Pseudonim artystyczny to narzędzie niezwykle często używane przez artystów tworzących różnego rodzaju dzieła sztuki. Twórcy nie zawsze chcą, by ich personalia były znane odbiorcom, często też pseudonim stanowi ważną część kreacji artystycznej, niewątpliwie jednak jest ważnym elementem całokształtu działań artystycznych. Z tego też powodu wielu artystów uznaje go za szczególne dobro i nie godzi się na to, by był używany przez kogoś innego i w celach innych niż oznaczanie ich dzieł. Kiedy prawo chroni pseudonim artystyczny?
Pseudonim artystyczny a prawa autorskie
Pseudonim artystyczny może przyjąć rozmaite formy:
-
powszechnie używanego słowa lub imienia, także nawiązującego do twórczości innych artystów, mitologii itp. - np. Boy, Margaret, Nergal,
-
nazwiska i imienia stworzonego specjalnie po to, by pełnić funkcje pseudonimu - np. Joseph Conrad, Bolesław Prus, Pola Negri,
-
frazy stworzonej specjalnie po to, by pełnić funkcję pseudonimu - np. Novika, Taco Hemingway, Voltaire,
-
znaków - np. symbol, którym swoją twórczość sygnował Prince.
Geneza pseudonimu wpływa w znaczący sposób na to, czy podlega on ochronie prawnoautorskiej. Co do zasady, wyrażenia jedno- lub dwuwyrazowe nie podlegają ochronie na gruncie tej gałęzi prawa - potwierdza to wyrok Sądu Najwyższego z 4 marca 2002 r. (sygn. V CKN 750/00): powiedzenia (…), podobnie jak słowa, idiomy czy przysłowia należą do domeny publicznej i każdy ma prawo korzystania z nich. Oznacza to, że twórca mógłby mieć prawa autorskie do pseudonimu artystycznego jedynie w przypadku, gdy nosiłby on ustawowe cechy utworu, czyli:
-
byłby wynikiem pracy człowieka,
-
stanowiłby przejaw działalności artystycznej,
-
posiadałby oryginalny i indywidualny charakter.
Kumulatywne spełnienie tych trzech przesłanek jest jednak na tyle trudne, że w Polsce jak dotąd nie uznano żadnego pseudonimu artystycznego za utwór. Twórca może jednak chronić go na gruncie innych przepisów prawnych.
Prawo cywilne a pseudonim artystyczny
Najszerszą ochroną otacza pseudonim artystyczny prawo cywilne, a w szczególności przepisy kodeksu cywilnego. W kontekście tej gałęzi prawa stanowi on dobro osobiste człowieka, tak jak wskazuje to art. 23 kodeksu, i z tego powodu artysta może bronić go na wszelkie sposoby dopuszczane przepisami prawa sposoby.
| Art. 23. Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Art. 24. § 1. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. § 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych. § 3. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym. |
Z powyższego przepisu, oprócz wyraźnie wskazanego pseudonimu jako dobra osobistego i katalogu czynności, jakie może podjąć artysta, którego dobro zostało naruszone, wynika też, że może on zastosować je także w przypadku, gdy pseudonim został uznany za utwór lub znak towarowy.
Należy też zwrócić uwagę na fakt, że pseudonim artystyczny możemy uznać za dobro osobiste o charakterze materialnym - to dzięki niemu artysta zyskuje korzyści majątkowe. Jeżeli więc użyje go osoba trzecia, wyrządza tym twórcy wymierną szkodę, co ułatwia wyznaczenie kwoty ewentualnego odszkodowania.
Pseudonim artystyczny jako znak towarowy
Zastrzeżenie pseudonimu artystycznego jako znaku towarowego może być dla twórcy dobrym rozwiązaniem. Zaznaczy to wyraźnie jego prawa do oznaczenia i wskaże go jako jedyną osobę uprawnioną do oznaczania w ten sposób utworów. Umożliwi też udzielanie licencji na użycie pseudonimu, co ułatwi kontrolowanie używania go przez inne osoby, a także rozszerzy zakres ochrony znaku poza środki wynikające z zapisów kodeksu cywilnego.
Rejestracja pseudonimu artystycznego jako znaku towarowego może jednak nie być prosta. Przede wszystkim musi on mieć zdolność odróżniającą, musi więc być unikalny - tu zdecydowanie większe szanse na rejestrację ma specjalnie stworzone słowo lub symbol - Urząd Patentowy może odmówić zarejestrowania jako znaku towarowego popularnego imienia lub nazwy. Artysta, który chce zastrzec jako znak towarowy pseudonim, powinien się też upewnić, że nie został on już zgłoszony i zarejestrowany przez inną osobę.
