Często przedsiębiorcy decydują się na wspólne prowadzenie działalności gospodarczej w formie spółki cywilnej. Wbrew powszechnemu przekonaniu spółka cywilna nie jest odrębnym podmiotem, tak jak spółki prawa handlowego, w szczególności sp. z o. o. Spółka cywilna jest jedynie rodzajem stosunku umownego, na podstawie którego dochodzi do określenia warunków współdziałania – organizacji wspólników, opartej na wspólności majątku. Zgodnie z art. 860 § 1 Kodeksu cywilnego (kc) przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów. W związku z tym, że spółka cywilna nie jest odrębnym od wspólników podmiotem prawa, nie może być również uznawana za przedsiębiorcę. Stosownie do art. 4 ust. 2 ustawy Prawo Przedsiębiorców za przedsiębiorców uznaje się wspólników spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.
W jakiej formie powinna być zawarta umowa spółki?
Stosownie do § 2 przywołanego przepisu Kodeksu cywilnego, umowa spółki powinna być zawarta w formie pisemnej. Umowa spółki cywilnej nie wymaga udziału notariusza.
Spółka cywilna - kto może być wspólnikiem?
Wspólnikiem spółki cywilnej może być dowolny podmiot posiadający zdolność prawną, tj.:
-
osoby fizyczne,
-
osoby prawne,
-
jednostki organizacyjne, o których mowa w art. 33¹ kc (tzw. ułomne osoby prawne).
Jakie uzgodnienia powinna zawierać umowa spółki?
W umowie spółki strony powinny zawrzeć przynajmniej takie elementy jak:
-
oznaczenie celu gospodarczego,
-
oznaczenie sposobu działania każdego ze wspólników – w szczególności ich wkładów.
Co należy rozumieć jako wspólny cel gospodarczy?
Ustawodawca nie zdefiniował omawianego pojęcia ani nie przewidział szczególnych wyłączeń w tym zakresie, pozostawiając wspólnikom spółki cywilnej swobodę w określeniu wspólnego celu gospodarczego. Nie budzi wątpliwości, że przez pojęcie to należy rozumieć dążenie do uzyskania korzyści materialnych (cel zarobkowy).
Co należy do praw i obowiązków wspólnika spółki cywilnej?
Do praw i obowiązków wspólnika spółki cywilnej należy w szczególności:
-
obowiązek wniesienia wkładów,
-
obowiązek podejmowania innych przewidzianych umową działań,
-
prawo żądania podziału i udziału w zyskach spółki,
-
prawo do udziału w części majątku spółki w razie ustania członkostwa w spółce,
-
obowiązek i prawo prowadzenia spraw spółki,
-
obowiązek i prawo reprezentacji spółki,
-
prawo wystąpienia ze spółki,
-
prawo żądania rozwiązania spółki przez sąd.
Gdzie znajdują zastosowanie przepisy dotyczące spółki cywilnej?
W orzecznictwie regulacja dotycząca spółki cywilnej była stosowana do różnego rodzaju powiązań, zrzeszeń i organizacji, w szczególności do:
-
konkubentów w zakresie rozliczeń majątkowych (uchwała Sądu Najwyższego z 31 stycznia 1986 roku, sygn. akt III CZP 69/85),
-
konsorcjów, czyli porozumień dotyczących wspólnego ubiegania się o udzielenie zamówienia publicznego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 24 maja 2016 roku, sygn. akt I ACa 408/16).
Czy można zbyć udziały w spółce cywilnej?
Przyjmuje się, że w spółce cywilnej obowiązuje zasada niezmienności składu osobowego. Wywiedziona ona została między innymi z treści przepisu art. 863. § 1 kc, zgodnie z którym wspólnik nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku wspólników ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku. Niedopuszczalne jest zatem przeniesienie tego udziału na inną osobę.
Czy można przyjąć do spółki nowego wspólnika?
W celu przyjęcia do spółki nowego wspólnika konieczna jest nie tyle zmiana umowy spółki, co zawarcie nowej umowy pomiędzy dotychczasowymi i nowymi wspólnikami.
Na podstawie art. 872 kc dopuszczalne jest też wejście spadkobierców w miejsce zmarłego wspólnika. Nie oznacza to jednak, że tzw. prawo członkostwa w spółce podlega dziedziczeniu.
Czy dopuszczalna jest zamiana wspólników spółki cywilnej?
Sąd Najwyższy w wyroku z 11 lutego 2009 roku (sygn. akt V CSK 325/08) wyraził pogląd, zgodnie z którym nie ma możliwości zamiany wspólnika, uznając umowę zbycia udziału w spółce cywilnej za nieważną. Czynność prawna, która miała zmierzać do zbycia udziału przez wspólniczkę została uznana przez Sąd Najwyższy za jej wystąpienie ze spółki, co w przypadku spółki dwuosobowej oznaczało jej rozwiązanie. W ocenie Sądu Najwyższego wyrażony w art. 863 kc zakaz rozporządzania udziałem we wspólnym majątku wspólników, działa także w chwili wystąpienia wspólnika ze spółki, ponieważ konsekwencją wystąpienia jest rozliczenie przewidziane w art. 871 kc.
W uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z 10 czerwca 2011 roku (sygn. akt III CZP 135/10) Sąd Najwyższy wskazał, że wspólnik spółki cywilnej na skutek swojego oświadczenia o wystąpieniu ze spółki traci zarówno członkostwo, jak i status współwłaściciela majątku wspólników, niezależnie od tego, co jest przedmiotem wspólności, gdyż art. 871 K.c. nie wprowadza w tym zakresie żadnych zróżnicowań.Skutek w postaci utraty uprawnień rzeczowych do wspólnego majątku następuje przy tym z mocy prawa. Ponadto w ocenie Sądu należy stwierdzić, że wspólnik, nie mając prawa dookreślonego udziału w majątku wspólnym, nie mógłby nim dysponować, w tym także przez przeniesienie na rzecz pozostałych w spółce wspólników. Nie miałby zresztą czego przenosić, skoro z mocy ustawy jego dotychczasowe uprawnienia majątkowe zredukowane zostały do możliwości żądania wypłaty ekwiwalentu pieniężnego tych praw. Należy więc uznać, że na skutek wystąpienia ze spółki, dotychczasowy wspólny majątek staje się ex lege współwłasnością tych wspólników, którzy w niej pozostali. Oznacza to, iż z jednej strony dochodzi do redukcji liczby współwłaścicieli, a z drugiej, że utracone przez występującego wspólnika prawa do wspólnego majątku powiększają prawa współwłaścicieli pozostających w spółce.
Zamiana wspólnika – krok po kroku
Wspólnik, który zamierza opuścić spółkę, pozwalając na swoje miejsce wstąpić innej osobie, powinien pamiętać o właściwej kolejności działań.
Pierwszym krokiem powinno być zawarcie umowy spółki pomiędzy nowym wspólnikiem a dotychczasowymi. Dopiero gdy spółka będzie posiadać trzyosobowy skład, wspólnik może złożyć oświadczenie o wypowiedzeniu udziału w spółce. W przeciwnym razie doszłoby do jej rozwiązania, ponieważ umowa spółki powinna łączyć co najmniej dwie strony.
Następnie wspólnik, który wystąpił ze spółki, składając w tym celu oświadczenie o wypowiedzeniu udziału w spółce, może żądać zwrotu równowartości pieniężnej jego wkładu do spółki. Ponadto występujący wspólnik może żądać wypłaty pieniężnej takiej części wartości wspólnego majątku pozostałego po odliczeniu wartości wkładów wszystkich wspólników, jaka odpowiada stosunkowi, w którym występujący wspólnik uczestniczył w zyskach spółki.
Przykład 1.
Działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej prowadzą trzej wspólnicy. Każdy z nich wniósł do spółki wkład o wartości 30 000 zł. Zyski dzielone były po równo. Jeden ze wspólników – pan Jan – postanowił wystąpić ze spółki i w tym celu złożył pozostałym wspólnikom oświadczenie o wypowiedzeniu udziału. W dniu wystąpienia pana Jana ze spółki ich wspólny majątek wynosił 1 000 000 zł. Pan Jan może się zatem domagać wypłaty: 30 000 zł tytułem zwrotu wkładu oraz kwoty 303 333,33 zł [(1 000 000 – 90 000)/3] tytułem części wspólnego majątku.
Czy spółka cywilna może mieć własny rachunek bankowy?
Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 4 czerwca 2013 roku, (sygn. akt II FSK 1533/12) wskazał, że bank nie może prowadzić dla spółki cywilnej rachunku rozliczeniowego. Rachunek taki może natomiast być prowadzony dla wspólników tej spółki, bo oni bowiem są przedsiębiorcami w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku - Prawo bankowe (Dz.U. z 2012 r. poz. 1376 ze zm.).
Czy spółka cywilna może ogłosić upadłość?
Sąd Najwyższy w uchwale z 6 listopada 2002 roku, (sygn. akt III CZP 67/02) potwierdził powszechnie panujący pogląd, zgodnie z którym spółka cywilna nie ma zdolności upadłościowej. Ogłosić upadłość mogą natomiast jej wspólnicy.
Czy spółka cywilna jest podatnikiem?
Spółka cywilna nie ma odrębnej od wspólników podmiotowości prawnej i nie jest ona podatnikiem podatku dochodowego. Są nimi, zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych, wspólnicy tej spółki. Podobnie w przypadku podatku od nieruchomości, podatnikami są współwłaściciele nieruchomości, czyli wspólnicy spółki.
Natomiast na gruncie ustawy z 6 grudnia 2008 roku o podatku akcyzowym spółce cywilnej jako organizacji wspólników, a nie samym wspólnikom, przyznano podmiotowość podatkowo-prawną, o ile oczywiście spółka cywilna realizuje czynności objęte zakresem przedmiotowym tych podatków, określonym w art. 13 ust. 1 w związku z art. 102 ust. 1-3 ustawy (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 21 kwietnia 2017 roku, sygn. akt I GSK 936/15).
W praktyce spółka cywilna powszechnie uznawana jest za podatnika podatku VAT (podatku od towarów i usług), choć pogląd ten w nauce prawa budzi liczne kontrowersje.
Wykonywanie transportu drogowego przez spółkę cywilną – czy czynność tę może wykonać jedynie osoba posiadająca licencję?
Kwestię tę rozważał Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu wyroku z 17 marca 2017 roku (sygn. akt II GSK 1579/15), wskazując, że w spółce cywilnej, w której tylko jeden ze wspólników posiada licencję na wykonywanie transportu drogowego, świadczenie tych usług przez inną osobę niż licencjobiorca oznacza przeniesienie uprawnień wynikających z licencji na osobę trzecią z naruszeniem art. 13 ust.1 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (Dz.U. z 2012 r. poz. 1265 ze zm.). Z uwagi na osobisty charakter uprawnienia wynikającego z licencji na wykonywanie transportu drogowego świadczenie przez jednego ze wspólników spółki cywilnej usług transportowych na rzecz spółki prowadzącej wspólne przedsięwzięcie gospodarcze w tym samym zakresie nie stwarza po stronie pozostałych wspólników uprawnienia do wykonywania transportu drogowego samodzielnie lub wspólnie z licencjobiorcą. Pomimo że spółka cywilna nie jest odrębnym podmiotem prawa, to jednak jest ona stosunkiem umownym, w ramach którego wspólnicy zobowiązują się do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego (art. 860 § 1 KC), przy czym wspólne działanie należy traktować jako jedno działanie dwóch lub więcej wspólników, a nie jako sumę ich działań indywidualnych. Jeżeli więc wspólnym przedsięwzięciem podejmowanym w ramach spółki cywilnej, na który umawiają się wspólnicy, jest wykonywanie transportu drogowego rzeczy, to cel spółki realizuje się wówczas, gdy każdy ze wspólników posiada licencję na wykonywanie tego rodzaju działalności. Do takiej konkluzji prowadzi wykładnia art. 5 ust.1 i ust. 3 ustawy o transporcie drogowym w związku art. 4 ust.2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2013 r. poz. 672 ze zm.) i w związku z art. 860 § 1 KC.
