Przedawnienie roszczenia oznacza, że konsument traci poniekąd uprawnienie do dochodzenia swoich praw wobec przedsiębiorcy, z którym zawiera umowę czy nawiązuje inny stosunek prawny. Oczywiście nie znaczy to, że nie może wystąpić do sądu z roszczeniem, jednak jeżeli przedsiębiorca przedstawi zarzut przedawnienia roszczenia, wówczas sąd oddali powództwo. Jak prawidłowo obliczyć termin przedawnienia roszczeń konsumentów? Odpowiedź poniżej.
Kim jest konsument?
Zgodnie z art. 221 Kodeksu cywilnego za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.
Dla kwalifikacji strony umowy jako konsumenta decydujące jest jedynie to, czy czynność prawna jest związana bezpośrednio z prowadzoną przez jej stronę działalnością profesjonalną (gospodarczą lub zawodową). Jeśli taki związek nie zachodzi, wówczas strona umowy z przedsiębiorcą korzysta ze szczególnej ochrony prawnej (w świetle regulacji składającej się na szeroko rozumiane prawo konsumenckie).
Wobec tego o uznaniu określonej osoby fizycznej za konsumenta – w rozumieniu art. 221 Kodeksu cywilnego – decyduje brak związku danej czynności z wymienioną działalnością, nie zaś to, czy owa działalność jest w ogóle prowadzona przez osobę dokonującą czynności prawnej. Zatem do uznania, że mamy do czynienia z konsumentem, wystarczającym jest brak bezpośredniego związku czynności z działalnością gospodarczą lub zawodową; istnienie związku pośredniego nie wyklucza więc uznania danej osoby za konsumenta.
Osoba fizyczna, by stać się konsumentem, powinna nawiązać relacje prawne z podmiotem prowadzącym działalność gospodarczą. W przypadku pojęcia „konsument” nie chodzi o cechę własną osoby fizycznej, a analizę stosunku zobowiązaniowego, z jakiego dochodzi ona roszczenia. O tym, czy podmiot jest konsumentem, czy też nie, decyduje to, z kim wchodzi w relacje i jaki mają one charakter.
Przykład 1.
Jan Kowalski postanowił kupić do domu telewizor. Prowadzi on działalność gospodarczą, jednak zakupu dokonuje wyłącznie na cele prywatne, a telewizor będzie użytkowany wyłącznie z domu. Podstawę zakupu stanowił paragon fiskalny. Jan Kowalski jest w tym przypadku konsumentem, ponieważ zawarł umowę sprzedaży niezwiązaną z jego działalnością gospodarczą lub zawodową.
Terminy przedawnień
Przedawnienie jest instytucją stabilizującą stosunki prawne. Jego istotą jest, aby dłużnik nie pozostawał bezterminowo w niepewności co do swojej sytuacji prawnej. Zarzut przedawnienia ma charakter materialnoprawny, może być podniesiony na każdym etapie postępowania.
Zgodnie z art. 118 Kodeksu cywilnego, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.
Art. 118 Kodeksu cywilnego ma charakter ogólny i jest stosowany w sytuacji, gdy termin przedawnienia nie został określony przez przepisy szczególne regulujące konkretny stosunek prawny.
Kategoria roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej w rozumieniu art. 118 Kodeksy cywilnego jest obecnie rozumiana w orzecznictwie dość szeroko. Decydujące znaczenie ma więc to, czy roszczenie jest funkcjonalnie, choćby pośrednio związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, tzn. czy wynika z czynności podejmowanych w celu realizacji zadań związanych z przedmiotem prowadzonej działalności gospodarczej.
Jeżeli chodzi o przepisy szczególne, ustalające inny niż ogólny termin przedawnienia, wyróżnia się:
- umowę sprzedaży – art. 568 § 1 Kodeksu cywilnego: „Sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi, jeżeli wada fizyczna zostanie stwierdzona przed upływem 2 lat, a gdy chodzi o wady nieruchomości – przed upływem 5 lat od dnia wydania rzeczy kupującemu. Jeżeli kupującym jest konsument, a przedmiotem sprzedaży jest używana rzecz ruchoma, odpowiedzialność sprzedawcy może zostać ograniczona, nie mniej niż do roku od dnia wydania rzeczy kupującemu”;
- umowę zlecenie – art. 751 Kodeksu cywilnego: „Z upływem lat 2 przedawniają się: 1) roszczenia o wynagrodzenie za spełnione czynności i o zwrot poniesionych wydatków przysługujące osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju; to samo dotyczy roszczeń z tytułu zaliczek udzielonych tym osobom; 2) roszczenia z tytułu utrzymania, pielęgnowania, wychowania lub nauki, jeżeli przysługują osobom trudniącym się zawodowo takimi czynnościami albo osobom utrzymującym zakłady na ten cel przeznaczone”;
- umowę o świadczenie usług – art. 750 w zw. z art. 751 Kodeksu cywilnego: „Do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu”;
- umowę o dzieło – art. 646 Kodeksu cywilnego: „Roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem lat 2 od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane”;
- umowę najmu – art. 118 Kodeksu cywilnego – świadczenia okresowe 3 lata.
Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, wówczas bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie.
Przykład 2.
Jan Kowalski jest właścicielem lokalu mieszkalnego. Zlecił ekipie budowlanej wykonanie podwieszanych sufitów w dwóch z trzech pomieszczeń. Umowa ma charakter umowy o dzieło. Zostało ono oddane 20 listopada 2019 roku. Podwieszane sufity zaczęły pękać. Kiedy upłynie termin przedawnienia roszczeń z tytułu umowy o dzieło?
Roszczenia stron z umowy o dzieło przedawniają się z upływem 2 lat od dnia oddania dzieła. Mając na uwadze fakt, iż dzieło zostało oddane 20 listopada 2019 roku, termin ten upływa 20 listopada 2021 roku. Jednakże posiłkując się treścią art. 118 zd. drugie Kodeksu cywilnego, w przypadku gdy termin przedawnienia wynosi 2 lata lub więcej, koniec terminu przedawniania przypada na koniec roku kalendarzowego, czyli w tym przykładzie 31 grudnia 2021 roku.
Termin przedawnienia roszczeń konsumentów a przerwanie biegu przedawnienia
Zgodnie z art. 123 § 1 Kodeksu cywilnego bieg przedawnienia przerywa się:
- przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
- przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;
- przez wszczęcie mediacji.
Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo. W razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym bądź przez wszczęcie mediacji przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie takie nie zostanie zakończone.
Możliwość nieuwzględnienia zarzutu przedawnienia podniesionego przeciwko konsumentowi
Zgodnie z art. 1171 § 1 Kodeksu cywilnego w wyjątkowych przypadkach sąd może, po rozważeniu interesów stron, nie uwzględnić upływu terminu przedawnienia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi, jeżeli wymagają tego względy słuszności.
Sąd powinien rozważyć w szczególności:
- długość terminu przedawnienia;
- długość okresu od upływu terminu przedawnienia do chwili dochodzenia roszczenia;
- charakter okoliczności, które spowodowały niedochodzenie roszczenia przez uprawnionego, w tym wpływ zachowania zobowiązanego na opóźnienie uprawnionego w dochodzeniu roszczenia.
Wyjątkowe okoliczności, które uzasadniają nieuwzględnienie upływu przedawnienia, nie muszą być zawinione przez dłużnika. Przepis ten ma na uwadze wszelkie szczególne sytuacje, które obiektywnie, w świetle zasad współżycia społecznego, przemawiają za wzięciem pod uwagę roszczenia mimo upływu przedawnienia.
