Zajęcie konta przez urząd skarbowy ma miejsce dopiero na etapie prowadzonego postępowania egzekucyjnego w stosunku do zaległości podatkowych. Jest to środek egzekucyjny często stosowany przez urząd skarbowy, w związku z czym warto przyjrzeć się bliżej odpowiednim przepisom określającym zajęcie rachunku bankowego przez US.
Kiedy możliwe jest zajęcie konta?
Organem prowadzącym egzekucję z rachunków bankowych jest naczelnik urzędu skarbowego. Jak wskazaliśmy na wstępie, zajęcie konta może nastąpić na etapie prowadzenia egzekucji administracyjnej.
Należy zaznaczyć, że czym innym jest zajęcie konta przez US (regulowane przez ustawę o postępowaniu egzekucyjnym w administracji – PEA), a czym innym instytucja blokady rachunku bankowego dokonywana przez Szefa KAS na podstawie odpowiednich przepisów Ordynacji podatkowej.
Przechodząc do konkretnych przepisów, należy wskazać na treść art. 80 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Czytamy w nim, że organ egzekucyjny dokonuje zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego przez przesłanie do banku zawiadomienia o zajęciu wierzytelności pieniężnej zobowiązanego z rachunku bankowego do wysokości egzekwowanej należności pieniężnej wraz z odsetkami z tytułu niezapłacenia w terminie dochodzonej wierzytelności oraz kosztami egzekucyjnymi.
W powyższej normie prawnej kluczowe jest sformułowanie „do wysokości egzekwowanej należności pieniężnej”. Jak bowiem wynika z wyroku NSA z 10 listopada 2021 roku (III FSK 114/21), w przypadku prowadzenia egzekucji z rachunku bankowego strona zostaje ograniczona w prawie udzielania zleceń rozliczeń pieniężnych i to jedynie do wysokości należności podlegających egzekucji.
Istotne jest to, że rachunek pozostaje otwarty, a strona może dysponować swobodnie nadwyżką ponad zajętą kwotę.
Zwróćmy zatem uwagę, że zajęcie konta bankowego odbywa się poprzez przesłanie zawiadomienia do banku. Aby zajęcie konta było skuteczne nie jest konieczne zawiadomienie o nim właściciela rachunku bankowego.
Organ egzekucyjny jednocześnie wzywa bank, aby bez zgody organu egzekucyjnego nie dokonywał wypłat z rachunku bankowego do wysokości zajętej wierzytelności. W praktyce zatem zajęcie rachunku bankowego wiąże się z zakazem dokonywania wypłat z tego rachunku.
Jeżeli chodzi o sam moment dokonania zajęcia, to zajęcie konta następuje to z chwilą doręczenia bankowi zawiadomienia o nim. Podkreślenia wymaga również, że zajęcie obejmuje również środki pieniężne:
- których nie było na rachunku bankowym w chwili zajęcia, a zostały wpłacone na ten rachunek po dokonaniu zajęcia;
- które zostały wpłacone na inny rachunek, otwarty po dokonaniu zajęcia.
W konsekwencji, jeżeli bank otrzyma zawiadomienie o zajęciu rachunku bankowego 1 marca, a podatnik wpłaci na rachunek bankowy kwotę 10 000 zł 3 marca, to te środki również podlegają zajęciu. Analogiczna sytuacja występuje, jeżeli podatnik otworzył w banku nowy rachunek po otrzymaniu zawiadomienia o zajęciu.
Zajęcie konta jest skuteczne wobec wszystkich rachunków w danym banku, niezależnie od tego, czy organ egzekucyjny wskazał w zawiadomieniu numery konkretnych rachunków bankowych dłużnika.
Zajęcie konta przez urząd skarbowy – wyjątki
Ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie pewnej ochrony posiadanych środków przed egzekucją administracyjną, tak aby zajęcie konta to nie powodowało całkowitej utraty środków niezbędnych do egzystencji.
Zgodnie z art. 54 ust. 1 ustawy – Prawo bankowe środki pieniężne znajdujące się na rachunkach oszczędnościowych, rachunkach oszczędnościowo-rozliczeniowych oraz na rachunkach terminowych lokat oszczędnościowych jednej osoby, niezależnie od liczby zawartych umów, są wolne od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego, w każdym miesiącu kalendarzowym, w którym obowiązuje zajęcie, do wysokości 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikowi zatrudnionemu w pełnym miesięcznym wymiarze czasu pracy
Powyższy przepis wprowadza zatem minimalną kwotę wolną od zajęcia egzekucyjnego rachunku bankowego. Co ciekawe, w przypadku naruszenia tego przepisu ewentualne roszczenie właściciela rachunku bankowego będzie kierowane nie do organu egzekucyjnego, ale do banku, i w tym zakresie należy dochodzić swoich praw na drodze cywilnoprawnej.
Jak wskazał WSA w Gliwicach w wyroku z 15 lipca 2019 roku (I SA/Gl 1141/18), ewentualne przekazanie przez bank egzekwowanej kwoty w sytuacji, gdy na rachunku środki nie przekraczały minimum wolnego od zajęcia, o którym mowa w art. 54 ust. 1 Prawa bankowego, stanowi naruszenie umowy o prowadzeniu rachunku bankowego.
W takim przypadku strona umowy może dochodzić swych praw na drodze cywilnej. Naruszenie powyższego przepisu rozważać należy w kontekście nieprawidłowego wykonywania przez bank umowy o prowadzenie rachunku bankowego.
Przykład 1.
Bank otrzymał zawiadomienie o zajęciu rachunku bankowego osoby fizycznej przez organ egzekucyjny. Po otrzymaniu zawiadomienia przekazał na rzecz organu całość środków zgromadzonych na rachunku bankowym, czym naruszył treść art. 54 ust. 1 ustawy – Prawo bankowe. W takim przypadku ewentualne roszczenie odszkodowawcze właściciel rachunku kieruje do banku, a nie do organu egzekucyjnego.
W kontekście zakazu wypłat z zajętego rachunku bankowego warto także zwrócić uwagę na treść art. 81 § 4 ustawy PEA. Zgodnie z jego brzmieniem wynikający z zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego zakaz wypłat z tego rachunku bez zgody organu egzekucyjnego nie dotyczy wypłat na bieżące wynagrodzenia za pracę oraz na zasądzone alimenty i renty o charakterze alimentacyjnym zasądzone tytułem odszkodowania.
Wypłata na wynagrodzenia za pracę może nastąpić po złożeniu bankowi odpisu listy płac lub innego wiarygodnego dowodu, a wypłata alimentów lub renty o charakterze alimentacyjnym – tytułu stwierdzającego obowiązek zobowiązanego do płacenia alimentów lub renty. Bank dokonuje wypłat alimentów lub renty do rąk osoby uprawnionej do tych świadczeń.
Warto zaznaczyć, że ww. wypłaty dokonywane przez bank w sytuacji skutecznego zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego mogą dotyczyć tylko bieżących, a nie zaległych lub przyszłych wynagrodzeń za pracę osób zatrudnionych u zobowiązanego. Co więcej, powyższy mechanizm nie ma zastosowania w sytuacji, gdy zabezpieczone środki pieniężne zostały już przekazane na rachunek organu egzekucyjnego w wyniku skutecznie przeprowadzonej egzekucji z tego składnika majątkowego.
W rezultacie nie jest przykładowo możliwe, aby dłużnik domagał się zwolnienia środków z zajętego rachunku bankowego tytułem wypłaty zaległych wynagrodzeń, których nie zapłacił swoim pracownikom w terminie. Powyższy przepis wprost bowiem wskazuje, że chodzi o bieżące należności.
W przypadku zajęcia konta przez urząd skarbowy w toku postępowania egzekucyjnego należy pamiętać o istniejącej kwocie wolnej od zajęcia wynikającej z ustawy – Prawo bankowe. Kwota ta ma zapewnić minimum egzystencji dłużnika, wobec którego prowadzona jest egzekucja.
