ogółu praw i obowiązków
Czynność zbycia ogółu praw i obowiązków może polegać przykładowo na ich sprzedaży, zamianie lub darowiźnie. Niedopuszczalne jest natomiast obciążenie ogółu praw i obowiązków, ponieważ taka czynność prowadziłaby do ich podziału, który – jak już wspomniano – jest niedopuszczalny. Polegałby on w tym wypadku na rozdzieleniu praw i obowiązków pomiędzy podmiot, który dokonuje obciążenia swojego prawa (przykładowo zastawcę) a podmiot, na rzecz którego takiego rodzaju obciążenie nastąpiło (zastawnik).
Przeniesienie ogółu praw i obowiązków - jakie są warunki
Przeniesienie ogółu praw i obowiązków w spółce wiąże się ze zmianą składu osobowego wspólników i polega na zawarciu umowy między wspólnikiem ustępującym (odchodzącym) ze spółki a wspólnikiem do niej wstępującym. Przepis art. 10 ksh nie wymaga zachowania żadnej formy szczególnej dla czynności prawnej przeniesienia członkostwa w spółce osobowej. Najczęściej umowa między wspólnikiem występującym i przystępującym będzie zawarta w formie pisemnej dla celów dowodowych. Ważne jest to, że nawet w sytuacji, gdy spółka posiada np. nieruchomości, umowa przeniesienia udziału spółkowego nie musi być zawarta w formie aktu notarialnego. Przedmiotem zbycia nie jest bowiem ta nieruchomość.
Wspólnik wstępujący do spółki – oprócz podpisania umowy ze wspólnikiem zbywającym swój udział – nie musi dodatkowo sporządzić dokumentu przystąpienia do spółki, czyli przykładowo zawrzeć dodatkowej umowy między nim a pozostałymi wspólnikami w spółce.
Możliwość na przeniesienie ogółu praw i obowiązków wspólnika istnieje jedynie wówczas, gdy łącznie spełnione zostaną poniższe przesłanki:
-
przewiduje to umowa spółki;
-
uzyskano pisemną zgodę wszystkich pozostałych wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej, tzn. wymóg wyrażenia zgody został zniesiony lub też w pewien sposób ograniczony.
Warto wspomnieć, że umowa spółki może modyfikować kodeksowe zasady dotyczące zbywania praw i obowiązków, przykładowo poprzez:
-
wskazanie, że zgoda na zbycie może być wyrażona przez wspólników w określonym czasie po czynności zbycia, przed tą czynnością lub w jej trakcie;
-
wprowadzenie obowiązku uprzedniego uzgodnienia ze wspólnikami osoby, która miałaby zająć miejsce dotychczasowego wspólnika;
-
wprowadzenie postanowienia umownego przyznającego to prawo tylko niektórym wspólnikom, np. w zależności od tego, czy posiadają oni inne uprawnienia w spółce lub też w jakim zakresie im one przysługują, np. przyznanie tego prawa wyłącznie wspólnikom mającym prawo prowadzenia spraw spółki.
Przeniesienie ogółu praw i obowiązków w sytuacji, gdy takiej możliwości nie przewidziano w umowie spółki lub też bez zachowania warunków zbycia określonych w tej umowie, powoduje, że czynność taka pozostaje bezwzględnie nieważna (art. 58 Kodeksu cywilnego).
Co do zasady zgoda na przeniesienie ogółu praw i obowiązków powinna być wyrażona na piśmie dla celów dowodowych, jednak również zasady dotyczące formy mogą zostać zmodyfikowane w umowie spółki (np. poprzez wprowadzenie formy surowszej, takiej jak forma aktu notarialnego).
Warto w tym miejscu wspomnieć, że w przypadku spółki jawnej oraz spółki komandytowej, które zostały założone przy użyciu wzorca umowy, również dopuszczalne jest zbycie ogółu praw i obowiązków wspólnika, jednak przeniesienie będzie możliwe tylko z wykorzystaniem wzorca udostępnionego w systemie teleinformatycznym. W tej sytuacji dotychczasowy wspólnik oraz nabywca praw i obowiązków składają oświadczenia woli przy użyciu wzorca i opatrują je kwalifikowanym podpisem elektronicznym lub podpisem zaufanym. Takie oświadczenia równoważne są z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej.
Samo przeniesienie ogółu praw i obowiązków spółki nie wymaga zmiany umowy spółki. Zbycie ogółu praw i obowiązków zostało więc uregulowane inaczej niż przystąpienie do spółki (art. 32 ksh) czy też wystąpienie ze spółki (art. 58 ksh), które wymagają zmiany umowy spółki. Zbycie ogółu praw i obowiązków wspólnika ma charakter translatywny, co oznacza, że na wspólnika przystępującego przechodzą one w takim samym zakresie, w jakim przysługiwały dotychczasowemu wspólnikowi.
Odpowiedzialność osoby występującej i przystępującej za zobowiązania spółki
Wspólnik występujący ze spółki oraz osoba nabywająca jego ogół praw i obowiązków ponoszą solidarną odpowiedzialność zarówno za zobowiązania związane z uczestnictwem występującego wspólnika w spółce, jak i za zobowiązania tej spółki.
Odpowiedzialność wspólnika przystępującego do spółki za zobowiązania tej spółki jest osobista i nieograniczona. Oznacza to, że nowy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki powstałe w okresie od jego przystąpienia do niej, lecz także za zobowiązania spółki powstałe w okresie sprzed przystąpienia do niej. Nowy wspólnik będzie odpowiadał także za zobowiązania występującego ze spółki wspólnika związane z jego uczestnictwem w spółce, np. zobowiązanie do wniesienia wkładu do spółki. Dotychczasowy wspólnik będzie ponosił odpowiedzialność ograniczoną do zobowiązań już istniejących (wymagalnych i niewymagalnych) w chwili jego wystąpienia ze spółki.
Odpowiedzialność solidarna oznacza, że wspólnik występujący i przystępujący odpowiadają za powyższe zobowiązania wspólnie. Spółka może kierować swoje roszczenia do każdego z nich osobno, do obu łącznie oraz częściowo do jednego z nich.
Powyższych zasad odpowiedzialności nie można zmodyfikować w umowie spółki ze skutkiem wobec osób trzecich. Odmienne uregulowania w umowie spółki będą miały wyłącznie skutek wewnętrzny – pomiędzy wspólnikami – a nie zewnętrzny. W przypadku odmiennych niż kodeksowe uregulowania zasad ponoszenia odpowiedzialności, zastosowanie znajdą wyłącznie zasady określone w przepisach.
Nabycie ogółu praw i obowiązków przez spadkobierców wspólnika
Przepis art. 60 ksh reguluje szczególny przypadek wstąpienia w ogół praw i obowiązków zmarłego wspólnika spółki jawnej przez jego spadkobierców. Zgodnie z powyższym przepisem umowa spółki jawnej może przewidywać, że w miejsce zmarłego wspólnika wstępują do spółki jego spadkobiercy. Wówczas spółka nie ulega rozwiązaniu, a umowa wiąże pozostałych wspólników i spadkobierców zmarłego wspólnika. Powyższa regulacja nie jest jednak tożsama z „przeniesieniem” ogółu praw i obowiązków, o którym mowa w art. 10 ksh.
