Jakie są zasady wypłacania zaliczki na poczet zysku w spółce osobowej?
Czy możliwe jest uczestniczenie w zyskach spółki osobowej (jawnej, partnerskiej, komandytowej, komandytowo-akcyjnej) w trakcie roku obrotowego? W tym zakresie Kodeks spółek handlowych (ksh) milczy. Dopuszczalność takiego działania wspólników wywodzi się natomiast ze swobody kontraktowania. Uznaje się, że zaliczka na poczet zysku może zostać wypłacona na podstawie wspólnej decyzji wspólników. Jakie zasady rządzą procesem wypłaty zaliczek?
Podstawa wypłaty zaliczek – kto decyduje?
Dopuszczalność wypłacania zaliczek na poczet przyszłego zysku wspólnicy mogą przewidzieć w umowie spółki. Jeżeli jednak taka regulacja nie została przewidziana w treści umowy, to mogą oni podjąć w tej sprawie uchwałę, wyrażającą zgodę na wcześniejszą wypłatę zysku.
Decyzja o wcześniejszej, częściowej wypłacie zysku, powinna zostać podjęta zgodnie z zasadami reprezentacji, jakie obowiązują w spółce. Co do zasady wspólnik nie może zatem samodzielnie udzielić sobie prawa do pobrania zaliczki ani samowolnie jej pobrać. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy tenże wspólnik jest uprawniony do samodzielnej reprezentacji.
W praktyce jednak bardzo często wypłaty są dokonywane bez podejmowania jakichkolwiek uchwał – w zasadzie metodą faktów dokonanych. Do tego rodzaju działań nie ma natomiast żadnej podstawy prawnej. Majątek spółki jest odrębny od majątku wspólnika, zatem rozporządzanie majątkiem spółki nie jest rodzajem wewnętrznych działań wspólników w ramach spółki. Nie jest to prowadzenie spraw spółki, do którego każdy wspólnik ma prawo.
Jak wskazuje J. Magiera w swoim artykule Zaliczka na poczet wypłat z zysku w spółce jawnej, praktyka taka jest niedopuszczalna, a jej akceptacja mogłaby prowadzić do kuriozalnej sytuacji, w której jedni wspólnicy, mogąc dowolnie korzystać z majątku spółki, w krótkim czasie pozbawiliby ją majątku, a sama spółka i pozostali wspólnicy nie mogliby się temu przeciwstawić.
Zaliczka na poczet zysku – a co gdy zysku brak?
Uznaje się, że wypłata zaliczek na poczet zysku jest możliwa również wtedy, gdy spółka w trakcie trwania roku obrotowego ponosi straty. Wynika to z przyjętej konstrukcji przyznawania zaliczek, zgodnie z którą – jak możemy przeczytać w Komentarzach KSH – wypłata rzeczonych zaliczek stanowi zmniejszenie udziału kapitałowego, który zostanie zwiększony o przypisany wspólnikowi na koniec roku zysk. Bez znaczenia są zatem przewidywania wspólników co do przyszłego zysku.
Kodeks spółek handlowych nie daje spółce uprawnienia do żądania zwrotu zaliczki w przypadku nieosiągnięcia zysku na koniec roku obrotowego. Rozliczenie może zostać dokonane, jeżeli wspólnicy tak postanowią, w następnym roku obrotowym. Jeżeli wspólnik nie porozumiał się w tym zakresie ze spółką – najwcześniejszym momentem, kiedy spółka może skutecznie żądać zwrotu wypłaconego świadczenia, jest chwila wystąpienia wspólnika ze spółki.
Dlatego też warto zadbać o szczegółowe uregulowanie procedury udzielania wspólnikom zaliczek na poczet zysku w uchwale wspólników lub w umowie spółki, nie zapominając o prawie do żądania zwrotu wypłaconej kwoty.
Co w przypadku, gdy wspólnik bezprawnie pobrał zaliczkę?
W razie pobrania przez wspólnika zaliczki na poczet zysku niezgodnie z zasadami reprezentacji spółka może zażądać zwrotu tej kwoty, jak również dochodzić swoich praw przed sądem. W związku z charakterem spółek osobowych, które opierają się na wzajemnym zaufaniu wspólników, tego rodzaju działania jednego z nich mogą stać się przyczyną powództwa o rozwiązanie spółki bądź też o wyłączenie wspólnika ze spółki.
Czy zaliczka na poczet zysku podlega opodatkowaniu?
W związku z faktem, że zaliczki na poczet zysku w spółce osobowej nie zostały uwzględnione jako źródło przychodu w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych, uznaje się, że nie podlegają one odrębnemu opodatkowaniu. Podatek będzie trzeba natomiast zapłacić od zysku wypłaconego na koniec roku obrotowego, który zgodnie z przepisami podatkowymi, będzie stanowił dochód wspólnika. Takie stanowisko organy skarbowe przyjmują w sposób jednolity.
"Jeżeli w myśl odrębnych przepisów (…) dopuszczalne jest pobieranie przez wspólnika spółki komandytowej w trakcie roku podatkowego zaliczek na poczet przyszłego zysku, to w przypadku, gdy Wnioskodawca na koniec roku podatkowego rozliczy się z pobranych zaliczek (poprzez zwrot różnicy między kwotą pobranych zaliczek a przypadającym na niego zyskiem, bądź poprzez całkowity zwrot pobranych zaliczek), po stronie Wnioskodawcy, w związku z pobieraniem w ciągu roku podatkowego zaliczek na poczet przyszłych zysków nie wystąpi przychód z tytułu nieodpłatnego świadczenia".
Jakie zasady wypłacania zaliczki obowiązują w spółce komandytowo-akcyjnej?
Z uwagi na specyfikę spółki komandytowo-akcyjnej, a więc rodzaju spółki osobowej, która ma jednocześnie wiele cech właściwych dla spółki kapitałowej, kwestia zaliczek kształtuje się w tym przypadku zupełnie inaczej.
Zasadą jest, że wspólnicy spółek osobowych uczestniczą w zyskach i stratach w równym stopniu. W przypadku spółki komandytowo-akcyjnej podział zysku pomiędzy wspólników odbywa się natomiast proporcjonalnie do rzeczywiście wniesionych przez każdego z nich wkładów. Ponadto, aby zysk został wypłacony, konieczne jest zwołanie Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy i podjęcie przez nie uchwały w tej sprawie.
Do spółki komandytowej stosuje się odpowiednio przepisy o spółce akcyjnej, w tym przepisy dotyczące dywidendy i dywidendy zaliczkowej. Te instrumenty mogą być zastosowane wobec akcjonariuszy tej spółki. Tym samym akcjonariusze nie mają możliwości skorzystania z instrumentu w postaci zaliczki na poczet zysku – zastępuje ją dywidenda.
Komplementariusze nie będący akcjonariuszami, z uwagi na powyżej opisany kształt procedury podziału zysków, nie mają prawa ani do dywidendy, ani do zaliczki na poczet zysku. Stanowiłoby to bowiem naruszenie kompetencji zwyczajnego walnego zgromadzenia, które po przyjęciu sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy decyduje o podziale zysku w części przypadającej komplementariuszom. Z drugiej strony dywidenda zaliczkowa to instytucja wyjątkowa, dopuszczalna na mocy wyraźnej normy prawnej, której brak w przypadku udziału w zysku komplementariuszy.
Tym samym w przypadku spółki komandytowo-akcyjnej zaliczka na poczet zysku jest niedopuszczalna.
