Skazanie za przestępstwo nie wiąże się wyłącznie z orzeczeniem odpowiedniej kary. Byłoby wielce niesprawiedliwe, gdyby przestępca skazany za wielomilionowe oszustwa czy malwersacje skarbowe po kilku latach spędzonych w więzieniu wyszedł na wolność i mógł korzystać ze skradzionych pieniędzy. Aby nie dopuścić do tego typu patologii, ustawodawca w ustawie karno-skarbowej wprowadził przepadek przedmiotów z przestępstwa skarbowego. Co zatem podlega przepadkowi?
Przepadek – jaki jest jego cel?
Instytucja przepadku została uregulowana w art. 29 Kodeksu karnego skarbowego. Ustawodawca włączył ją do kręgu środków karnych, orzekanych obok kary za przestępstwo. Jak wskazywano w uzasadnieniu do projektu ustawy, środek ten ma za zadanie pełnić funkcję prewencyjną, która ma uświadamiać zarówno przestępcom, jak i osobom planującym lub rozważającym popełnienie przestępstwa, że ich działanie było lub będzie całkowicie nieopłacalne, gdyż to, co uzyskali lub mogliby uzyskać w wyniku czynu zabronionego, zostanie im w całości odebrane.
Inną funkcją omawianej instytucji jest uniemożliwienie lub przynajmniej utrudnienie dalszej działalności przestępczej poprzez odebranie narzędzi służących do przestępstwa.
Ostatnią funkcją jest ta represyjna. Wielu przedstawicieli doktryny uważa, że jest ona najważniejsza ze wszystkich. Jej głównym zadaniem jest wymierzenie sprawcy swoistej kary o charakterze ekonomicznym. Przepadek przedmiotów służących do popełnienia przestępstwa lub pochodzących z niego jest często bardziej dotkliwe dla przestępcy niż orzeczona kara główna, np. ograniczenie wolności czy grzywna.
Co podlega przepadkowi?
Przepis art. 29 kks wyróżnia 4 grupy przedmiotów podlegających przepadkowi. Przepadek przedmiotów obejmuje:
- przedmiot pochodzący bezpośrednio z przestępstwa skarbowego;
- narzędzie lub inny przedmiot stanowiący mienie ruchome, które służyło lub było przeznaczone do popełnienia przestępstwa skarbowego;
- opakowanie oraz przedmiot połączony z przedmiotem przestępstwa skarbowego w taki sposób, że nie można dokonać ich rozłączenia bez uszkodzenia któregokolwiek z tych przedmiotów;
- przedmiot, którego wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione.
Można zauważyć, że ustawa nie wyjaśnia, czym jest wskazany w art. 29 kks „przedmiot”. W całej ustawie karno-skarbowej nie ma definicji tego pojęcia. Posiłkując się jednak Kodeksem karnym, możemy wywieść, że przedmiot to rzecz w rozumieniu prawa cywilnego, czyli materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym na tyle wyodrębnione (w sposób naturalny lub sztuczny), że w stosunkach społeczno-gospodarczych mogą być traktowane jako dobra samoistne, a także pieniądz lub inny środek płatniczy oraz dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej bądź zawierający obowiązek wypłaty kapitału, odsetek, udziału w zyskach albo stwierdzenie uczestnictwa w spółce. Dodatkowo zwraca się uwagę, że zgodnie z art. 53 § 20 kks przedmiotem będzie także dokument, tj. rzecz niemająca sama w sobie żadnej wartości materialnej.
Przepadek przedmiotów z przestępstwa skarbowego
Przedmioty pochodzące bezpośrednio z przestępstwa skarbowego kwalifikuje się jako przedmioty czynności wykonawczej. Pojęcie to nie obejmuje przedmiotów, które wprawdzie znalazły się we władztwie sprawcy w związku z popełnieniem przez niego przestępstwa skarbowego, jednak nie nastąpiło to w ramach realizacji jego znamion, ale niejako przy okazji (por. Zoll, Komentarz, s. 666).
Przedmiotami pochodzącymi z przestępstwa skarbowego są m.in. towary, których nie przedstawiono do odprawy celnej, wyroby i znaki akcyzowe czy automaty do gier hazardowych. Przedmioty te nie tracą swojego charakteru, nawet jeśli po dokonaniu czynu zabronionego zostały zmodyfikowane, przerobione czy uszkodzone.
Jak wskazał Sąd Najwyższy, przedmioty te muszą pochodzić z przestępstwa skarbowego rozpoznawanego w danej sprawie. Jeżeli zatem organy skarbowe w trakcie postępowania wyjaśniającego znajdą w posiadaniu sprawcy przedmioty nielegalnego pochodzenia, które jednak nie mają związku z rozpoznawaną sprawą, orzeczenie o przepadku nie może ich obejmować.
Rzeczy ruchome przeznaczone do popełnienia przestępstwa skarbowego
Przedmiotem służącym do popełnienia przestępstwa jest każda rzecz, niekoniecznie wytworzona w celu przestępczym, której użycie umożliwia lub przynajmniej ułatwia sprawcy realizację zamierzonego czynu przestępczego albo jego poszczególnych stadiów.
Nieco zawężając powyższą definicję, wskazuje się, że rzeczy przeznaczone do popełnienia przestępstwa to przedmioty, bez których zastosowania realizacja czynu zabronionego w określonych warunkach byłaby niemożliwa lub przynajmniej znacznie utrudniona, a wręcz nieprawdopodobna. Dana rzecz musi być zatem pomocna i potrzebna do popełnienia przestępstwa skarbowego. Z całą pewnością będą to przedmioty lub urządzenia specjalnie wytworzone lub odpowiednio przystosowane do popełnienia przestępstwa skarbowego.
Powyższe doprecyzowanie ma na celu wykluczenie automatyzmu w orzekaniu przepadku co do rzeczy tylko pośrednio związanych z przestępstwem, np. przedmiotu codziennego użytku sprawcy jak telefon komórkowy, laptop czy samochód.
Doktryna wyklucza z grupy omawianych przedmiotów rzeczy posiadane przez sprawcę, dzięki którym dokonanie przestępstwa może być jedynie łatwiejsze czy bardziej komfortowe, nie zaś konieczne do dokonania przestępstwa. Przykładem może być wspomniany samochód, który ułatwia dojazd sprawcy do pracy, w której ten dokonał przestępstwa. Pojazd jest pomocny w pokonywaniu trasy dom-praca, jednak bez niego sprawca mógłby sobie poradzić, np. używając transportu publicznego.
Opakowania przedmiotów przestępstwa skarbowego
Opakowania są kategorią przedmiotów specyficzną dla prawa skarbowego, niewystępującą w innych ustawach prawa karnego. Ustawodawca wprowadził je do kks z racji tego, że przestępstwa skarbowe często dokonywane są w powiązaniu z artykułami akcyzowymi, np. napojami alkoholowymi czy wyrobami tytoniowymi, które występują w obrocie niemalże zawsze wraz z ich opakowaniem oraz znakami akcyzowymi.
Pojęcie opakowania należy rozumieć jako wszystko to, co jest przeznaczone do ochrony danego przedmiotu przed zanieczyszczeniem lub uszkodzeniem, jak również to, co służy do jego wygodniejszego transportu bądź przechowywania. Najczęściej występującymi opakowaniami w obrocie są butelki, pudełka, pudła, skrzynie, worki oraz kontenery. Nie ma przy tym znaczenia, z jakiego materiału owe opakowania są stworzone oraz jak są trwałe. Przepadkowi podlegają również opakowania, które z łatwością można odłączyć od przedmiotu właściwego.
Obok opakowań ustawa wskazuje również na przedmioty połączone z przedmiotem przestępstwa skarbowego w taki sposób, że nie można dokonać ich rozłączenia bez uszkodzenia któregokolwiek z tych przedmiotów. Więź tę charakteryzuje się jako całościową, nierozerwalną. Za przykład może posłużyć towar akcyzowy wraz z podrobionym znakiem akcyzowym (np. paczka papierosów z potocznie zwaną „banderolą”).
Przedmioty zabronione
Przepis art. 29 pkt 4 kks wskazuje jako przedmiot przepadku również przedmioty, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione. Podstawową funkcją tego przepisu jest przywrócenie stanu zgodnego z prawem naruszonego przez działanie sprawcy.
Do grupy omawianych przedmiotów możemy zaliczyć m.in. podrobione perfumy, podrobione pieniądze, nielegalnie posiadaną broń i amunicję czy bezprawnie pozyskane skóry zwierząt znajdujących się pod ochroną.
Przepadek przedmiotów a uiszczenie należności publicznoprawnych
W razie orzeczenia przepadku przedmiotów, ściągnięcia ich równowartości pieniężnej lub obowiązku uiszczenia ich równowartości pieniężnej wygasa obowiązek uiszczenia należności publicznoprawnej dotyczącej tych przedmiotów. Jednakże, gdy uiszczona należność publicznoprawna jest niewspółmiernie niska do kwoty równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów albo przepadek dotyczy przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione lub które zostały specjalnie przystosowane do popełnienia czynu zabronionego, sąd orzeka także przepadek przedmiotów.
Kiedy nie orzeka się przepadku?
Przepadku przedmiotów nie orzeka się, gdy:
- przedmioty są własnością osoby trzeciej, a sprawca uzyskał je w drodze czynu zabronionego jako przestępstwo lub wykroczenie;
- orzeczenie przepadku przedmiotów byłoby niewspółmierne do wagi popełnionego przestępstwa skarbowego;
- uiszczono należność publicznoprawną dotyczącą przedmiotów zagrożonych przepadkiem.
W przypadku niemożności orzeczenia w całości albo w części przepadku przedmiotów określonych w art. 29 kks sąd ma obowiązek orzec ściągnięcie równowartości pieniężnej owych przedmiotów.
