Nierzadko umowa pożyczki jest zawierana w sytuacji, gdy pożyczkobiorcą jest więcej niż jedna osoba. Mogą być to małżonkowie, wspólnicy spółki cywilnej albo po prostu 2 osoby, które decydują się na wspólne zawarcie umowy pożyczki. Co w takiej sytuacji? Kto jest obowiązany do zwrotu pożyczki? Od kogo pożyczkodawca może się domagać zwrotu? Na czym polega solidarność dłużników? Między innymi na te pytania zostanie udzielona odpowiedź w dalszej części artykułu.
Solidarność dłużników
Zobowiązania mogą być:
solidarne,
podzielne,
niepodzielne.
Solidarność dłużników jest uregulowana w ustawie – Kodeks cywilny, a konkretniej w art. 366. Jest ona związana z sytuacją, w której po stronie dłużnika występują co najmniej 2 osoby.
Solidarność zobowiązania może wynikać z:
ustawy,
czynności prawnej.
W umowie pożyczki może być zatem wprost wskazane, że pożyczkobiorcy są dłużnikami solidarnymi.
Przykład 1.
Pożyczkobiorcy zobowiązują się do solidarnego zwrotu kwoty pożyczki wskazanej w § 3 niniejszej umowy w 30 ratach płatnych do 10. dnia każdego miesiąca, począwszy do 10 lipca 2021 roku.
Z tak sformułowanego postanowienia umownego wynika, że dłużnicy będą solidarnie zobowiązani do zapłaty całej kwoty pożyczki.
Solidarność dłużników, czyli tzw. solidarność bierna, to więź, która istnieje pomiędzy co najmniej dwoma podmiotami występującymi po dłużniczej stronie stosunku zobowiązaniowego, czyli pomiędzy pożyczkobiorcami a wierzycielem lub wierzycielami, czyli pożyczkodawcą.
Solidarność bierna nie może być określana jako samodzielny stosunek prawny. Jest to nadana jej przez ustawę lub czynność prawną cecha, która charakteryzuje stosunek prawny, w którym po stronie dłużnika występują co najmniej 2 podmioty.
Od kogo wierzyciel może żądać zapłaty?
Fakt, że zobowiązanie jest solidarne, powoduje, iż pozycja wierzyciela jest umocniona. Ta instytucja niewątpliwie jest stosowana w jego interesie. Zwiększa bowiem pewność zaspokojenia jego roszczeń.
Niewątpliwie umowa pożyczki ma charakter podzielny – dotyczy bowiem rzeczy oznaczonych co do gatunku, czyli najczęściej środków pieniężnych.
Przykład 2.
Pan Piotr udzielił pożyczki pani Paulinie oraz panu Jarosławowi. Dłużnicy mieli zwrócić na rzecz pożyczkodawcy solidarnie kwotę 100 000 zł do 30 czerwca 2021 roku. Termin upłynął bezskutecznie, wobec czego wierzyciel wezwał dłużników do zapłaty. Pan Piotr może, według własnego wyboru, żądać od każdego z nich zapłaty całej kwoty, ale może również na przykład żądać od pani Pauliny kwoty 80 000 zł, a od pana Jarosława kwoty 20 000 zł, jeśli dochody jednego z pożyczkobiorców są znacznie wyższe niż drugiego z nich.
Jeśli w umowie pożyczki nie ustalono terminu zwrotu pożyczki, czyli przeciwnie do sytuacji wskazanej w przykładzie nr 2, niezbędne jest wypowiedzenie pożyczki. W takim przypadku dłużnicy są zobowiązani zwrócić ją w ciągu 6 tygodni od dnia wypowiedzenia.
Przykład 3.
Pani Maria udzieliła pożyczki małżonkom, pani Annie i panu Bartłomiejowi. Pożyczkobiorcy zostali zobowiązani do zwrotu kwoty 80 000 zł, jednak nie wskazano terminu. 20 maja 2021 roku pani Maria wysłała oświadczenie o wypowiedzeniu umowy pożyczki do pani Anny i pana Bartłomieja. Obie te osoby odebrały oświadczenie 24 maja 2021 roku. 5 lipca 2021 roku to ostatni dzień, w którym mogą oni uregulować swoje zobowiązanie, gdyż już od 6 lipca 2021 roku, w przypadku bezskutecznego upływu terminu, pani Maria będzie mogła skierować przeciwko nim pozew o zapłatę oraz domagać się odsetek ustawowych za opóźnienie od 6 lipca 2021 roku lub odsetek umownych, jeżeli takie zostały zastrzeżone w umowie.
Najczęściej wybór w zakresie tego, kogo pozwać, dokonywany jest w treści pozwu skierowanego przeciwko dłużnikowi lub dłużnikom, przy czym sytuacją typową jest objęcie takim pozwem wszystkich dłużników solidarnych.
Sformułowany w pozwie lub w wezwaniu do zapłaty wybór dłużnika nie jest kwalifikowany jako oświadczenie woli, które kształtuje prawo. Nie ma to żadnego wpływu na treść zobowiązania solidarnego. Jednak skutki związane z wyborem pojawiają się w chwili, gdy sąd zasądzi w całości lub części świadczenia wyłącznie od wskazanych przez wierzyciela dłużników, a to ze względu na zasadę związania sądu granicami powództwa (art. 321 kpc). Sąd nie może zasądzić kwoty w stosunku do wszystkich dłużników, jeżeli wierzyciel domaga się tego tylko od jednego z nich. Mimo dysponowania umową pożyczki, nie będzie możliwe zasądzenie roszczenia przeciwko osobie, której nie wskazano w pozwie.
Wskazana w przykładzie 3. sytuacja odbioru wypowiedzenia umowy pożyczki jest wykreowaniem idealnej dla wierzyciela możliwości żądania zapłaty i odsetek. Jeżeli bowiem dłużnicy odbiorą wezwania do zapłaty z oświadczeniem o wypowiedzeniu umowy pożyczki w różnych terminach, to różne będą daty wymagalności roszczenia w stosunku do każdego z dłużników, a także inne daty naliczania odsetek za opóźnienie (ustawowych lub umownych).
Konieczne jest pamiętanie o tym, że w sytuacji chęci złożenia pozwu przeciwko wszystkim dłużnikom solidarnym, należy wypowiedzieć umowę pożyczki i wezwać do zapłaty w terminie 6 tygodni wszystkich tych dłużników.
Nie ma jednak przeszkód ku temu, aby po wydaniu prawomocnego wyroku zasądzającego pożyczkę od jednego z dłużników solidarnych wierzyciel wystąpił z powództwem przeciwko innemu dłużnikowi i także przeciwko niemu uzyskał wyrok zasądzający. Ważne jest jednak to, aby pierwszy z dłużników, w stosunku do którego uzyskano prawomocny wyrok, nie wykonał zobowiązania w całości. Jeśli dłużnik solidarny został pozwany o zapłatę części pożyczki, to nawet jego uregulowanie zobowiązania nie uniemożliwia pożyczkodawcy złożenia pozwu o pozostałą część pożyczki w stosunku do pozostałych dłużników solidarnych.
Solidarność dłużników a roszczenia pomiędzy nimi
Uregulowanie całości zobowiązania przez któregokolwiek z dłużników solidarnych sprawia, że wygasa ono także w stosunku do pozostałych dłużników.
Przykład 4.
5 osób zawarło umowę pożyczki kwoty 200 000 zł, na podstawie której stało się dłużnikami solidarnymi. Termin zwrotu został oznaczony na 15 lipca 2021 roku. 10 lipca 2021 roku jeden z dłużników przelał całość zwrotu na rzecz wierzyciela. W ten sposób został on zaspokojony i nie ma on roszczenia o zapłatę w stosunku do pozostałych pożyczkobiorców, gdyż został zaspokojony w całości.
Zgodnie z art. 376 § 1 Kodeksu cywilnego treść istniejącego między współdłużnikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach może on żądać zwrotu od współdłużników. Jeżeli z treści tego stosunku nie wynika nic innego, dłużnik, który świadczenie spełnił, może żądać zwrotu w częściach równych.
Jeżeli zatem dłużnicy nie zawierali między sobą żadnych umów, to każdy z nich jest zobowiązany do zwrotu, w częściach równych, kwoty na rzecz tego z dłużników, który zaspokoił wierzyciela. Posiłkując się sytuacją opisaną w przykładzie nr 4, każdy z 4 dłużników jest zobowiązany do uiszczenia na rzecz piątego dłużnika, który samodzielnie zaspokoił wierzyciela, kwoty 40 000 zł (iloraz 200 000 zł i 5 dłużników).
Dłużnicy mogą jednak zawierać umowy między sobą, w których możliwe jest ustalenie tego, w jaki sposób będą się wzajemnie rozliczać w przypadku, gdy którykolwiek z nich rozliczy się z wierzycielem i zaspokoi roszczenie z umowy pożyczki. Jest to jednak kwestia, która pozostaje poza wierzycielem – dla niego nie jest istotne to, jak porozumieli się dłużnicy, ponieważ on może żądać zapłaty od każdego z nich.
