Rok 2022 przyniósł wiele zmian w zakresie podatkowym, w tym również w aspekcie wspólnego rozliczenia się z dzieckiem. Przypomnijmy, że od 1 stycznia 2022 roku zlikwidowano możliwość wspólnego rozliczenia samotnego rodzica z dzieckiem, zastępując preferencyjny sposób opodatkowania ulgą podatkową w wysokości 1500 zł. Niestety rozwiązania tego nie przyjęto z entuzjazmem i już od lipca 2022 roku wprowadzono nowe modyfikacje. W artykule wyjaśniamy, jak wspólne rozliczenie z dzieckiem wyglądało w 2022 roku i jak wygląda w 2023 r.
Zmiany od 1 stycznia 2022 r.
Jak już wspomniano, 1 stycznia 2022 roku wprowadzono zmianę, która od początku nie była przyjęta pozytywnie przez samotnych rodziców – mianowicie Polski Ład zlikwidował możliwość wspólnego rozliczenia się z dzieckiem. Zastąpiono tę opcję i wprowadzono w zamian nową ulgę, która zakładała możliwość odliczenia od podatku samotnego rodzica 1500 zł rocznie niezależnie od wysokości dochodów.
Wspólne rozliczenie z dzieckiem - zmiany od lipca 2022 r.
W związku z tym, że nowe przepisy spotkały się ze sporą krytyką, od 1 lipca 2022 roku przywrócono preferencyjne rozliczenie samotnego rodzica z dzieckiem. Nie każdy jednak może skorzystać z tego przywileju. Jak wskazują przepisy, rodzic będzie mógł to zrobić, jeśli faktycznie w roku podatkowym samodzielnie (bez pomocy innych osób) wychowuje dziecko oraz jest:
- panną;
- kawalerem;
- wdową;
- wdowcem;
- rozwódką;
- rozwodnikiem;
- osobą, w stosunku do której orzeczono separację;
- osobą, której małżonek został pozbawiony praw do wychowania dzieci (władzy rodzicielskiej) lub
- osobą, której małżonek odbywa karę pozbawienia wolności.
Aby skorzystać z ulgi, konieczne jest udowodnienie, że faktycznie dziecko było wychowywane samodzielnie przez jednego rodzica. Związek nieformalny, tzw. konkubinat, gdzie ojciec lub matka dziecka pomaga w wychowaniu dziecka, wyklucza wspólne rozliczenie z dzieckiem. Pomoc ze strony dziadków czy innej rodziny co do zasady nie spowoduje utraty statusu samotnie wychowującej dziecko pod warunkiem, że osoby te nie łożą na dziecko ani też nie ingerują w jego wychowanie
Wynika to wprost z artykułu 6 ust. 4c ustawy o pdof. Co ważne, posiadanie jednego ze wskazanych warunków nie jest jednak wystarczające dla skorzystania z tej preferencji. Taka osoba musi rzeczywiście samotnie wychowywać dzieci:
- małoletnie;
- pełnoletnie i otrzymujące jednocześnie zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną z odrębnymi przepisami;
- pełnoletnie, które ukończyły 25 lat i uczą się w szkołach, o których mowa w krajowych lub zagranicznych przepisach regulujących system oświatowy lub szkolnictwo wyższe.
Jak wynika z art. 6 ust. 4f ustawy o pdof, z możliwości korzystania z tej preferencji nowelizacja wyłączyła osoby, które wychowują wspólnie z drugim rodzicem albo opiekunem prawnym co najmniej jedno dziecko. Dotyczy to również przypadku, gdy dziecko jest pod opieką naprzemienną, w związku z którą obydwojgu rodzicom zostało ustalone świadczenie wychowawcze – tzw. 500+.
Z istoty pojęcia „osoby samotnie wychowującej dziecko” wynika, że jest to osoba, która w określonej sytuacji, w określonym czasie zupełnie sama (bez udziału drugiej osoby), zajmuje się wychowywaniem dziecka, stale troszczy się o jego byt materialny i rozwój emocjonalny. Przepis art. 6 ust. 5 ustawy wymienia enumeratywnie osoby, którym przysługuje status osób samotnie wychowujących dzieci, odwołując się zarówno do statusu cywilnoprawnego osoby wychowującej dzieci, jak również do tego, że osoba ta musi faktycznie wychowywać dzieci samotnie, tj. bez wsparcia drugiego z rodziców. Jednocześnie o samotnym wychowywaniu dziecka nie musi przesądzać orzeczenie sądowe o sprawowaniu władzy rodzicielskiej przez jedno z rodziców. W sytuacji, gdy żaden z rodziców nie jest pozbawiony władzy rodzicielskiej, ani nie jest ona ograniczona, a oboje są stanu wolnego, zarówno jeden jak i drugi może samotnie wychowywać dziecko. Przy czym prawo do omawianej preferencji przysługuje jedynie temu z rodziców, który faktycznie w roku podatkowym samotnie, tj. bez udziału drugiego rodzica, wychowywał dziecko, czyli sprawował nad nim stałą opiekę, zamieszkując z nim.
W 2023 roku rozliczenie roczne, jako zeznanie osoby samotnie wychowującej dziecko, może być ponadto złożone przez podatnika, który w roku podatkowym, za który dokonuje rozliczenia, podlegał:
nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu, tj. był rezydentem polskim, lub
miał miejsce zamieszkania dla celów podatkowych w innym niż Polska państwie Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo Konfederacji Szwajcarskiej, osiągnął podlegające opodatkowaniu na terytorium Polski przychody w wysokości stanowiącej łącznie co najmniej 75% całkowitego przychodu osiągniętego w danym roku podatkowym i udokumentował certyfikatem rezydencji miejsce zamieszkania dla celów podatkowych.
Podleganie nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu oznacza, że podatnik mający miejsce zamieszkania na terytorium Polski jest poddany obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów (przychodów) bez względu na miejsce położenia ich źródeł.
Dochody dziecka
Do 2021 roku istniało kryterium dochodowe, które dawało możliwość wspólnego rozliczania z pełnoletnim uczącym się dzieckiem. Była to wartość nieprzekraczająca 3 089,00 zł. Polski Ład 2.0 znacznie podwyższył ten limit – aż do 16 061,28 zł. Ponadto, aby rodzic mógł się rozliczyć wspólnie z dzieckiem, dziecko nie może uzyskiwać przez w roku podatkowym świadczeń wskazanych w art. 6 ust. 4e ustawy o pdof, czyli:
- dochodów, z wyjątkiem renty rodzinnej, podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 lub art. 30b ustawy o pdof (czyli według skali podatkowej oraz tzw. kapitałowych opodatkowanych 19% podatkiem dochodowym) lub
- przychodów, o których mowa w art. 21 ust. 1 pkt 148 i pkt 152 ustawy o pdof, czyli objętych tzw. ulgą dla młodych oraz ulgą na powrót
– w łącznej wysokości przekraczającej wysokość dwunastokrotności kwoty renty socjalnej, czyli wspomniane 16 tys. zł.
Rodzic natomiast nie może być objęty jednolitą 19% stawką podatku, czyli podatkiem liniowym, zryczałtowanym podatkiem dochodowym za wyjątkiem dochodów z prywatnego najmu, zryczałtowanym podatkiem dochodowym od przychodów osób duchownych lub podatkiem tonażowym.
Jeżeli rodzic prowadzi działalność gospodarczą objętą ryczałtem ewidencjonowanym (wyłączywszy przychody osiągane z tzw. „najmu prywatnego”), podatkiem liniowym lub kartą podatkową, nie może rozliczyć PIT-u jako osoba samotnie wychowująca dziecko.
Można natomiast rozliczyć się wspólnie z dzieckiem, nawet gdy osiąga ono:
- dochody zwolnione z opodatkowania (np. stypendia, odszkodowania);
- dochody ze sprzedaży nieruchomości;
- dochody opodatkowane w sposób zryczałtowany (np. odsetki z lokat bankowych, dochody z dywidend).
Wobec powyższych dochodów nie uwzględnia się limitu 16 061,28 zł, jak to jest w przypadku dochodów pozostałych. Co ważne, również renty rodzinne małoletnich dzieci nie będą doliczane do dochodów rodziców.
Metoda wyliczenia ulgi dla samotnych rodziców
Mechanizm wspólnego rozliczenia do 2021 roku polegał na zsumowaniu dochodów osiągniętych przez rozliczającego się podatnika wraz z dzieckiem. Dochodem był przychód obniżony o koszty jego uzyskania. Uzyskaną kwotę dzieliło się na pół, zaś od tak uzyskanej podstawy opodatkowania obliczało się należny podatek, który ulegał podwojeniu. Od lipca 2022 roku rząd wyszedł z propozycją, aby samotni rodzice zapłacili daninę w wysokości 1,5 raza podatku obliczanego od dochodów podzielonych przez 1,5 i tylko rodzice wychowujący niepełnosprawne dziecko będą się rozliczać jak wcześniej, czyli obliczać podatek w podwójnej wysokości od połowy dochodu. Taka propozycja nie została jednak ostatecznie zaakceptowana i od lipca 2022 roku preferencja polega na obliczeniu podatku w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów osoby samotnie wychowującej dzieci. W praktyce oznaczać to będzie skorzystanie przez taką osobę z podwójnej kwoty wolnej od podatku, czyli 60 000 zł.
Metoda wyliczeń jest następująca:
- Wykazane dochody należy podzielić na pół.
- Trzeba obliczyć od nich podatek według skali podatkowej.
- Obliczony podatek należy pomnożyć przez 2.
Przykład 1.
Jak wygląda rozliczenie z dzieckiem (jako osoba samotnie wychowująca dziecko), gdy rodzic osiągnął roczny przychód w wysokości 82 000 zł?
Obliczenie podatku wygląda wówczas następująco:
82 000 zł / 2 = 41 000 zł
41 000 zł x 12% – 3600 zł = 1320 zł
1320 zł x 2 = 2640 zł
Osoba samotnie wychowująca dziecko i osiągająca roczny dochód 82 000 zł zapłaci 2640 zł podatku.
Ulga dla osoby samotnie wychowującej dziecko w miesięcznych zaliczkach
Od 2023 roku zmienił się wzór dokumentu PIT-2, na którym w części E. Oświadczenie podatnika składane płatnikowi o zamiarze preferencyjnego opodatkowania dochodów (z małżonkiem / jako osoba samotnie wychowująca dziecko) rodzice samotnie wychowujący dziecko będą mogli oznaczyć że chcą skorzystać z podwójnej kwoty wolnej od podatku już w trakcie roku.
Jak wyjaśnił to Minister Finansów, jeśli w oświadczeniu zaznaczone zostanie, że dochód w ciągu roku nie przekroczy 120 000 zł oraz, że zostaną doliczone do niego dochody małoletniego dziecka, to pracodawca powinien obliczać zaliczki od dochodów według stawki 12% i dodatkowo pomniejszać je o 300 zł (czyli pomniejszenie zaliczki wyniesie 2 x 300 zł). W sytuacji, gdy pracownik oświadczy, że jego dochody przekroczą kwotę 120 000 zł rocznie a dziecka nie, zaliczki wyniosą 12% i nie będą pomniejszane dodatkowo o 300 zł (czyli pomniejszenie zaliczki wyniesie 300 zł).
Podsumowanie
Wspólne rozliczenie z dzieckiem przez samotnych rodziców jest możliwe. Choć zasady tej preferencji podatkowej w 2022 roku zmieniły się aż dwa razy, to ostatecznie powrócono do mechanizmu polegającego na obliczeniu podatku w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów osoby samotnie wychowującej dzieci.
