Przedsiębiorstwa, tym bardziej te wielkie, globalne, o wielkim znaczeniu gospodarczym, rzadko kiedy stanowią podmioty w całości niezależne gospodarczo. Większość z nich działa w ramach tzw. holdingu. Holding to nic innego jak organizacja zrzeszająca podmioty gospodarcze, kierująca nimi i wpływająca dzięki temu na rynek. Przedsiębiorstwa będące jego częścią są samodzielne pod względem prawnym i organizacyjnym, jednakże pod względem finansowym są uzależnione od jednego najsilniejszego podmiotu. Taki schemat biznesowy wprowadza wiele powiązań i zależności zarówno kapitałowych, jak i personalnych między firmami wchodzącymi w skład holdingu. Relacje te nie zawsze są oczywiste, przez co wskazanie spółki dominującej i spółek zależnych może nie być proste. Warto zatem zapoznać się z tym, jak ustawodawca zdefiniował to, czym jest spółka dominująca, a czym spółka zależna oraz jaka jest między nimi zależność.
Czym jest zależność między spółkami?
Zależność między spółkami jest zjawiskiem płynnym. Możliwość względnie swobodnego kupowania akcji i udziałów w innych firmach sprawia, że raz jedna firma może mieć pozycję nadrzędną, innym razem może być całkowicie na odwrót. Co do zasady spółka dominująca to taka, która ma możliwość wywierania decydującego wpływu na działalność spółki zależnej. Katalog przypadków, kiedy tak się będzie działo, jest w zasadzie otwarty i pozwala na powstanie wielu konfiguracji współzależności między spółkami. Aby jednak mówić o spółce dominującej i zależnej, musi powstać relacja ściśle określona w przepisach Kodeksu spółek handlowych.
Spółka dominująca – jak ją zdefiniować?
Najprościej rzecz ujmując, spółka dominująca to podmiot, który jest w posiadaniu pakietu kontrolnego lub większościowego w innej spółce. Oznacza to, że spółka dominująca posiada akcje lub udziały w innej spółce kapitałowej w takiej liczbie, która pozwala jej na jej kontrolowanie. Spółka kontrolowana nazywana jest natomiast spółką zależną. Podmiotem dominującym jest również ten, w którym jego członkowie zarządu obejmują więcej niż połowę stanowisk kierowniczych w drugim podmiocie.
Spółka dominująca dzięki pakietowi większościowemu ma wiele przywilejów względem spółki zależnej. Może między innymi powoływać i odwoływać w niej członków zarządu i rady nadzorczej, a także przegłosowywać uchwały na zgromadzeniu spółki.
Co bardzo istotne, spółką dominującą może być każda spółka handlowa w rozumieniu Kodeksu spółek handlowych, czyli zarówno każda ze spółek osobowych, jak i kapitałowych oraz spółka zagraniczna odpowiadająca typologii polskich spółek handlowych. Z kolei spółką zależną może być wyłącznie spółka kapitałowa (spółka z o.o., prosta spółka akcyjna, spółka akcyjna). Wynika to z faktu, że nie da się wpływać na spółkę osobową poprzez wykupienie większości udziałów czy akcji, gdy ta takowych nie posiada.
Kiedy spółka staje się spółką dominującą?
Nie zawsze możliwość wpływania na inną spółkę będzie oznaczała pozycję dominującą spółki. Aby móc mówić o spółce dominującej, muszą bowiem powstać określone zależności przewidziane przez Kodeks spółek handlowych. Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 4 ksh spółka handlowa jest dominująca w stosunku do innej spółki handlowej jedynie w przypadkach opisanych w tym przepisie. Oznacza to, że katalog ten ma charakter zamknięty.
Spółka handlowa jest dominująca w stosunku do innej spółki handlowej w następujących przypadkach:
Spółka dominująca dysponuje większością głosów na zgromadzeniu wspólników lub walnym zgromadzeniu bądź w zarządzie innej spółki kapitałowej. Obliczając liczbę głosów przysługujących spółce dominującej, należy uwzględniać nie tylko głosy przysługujące jej bezpośrednio, lecz także głosy przysługujące podmiotom pozostającym w stosunku zależności ze spółką dominującą, jak również głosy, którymi spółka dysponuje na podstawie porozumień z innymi osobami. Doliczyć należy także głosy, którymi dysponuje jako zastawnik oraz użytkownik. Mimo że ustawa tego nie wskazuje jednoznacznie, to przyjmuje się, że większość głosów będzie wtedy, gdy spółka dominująca będzie posiadała większość 50% + 1 wszystkich głosów w spółce. Oznacza to, że spółka musi posiadać większość głosów, wliczając w to głosy przeciw oraz się wstrzymujące.
Spółka handlowa jest uprawniona do powoływania i odwoływania większości członków zarządu lub rady nadzorczej innej spółki kapitałowej lub spółdzielni, także na podstawie porozumień z innymi osobami. Prawo do powoływania lub odwoływania większości członków organów spółki może powstać dzięki dysponowaniu przez spółkę dominującą niezbędnej większości głosów w organie powołującym zarząd bądź radę nadzorczą lub też posiadanie przez wspólników spółki zależnej szczególnych uprawnień związanych z udziałem lub akcją polegających na prawie do powoływania i odwoływania członków organów spółki.
Członkowie zarządu spółki dominującej stanowią więcej niż połowę członków zarządu innej spółki kapitałowej albo spółdzielni.
Spółka handlowa dysponuje bezpośrednio lub pośrednio większością głosów w osobowej spółce handlowej albo na walnym zgromadzeniu spółdzielni zależnej, także na podstawie porozumień z innymi osobami. W przypadku spółki osobowej ten rodzaj dominacji możliwy jest w przypadku, gdy spółka dominująca uczestniczy w spółce osobowej wraz ze swoją spółką lub spółkami zależnymi, z którymi wspólnie stanowi większość wspólników.
Wywiera decydujący wpływ na działalność spółki kapitałowej zależnej albo spółdzielni zależnej. Ustawa jednak nie precyzuje, jak należy rozumieć „wywieranie decydującego wpływu”. Wskazuje jedynie, że w szczególności przypadkiem wywierania przedmiotowego wpływu jest sytuacja zawarcia pomiędzy spółką dominującą a spółką zależną umowy o treści wskazanej w art. 7 ksh, tj. o zarządzanie spółką zależną. Powyższe oznacza, że przepis ten pozostawia „furtkę” dla uznania dominacji jednej spółki nad inną i sprawia, że omawiany katalog przesłanek jest jedynie quasi-zamknięty.
Spółka dominująca – prawa i obowiązki
Osiągnięcie statusu spółki dominującej niesie za sobą wiele korzyści, głównie tych podatkowych. Posiadanie kilku spółek zależnych pozwala zrównoważyć przychód jednej spółki ze stratami innej, dzięki czemu obowiązek podatkowy może być znacznie pomniejszony. Wiele biznesów to także zwiększona wydajność operacyjna oraz dywersyfikacja ryzyka. Dodatkowo „wykupienie” innych firm z tej samej branży zmniejsza konkurencję, zwiększa tzw. synergię rynkową oraz pozwala na rozrzedzenie skali działalności.
Aby jednak spółka dominująca mogła korzystać ze swoich uprawnień, musi ona spełnić obowiązki określone w art. 6 ksh. Zgodnie z tym przepisem spółka dominująca ma obowiązek zawiadomić spółkę zależną o powstaniu stosunku dominacji w terminie dwóch tygodni od dnia powstania tego stosunku, pod rygorem zawieszenia wykonywania prawa głosu z akcji albo udziałów spółki dominującej reprezentujących więcej niż 33% kapitału zakładowego spółki zależnej.
Przepis nie wprowadza przy tym dodatkowych wymogów formalnych. Zawiadomienie może być zatem dokonane w każdej formie – pisemnej, dokumentowej (np. mailowej), nawet ustnej. Ustawodawca nie wskazał również na treść oświadczenia. Oznacza to, że może być ona skonstruowana dowolnie, ważne jest jedynie, aby jasno z niej wynikało, że doszło do powstania lub ustania stosunku zależności. Zawiadomienie nie musi precyzować rodzaju powiązania, które się uformowało.
Zawiadomienie o powstaniu lub ustaniu stosunku dominacji powinno być kierowane do zarządu spółki zależnej, jej prokurenta lub uprawnionego pełnomocnika spółki. W przypadku gdy spółka zależna nie ma organu uprawnionego do jej reprezentacji, zawiadomienie uznaje się za skuteczne, gdy dojdzie do spółki w taki sposób, że gdyby funkcjonował w niej zarząd, mogłaby się ona zapoznać z jego treścią. Jeżeli zarząd spółki zależnej jest wieloosobowy, zawiadomienie może być skierowane do któregokolwiek z członków zarządu albo prokurentów.
Co oznacza dla spółki dominującej brak zawiadomienia?
Zgodnie z wyżej omawianym przepisem niezawiadomienie spółki zależnej w terminie skutkuje zawieszeniem wykonywania prawa głosu z akcji albo udziałów spółki dominującej reprezentujących więcej niż 33% kapitału zakładowego spółki zależnej.
Zawieszenie prawa do głosowania nie jest jednak permanentne i może zostać odwieszone. Wystarczy, aby spółka dominująca dokonała zawiadomienia. Należy jednak pamiętać, że odwieszenie wykonywania prawa głosu następuje ze skutkiem od momentu dokonania zawiadomienia. Oznacza to, że wszelkie głosy oddane przed dokonaniem zawiadomienia są nieważne.
W trakcie trwania przedmiotowej sankcji spółka dominująca może w dalszym ciągu wykonywać wszystkie inne prawa korporacyjne, w szczególności może uczestniczyć w zgromadzeniu wspólników albo walnym zgromadzeniu, składać wnioski, zadawać pytania, skarżyć uchwały zgromadzenia udziałowców, wykonywać prawo indywidualnej kontroli, jak również wykonywać prawo głosu z akcji albo udziałów reprezentujących nie więcej niż 33% kapitału zakładowego spółki zależnej.
Spółka dominująca i spółka zależna – podsumowanie
Reasumując, spółką dominującą jest ta, która ma realną możliwość wpływania na funkcjonowanie innego podmiotu, tzw. spółki zależnej. Nie ma przy tym znaczenia, czy spółka dokonuje takich ruchów, ważne, aby istniała taka możliwość. Posiadanie statusu spółki dominującej niesie za sobą wiele plusów, między innymi możliwość przejęcia klientów spółek zależnych, poszerzanie odbiorców dla swoich produktów i usług, pozwala także zdywersyfikować ryzyko. W praktyce rodzajów zależności między podmiotami gospodarczymi może być nieskończenie wiele, nie muszą jedynie dotyczyć sfery finansowej, równie dobrze może być to powiązanie ustrojowe, personalne czy powiązanie o charakterze umownym.
Niezależnie od rodzaju „zażyłości” między spółkami podmiot dominujący musi pamiętać o obowiązku informacyjnym. Ma on na to 2 tygodnie od dnia powstania stosunku zależności. Jeżeli tego nie dokona, jego dominacja będzie jedynie iluzoryczna, w takim wypadku zawieszone zostaje prawo bowiem do głosu z akcji albo udziałów w spółce zależnej.
