Małżonkowie mogą pod pewnymi warunkami rozliczyć osiągane w ciągu roku dochody wspólnie, ale mogą także rozliczyć się odrębnie. Niekiedy sytuacje losowe wywołują określone okoliczności, które w efekcie mogą doprowadzić do rozkładu życia małżeńskiego, a czasem do rozwodu małżonków. Czy w takim wypadku przysługuje ulga dla rodzica samotnie wychowującego dziecko?
Rozwód małżonków
Kwestie rozwodowe nie są sprawami stricte podatkowymi, jednakże mają bezpośrednie przełożenie na rozliczenia podatkowe małżonków względem uzyskiwanych przez nich dochodów oraz ulg, z których korzystali w małżeństwie.
Rozwód małżonków to także sprawa ustanowienia władzy rodzicielskiej nad dzieckiem lub dziećmi.
Władza rodzicielska
Jak mówi art. 95 Ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku Kodeks rodzinny i opiekuńczy, władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw.
Dziecko pozostaje aż do pełnoletności pod władzą rodzicielską.
Rodzice jako przedstawiciele ustawowi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską mogą działać samodzielnie jako jego przedstawiciele ustawowi (jeżeli oboje posiadają władzę rodzicielską).
Władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, ale może także przysługiwać wyłącznie jednemu rodzicowi albo opiekunowi prawnemu.
W przypadku gdy jedno z rodziców nie żyje albo nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, władza rodzicielska przysługuje drugiemu z rodziców. Władza rodzicielska może zostać przyznana tylko jednemu z rodziców. Drugi rodzic zostaje wówczas pozbawiony władzy rodzicielskiej (ewentualnie władza rodzicielska zostaje zawieszona).
Natomiast, jak mówi art. 97 ustawy Kodeks Rodzinny, władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, niemniej, gdy wymaga tego dobro dziecka, sąd w wyroku ustalającym pochodzenie dziecka może orzec o zawieszeniu, ograniczeniu lub pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego bądź obojga rodziców.
Warto wspomnieć o kwestii władzy rodzicielskiej odnośnie do miejsca zamieszkania dziecka (dla celów podatkowych). Dziecko posiada swoje miejsca zamieszkania jedynie z jednym z rodziców – niezależnie od sposobu sprawowania opieki (władzy rodzicielskiej) ustalonego przez sąd.
Dodatkowo trzeba wspomnieć, że występują także przypadki, gdy rodzic może posiadać władzę rodzicielską nad dzieckiem, ale dziecko może mieszkać z drugim rodzicem.
Rozwód a ustanowienie władzy rodzicielskiej
Sąd opiekuńczy może zmienić orzeczenie o władzy rodzicielskiej i sposobie jej wykonywania zawarte w wyroku orzekającym:
- rozwód,
- separację,
- unieważnienie małżeństwa,
- ustalającym pochodzenie dziecka.
W praktyce mają miejsce najczęściej 2 rodzaje wyroków, a mianowicie ustanowienie władzy rodzicielskiej dla obojga rodziców albo tylko dla jednego, natomiast w odniesieniu do drugiego następuje ograniczenie władzy rodzicielskiej.
W sytuacji, gdy sąd dostrzeże, że dobro dziecka może wiązać się jedynie z okolicznością, gdy władzę rodzicielską będą sprawować oboje rodzice, np. rodzice mimo rozwodu pozostają w dobrych relacjach dla wychowania dziecka – może przyznać władzę rodzicielską obojgu rodzicom.
Sąd ze względu na dobro dziecka może jednak zdecydować, aby powierzyć realizację władzy rodzicielskiej tylko jednemu rodzicowi. Drugi rodzic może otrzymać ograniczenia w zakresie obowiązków oraz uprawnień władzy rodzicielskiej nad dzieckiem. Może się tak zdarzyć, gdy rodzice pozostają w niezbyt dobrych relacjach porozwodowych i nie potrafią dojść do porozumienia w sprawach dotyczących dziecka. Natomiast w procesie wychowywania dziecka pojawia się wiele decyzji, które wymagają zgody obojga rodziców.
Rozbieżność w decyzjach wymagających zgody lub braku zgody rodziców powoduje, że sąd może zdecydować o ograniczeniu władzy rodzicielskiej w stosunku do jednego rodzica. Sąd może też wskazać, że niektóre sprawy będą wymagać zgody obojga rodziców np. wyjazd na wycieczkę szkolną.
Naprzemienna opieka nad dzieckiem a ulga dla rodzica samotnie wychowującego dziecko
Jeżeli sąd wyda orzeczenie, na podstawie którego opieka nad dzieckiem występuje raz u jednego rodzica, a raz u drugiego rodzica, wówczas ma miejsce ustanowienie opieki naprzemiennej nad dzieckiem.
Opieka nad dzieckiem sprawowana jest wówczas przez taki sam okres przez jednego rodzica, a następnie przez drugiego rodzica.
System naprzemienny ma bezpośredni wpływ na ulgę dla samotnego rodzica. Jaki? O tym w dalszej części publikacji.
Ulga dla rodzica samotnie wychowującego dziecko
Od 2022 roku ustawodawca zastąpił dotychczasowy sposób rozliczenia ulgi dla rodzica samotnie wychowującego dziecko. Ulga ta miała przybrać stałą kwotę do odliczenia – 1500 zł.
Z początkiem lipca przywrócono jednak poprzedni kształt rozliczenia ulgi dla rodzica samotnie wychowującego dziecko.
Ulga ta pozwala rozliczyć się wspólnie z dzieckiem w zeznaniu rocznym składanym za rok podatkowy, w którym dochody rodzica i dziecka zostały osiągnięte.
Kto może skorzystać z ulgi dla rodzica samotnie wychowującego dziecko?
Z ulgi dla rodzica samotnie wychowującego dziecko może skorzystać osoba będąca polskim rezydentem podatkowym (zobowiązana do opodatkowania całości swoich dochodów w Polsce), która w roku podatkowym samotnie wychowuje dzieci i jest:
- panną,
- kawalerem,
- wdową,
- wdowcem,
- rozwódką, rozwodnikiem,
- osobą, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów,
- osobą, w stosunku do której małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności, jeżeli ten rodzic lub opiekun w roku podatkowym samotnie wychowuje dzieci.
Ulga dla samotnego rodzica obejmuje dzieci:
- małoletnie,
- pełnoletnie, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymywały zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną,
- pełnoletnie do ukończenia 25. roku życia, uczące się w szkołach, o których mowa w przepisach regulujących system oświatowy lub szkolnictwo wyższe, obowiązujących w RP oraz w innym państwie.
Co oferuje ulga dla rodzica samotnie wychowującego dziecko?
Ulga dla samotnego rodzica dziecka umożliwia rodzicowi obliczenie podatku dochodowego (w zeznaniu rocznym) od połowy dochodów (podstawy opodatkowania) opodatkowanych skalą podatkową.
Podstawa opodatkowania skalą podatkową to przychód minus koszty minus składki ZUS minus wszelkie ulgi, które rodzic ma prawo odliczyć od uzyskiwanych dochodów.
Obliczony podatek od połowy dochodów podlega pomniejszeniu o podwójną kwotę zmniejszającą podatek, czyli na 2022 rok – 2 x 3600 zł (także o ulgę na dziecko, jeśli rodzic ma do niej prawo).
Następnie tak obliczony podatek należy pomnożyć przez liczbę 2.
Ulga dla rodzica samotnie wychowującego dziecko pozwala więc obliczyć podatek od połowy dochodów opodatkowanych skalą podatkową oraz zastosować podwójną kwotę wolną.
Niezwykle ważne jest to, że osoba samotnie wychowująca dziecko może mieć również prawo do stosowania ulgi na dziecko. W tym wypadku należy jednak przeanalizować prawo do ulgi na dziecko z uwagi na rozwód i przyznanie władzy rodzicielskiej obojgu albo jednemu z rodziców.
Warto przypomnieć, że na mocy art. 27f ust. 1 Ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych podatnik ma prawo odliczyć ulgę na dziecko od kwoty obliczonego podatku dochodowego (według skali podatkowej) na każde małoletnie dziecko, w stosunku do którego w roku podatkowym:
- wykonywał władzę rodzicielską,
- pełnił funkcję opiekuna prawnego, jeżeli dziecko z nim zamieszkiwało,
- sprawował opiekę poprzez pełnienie funkcji rodziny zastępczej na podstawie orzeczenia sądu lub umowy zawartej ze starostą.
Kiedy rodzic nie ma możliwości skorzystania z ulgi dla rodzica samotnie wychowującego dziecko?
Z ulgi dla samotnego rodzica wychowującego dziecko nie skorzysta osoba samotnie wychowująca dziecko, która osiąga dochody opodatkowane zryczałtowanym podatkiem dochodowym lub podatkiem liniowym. Oczywiście, jeżeli dziecko osiąga dochody opodatkowane zryczałtowanym podatkiem dochodowym lub podatkiem liniowym, wówczas ulga także nie będzie dostępna do odliczenia od dochodów rodzica.
Z powyższej ulgi nie skorzysta także rodzic w odniesieniu do dziecka, które w roku podatkowym uzyskało:
- dochody (z wyjątkiem renty rodzinnej) opodatkowane skalą podatkową, lub
- przychody, o których mowa w art. 21 ust. 1 pkt 148 i 152 ustawy o PIT
– w łącznej wysokości 16 061,28 zł, czyli kwoty przekraczającej dwunastokrotność renty socjalnej określonej w Ustawie z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej, w wysokości obowiązującej w grudniu roku podatkowego.
Przychody (dochody) wymienione wyżej w art. 21 ust. 1 pkt 148 i 152 ustawy o PIT zaprezentowano w poniższej tabeli.
Przychody osiągane przez dziecko, których osiąganie wyklucza skorzystanie z ulgi dla rodzica samotnie wychowującego dziecko | |
art. 21 ust. 1 pkt 148 ustawy o PIT | art. 21 ust. 1 pkt 152 ustawy o PIT |
Przychody otrzymane przez podatnika do ukończenia 26. roku życia, do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 85 528 zł; | Przychody podatnika, który przeniósł miejsce zamieszkania na terytorium RP, do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 85 528 zł, osiągnięte w 4 kolejno po sobie następujących latach podatkowych, licząc od początku roku, w którym podatnik przeniósł to miejsce zamieszkania, albo od początku roku następnego |
ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej, spółdzielczego stosunku pracy | ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej i spółdzielczego stosunku pracy |
z umów zlecenia, o których mowa w art. 13 pkt 8 | z umów zlecenia, o których mowa w art. 13 pkt 8 |
z tytułu odbywania praktyki absolwenckiej | z pozarolniczej działalności gospodarczej, której dochody są opodatkowane skalą podatkową, podatkiem liniowym, ryczałtem ewidencjonowanym albo podatkiem od dochodów z kwalifikowanych praw własności |
z tytułu odbywania stażu uczniowskiego | z zasiłku macierzyńskiego (stosuje się do dochodów (przychodów) uzyskanych od 1 stycznia 2022 roku) |
z zasiłku macierzyńskiego (stosuje się do dochodów (przychodów) uzyskanych od 1 stycznia 2022 roku) | |
Uwaga na rozwód w aspekcie ustalenia władzy rodzicielskiej i prawa do ulgi dla rodzica samotnie wychowującego dziecko
Jak już wcześniej wspomniano, ustalenie władzy rodzicielskiej (opieki nad dzieckiem) po rozwodzie zapada najczęściej w postaci 2 przypadków.
Ulga dla rodzica samotnie wychowującego dziecko nie będzie mogła być zastosowana, jeżeli w następstwie rozwodu sąd ustanowił:
- wspólne wychowywanie co najmniej jednego dziecka dla obojga rodziców, lub
- opiekę naprzemienną nad przynajmniej jednym dzieckiem i w związku z którą obydwojgu rodzicom zostało ustalone świadczenie wychowawcze zgodnie, czyli 500 plus, które wówczas przysługuje każdemu z rodziców w wysokości połowy tej kwoty za dany miesiąc.
Bardzo ważne jest to, że wspomniany art. 6 ust. 4f ustawy o PIT w powyższym brzmieniu rodzic jest zobowiązany stosować w odniesieniu do dochodów (przychodów) osiągniętych już od 1 stycznia 2022 roku.
Przykład 1.
Podatniczka otrzymała orzeczony rozwód w 2019 roku. Sąd orzekł naprzemienną opiekę nad dzieckiem (dla każdego z rodziców od piątku do piątku). Po rozwodzie to podatniczka przejęła spłatę kredytu mieszkaniowego, ponosi wszelkie koszty użytkowania mieszkania (czynsz, prąd, gaz, woda). Jednocześnie w 2022 roku uzyskuje mniejsze wynagrodzenie z umowy o pracę niż jeszcze w 2021 roku (opodatkowane tylko skalą podatkową). Dziecko nie uzyskuje żadnych dochodów. Całkowite koszty utrzymania dzieci (wyżywienie, leczenie, zajęcia pozaszkolne) ponosi podatniczka. Podatniczka wraz z byłym mężem pobiera świadczenie 500 plus, jednakże od połowy 2022 roku były małżonek podatniczki przejął świadczenie i skierował na inne niż wspólne konto. Pomimo tego, że sąd uznał opiekę naprzemienną, podatniczka ma dowody potwierdzające, że to ona sprawuje faktyczną opiekę nad dzieckiem około 200 dni w roku. W ostatnich miesiącach były małżonek podatniczki stosował wobec dziecka przemoc. Szkoła, do której uczęszcza dziecko, złożyła do sądu pozew o zniesienie opieki naprzemiennej, gdyż takowa w 2022 roku nie istniała. Sprawa cały czas jest rozpatrywana przez sąd, jednakże ośrodek pomocy społecznej wydał jednoznaczną opinię, że opieka naprzemienna powinna być zniesiona i to ze skutkiem natychmiastowym. Czy w takich okolicznościach podatniczce przysługuje ulga dla rodzica samotnie wychowującego dziecko w rozliczeniu za 2022 rok?
Niestety w powyższych okolicznościach sąd ustanowił władzę rodzicielską nad dzieckiem wykonywaną w sposób naprzemienny, która wyklucza możliwość odliczenia ulgi dla rodzica samotnie wychowującego dziecko na mocy art. 6 ust. 4f ustawy o PIT. Dodatkowo były małżonek i rodzic dziecka częściowo sprawuje opiekę nad dzieckiem, co w świetle przepisów art. 6 ust. 4 ustawy o PIT nie pozwala stwierdzić, że podatniczka faktycznie w pełni samotnie i samodzielnie wychowuje dziecko.
Przykład 2.
Podatniczka otrzymała orzeczony rozwód w 2018 roku. Od momentu rozwodu sprawuje samodzielną opiekę nad dzieckiem, które mieszka razem z nią. Sąd orzekł o sprawowaniu pełnej władzy rodzicielskiej dla obojga rodziców z możliwością widywania dziecka przez byłego małżonka podatniczki, jednakże zgodnie z uzgodnieniem stron (doraźne wizyty). Od ojca dziecka sąd zasądził alimenty. Podatniczka uzyskuje w 2022 roku wynagrodzenie z umowy zlecenie (opodatkowane tylko skalą podatkową). Dziecko w 2022 roku nie uzyskiwało żadnych dochodów. W 2021 roku oraz 2022 roku małżonek podatniczki nie sprawował nad dzieckiem żadnej, nawet minimalnej opieki. Podatniczka zapewnia dziecku całkowite utrzymanie bytowe, rozwój edukacyjny, a także wychowuje je samodzielnie. Wszelkie decyzje dotyczące m.in. wyboru szkoły, zgody na leczenie i innych zgód rodzicielskich podejmuje wyłącznie ona. Pomimo prób porozumienia były małżonek podatniczki nie chce, nawet w sposób minimalny zawrzeć ugody. Podatniczka chce całkowicie samodzielnie rozliczać ulgę dla samotnie wychowującego dziecko oraz ulgę na dziecko w 50%. Czy w powyższych okolicznościach podatniczce przysługuje ulga dla rodzica samotnie wychowującego dziecko w rozliczeniu za 2022 rok?
Ulga dla rodzica samotnie wychowującego dziecko dotyczy rodzica, który faktycznie w sposób samodzielny troszczy się o byt dziecka, jego rozwój intelektualny i emocjonalny bez żadnego udziału drugiego rodzica. Jeżeli w rzeczywistości w powyższym wypadku żaden z rodziców nie jest pozbawiony władzy rodzicielskiej, ale nad dzieckiem – samodzielną, ciągłą i pełną opiekę sprawuje tylko jeden rodzic, to on będzie uprawniony do zastosowania ulgi dla samotnego rodzica sprawującego opiekę nad dzieckiem. W powyższym przypadku drugi rodzice jedynie płaci alimenty i spotyka się z dzieckiem w sposób doraźny. Dziecko wciąż pozostaje pod stałą opieką podatniczki i to podatniczka wykonuje wszystkie obowiązki związane z wychowaniem i rozwojem dziecka oraz zapewnieniem mu codziennego bytu. Sporadyczne kontakty dziecka z byłym małżonkiem podatniczki nie pozbawiają jej statusu samotnego rodzica wychowującego dziecka, skoro samodzielnie sprawuje opiekę nad dzieckiem, jego rozwojem, bytem, zdrowiem oraz innymi potrzebami. Dlatego podatniczka ma prawo do zastosowania rozliczenia jako osoba samotnie wychowująca dziecko za lata 2018, 2019, 2020, 2021, 2022.
