Osoby, które doznały uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, mają prawo do świadczeń o charakterze rentowym. Tryb przyznawania tych należności podlega pewnym modyfikacjom w stosunku do standardowego postępowania. Jakie są szczególne zasady przyznawania świadczeń rentowych? Wyjaśniamy.
Szczególne zasady przyznawania świadczeń rentowych z ubezpieczenia wypadkowego – obowiązujące przepisy
Przy ustalaniu prawa do świadczeń rentowych z ubezpieczenia wypadkowego stosuje się przepisy Ustawy z dnia 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zwanej dalej ustawą wypadkową.
Warto dodać, że omawiając unormowania powyższej ustawy, uwzględniono zmiany, które wchodzą w życie 1 stycznia 2025 roku – dotyczące zbiegu prawa do świadczeń.
Katalog świadczeń rentowych z ubezpieczenia wypadkowego
Z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej przysługują z funduszu wypadkowego następujące świadczenia rentowe:
renta z tytułu niezdolności do pracy,
renta szkoleniowa,
renta rodzinna,
dodatek do renty rodzinnej (dla sieroty zupełnej),
dodatek pielęgnacyjny.
Odpowiednie zastosowanie ustawy emerytalnej oraz modyfikacje wynikające z ustawy wypadkowej
Przy ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej, renty rodzinnej i dodatku do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej z tytułu ubezpieczenia wypadkowego – do określenia wysokości tych świadczeń oraz ich wypłaty stosuje się odpowiednio przepisy Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych („ustawa emerytalna”), z uwzględnieniem przepisów ustawy wypadkowej.
Polega to na tym, że w ogólnym ujęciu zasady nabywania prawa do świadczeń, ustalania ich wysokości oraz tryb wypłaty określono w przepisach ustawy emerytalnej, przy czym podlegają one istotnym korektom wynikającym z ustawy wypadkowej.
Oznacza to, że w odniesieniu do świadczeń rentowych ustawa wypadkowa przewiduje poniższe odrębne rozwiązania:
renta z tytułu niezdolności do pracy, renta szkoleniowa, renta rodzinna wraz z dodatkiem do tej renty dla sieroty zupełnej przysługują niezależnie od długości okresu ubezpieczenia wypadkowego oraz bez względu na datę powstania niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;
przy ustalaniu podstawy wymiaru renty nie stosuje się ograniczenia wskaźnika wysokości podstawy, o którym mowa w art. 15 ust. 5 ustawy emerytalnej (ograniczenie do 250% podstawy wymiaru);
prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, które ustało z powodu ustąpienia niezdolności do pracy, przywraca się w razie ponownego powstania tej niezdolności bez względu na okres, jaki upłynął od ustania prawa do renty;
renta rodzinna z ubezpieczenia wypadkowego przysługuje uprawnionym członkom rodziny ubezpieczonego, który zmarł wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;
renta rodzinna z ubezpieczenia wypadkowego przysługuje również w razie śmierci wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej rencisty uprawnionego do renty z tytułu niezdolności do pracy;
członkom rodziny rencisty uprawnionego do renty z ubezpieczenia wypadkowego, który zmarł z innych przyczyn niż wypadek przy pracy lub choroba zawodowa, przysługują świadczenia określone w ustawie emerytalnej bez względu na długość okresu uprawniającego do przyznania renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie tych przepisów.
Gwarantowana wysokość renty z tytułu niezdolności do pracy i renty szkoleniowej
Zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy wypadkowej renta z tytułu niezdolności do pracy i renta szkoleniowa z ubezpieczenia wypadkowego nie może być niższa niż:
80% podstawy wymiaru – dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy,
60% podstawy wymiaru – dla osoby częściowo niezdolnej do pracy,
100% podstawy wymiaru – dla osoby uprawnionej do renty szkoleniowej.
Art. 18 ust. 1 ustawy wypadkowej nie stosuje się jednak w przypadku ustalenia podstawy wymiaru renty bez uwzględnienia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru świadczenia ograniczonego do 250%.
Minimalna wysokość świadczeń rentowych z ubezpieczenia wypadkowego
Renta z tytułu niezdolności do pracy, renta szkoleniowa oraz renta rodzinna z ubezpieczenia wypadkowego, nie może być niższa niż 120% najniższej odpowiedniej renty ustalonej i podwyższonej na podstawie unormowań ustawy emerytalnej (art. 20 ust. 2 ustawy wypadkowej).
Dodatki do rent z ubezpieczenia wypadkowego
Osobie uprawnionej do renty z ubezpieczenia wypadkowego przysługuje dodatek pielęgnacyjny, jeżeli osoba ta została uznana za całkowicie niezdolną do pracy oraz do samodzielnej egzystencji albo ukończyła 75 lat.
W razie gdy do renty rodzinnej z ubezpieczenia wypadkowego jest uprawniona sierota zupełna – przysługuje jej z tego ubezpieczenia dodatek dla sieroty zupełnej.
Zbieg prawa do świadczeń rentowych i emerytalnych
Jeżeli jedna osoba nabyła prawo do kilku rent przewidzianych w ustawie wypadkowej, wypłaca się rentę wyższą lub wybraną przez tę osobę.
Warto dodać, że wspomnianymi w art. 61 ustawy wypadkowej aktami prawnymi są:
Ustawa z dnia 27 września 1973 roku o zaopatrzeniu emerytalnym twórców i ich rodzin;
Ustawa z dnia 12 czerwca 1975 roku o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych;
Ustawa z dnia 19 grudnia 1975 roku o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia;
Dekret z dnia 4 marca 1976 roku o ubezpieczeniu społecznym członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych oraz ich rodzin;
Ustawa z dnia 18 grudnia 1976 roku o ubezpieczeniu społecznym osób prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin;
Ustawa z dnia 17 maja 1989 roku o ubezpieczeniu społecznym duchownych.
Osobie uprawnionej do renty na podstawie ustawy wypadkowej albo na podstawie przepisów wymienionych w art. 61 ustawy wypadkowej (patrz: wyżej), która jest równocześnie uprawniona do świadczeń o charakterze rentowym na podstawie odrębnych przepisów albo do uposażenia w stanie spoczynku przyznanego z powodu choroby lub utraty sił, albo uposażenia rodzinnego, wypłaca się jedno świadczenie – wyższe lub przez nią wybrane, z zastrzeżeniem przewidzianym w art. 25 ust. 5 i 6 ustawy wypadkowej.
Ponadto osobie uprawnionej do renty rodzinnej na podstawie ustawy wypadkowej albo na podstawie przepisów wymienionych w art. 61 ustawy wypadkowej, która jest równocześnie uprawniona do uposażenia w stanie spoczynku przyznanego ze względu na wiek, wypłaca się jedno świadczenie – wyższe lub przez nią wybrane.
Zgodnie z art. 25 ust. 5 ustawy wypadkowej – obowiązującym od 1 stycznia 2025 roku – osobie uprawnionej do renty z ubezpieczenia wypadkowego z tytułu niezdolności do pracy na podstawie ustawy wypadkowej albo na podstawie przepisów wymienionych w art. 61 ustawy wypadkowej oraz do renty rodzinnej na podstawie ustawy wypadkowej, na podstawie przepisów wymienionych w art. 61 ustawy wypadkowej albo na podstawie odrębnych przepisów wypłaca się, jeśli prawo do niej nabyła z tytułu bycia wdową lub wdowcem pozostałym po osobie wskazanej w tych przepisach, zależnie od jej wyboru:
przysługującą rentę z tytułu niezdolności do pracy oraz 25% renty rodzinnej albo
przysługującą rentę rodzinną oraz 25% renty z tytułu niezdolności do pracy.
Jak wynika z obowiązującego od 1 stycznia 2025 roku art. 25 ust. 6 ustawy wypadkowej, osobie uprawnionej do renty rodzinnej z ubezpieczenia wypadkowego, jeśli prawo do niej nabyła z tytułu bycia wdową lub wdowcem pozostałym po osobie wskazanej w tych przepisach, oraz do przysługującej na podstawie odrębnych przepisów renty z tytułu niezdolności do pracy, wojskowej renty inwalidzkiej albo policyjnej renty inwalidzkiej wypłaca się, zależnie od jej wyboru:
przysługującą rentę rodzinną oraz 25% przysługującej na podstawie odrębnych przepisów renty z tytułu niezdolności do pracy, wojskowej renty inwalidzkiej albo policyjnej renty inwalidzkiej, albo
przysługującą na podstawie odrębnych przepisów rentę z tytułu niezdolności do pracy, wojskową rentę inwalidzką albo policyjną rentę inwalidzką, oraz 25% renty rodzinnej.
Stosownie do brzmienia art. 26 ust. 1 ustawy wypadkowej – osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego oraz do emerytury na podstawie odrębnych przepisów wypłaca się, zależnie od jej wyboru:
przysługującą rentę powiększoną o połowę emerytury albo
emeryturę powiększoną o połowę renty.
Kwota połowy emerytury wspomniana powyżej w pkt 1 obejmuje połowę łącznej kwoty emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i emerytury kapitałowej wypłacanej na podstawie odrębnych przepisów oraz nie może być niższa niż kwota należnej emerytury kapitałowej, przy czym emerytura kapitałowa wypłacana jest w pełnej wysokości.
Art. 26 ust. 1 ustawy wypadkowej stosuje się odpowiednio do osoby, która nabyła prawo do renty w zamian za gospodarstwo rolne przekazane na własność państwa, oraz do osoby pobierającej uposażenie w stanie spoczynku przyznane ze względu na wiek.
[alert-info]Możliwość wyboru określona w art. 26 ust. 1 ustawy wypadkowej nie może dotyczyć osób uprawnionych, które osiągają przychód powodujący zawieszenie prawa do świadczeń lub zmniejszenie ich wysokości, określony w ustawie emerytalnej, niezależnie od wysokości tego przychodu. Osoby te mogą otrzymać wyłącznie emeryturę albo rentę, bez uzupełnienia połową innego świadczenia.
Osobom uprawnionym, o których wyżej mowa, przysługuje jeden dodatek pielęgnacyjny – z ubezpieczenia wypadkowego.
Szczególne zasady przyznawania świadczeń rentowych z ubezpieczenia wypadkowego – podsumowanie
Przy ustalaniu prawa do świadczeń rentowych z ubezpieczenia wypadkowego stosuje się przepisy ustawy emerytalnej z uwzględnieniem szczególnych rozwiązań przewidzianych w ustawie wypadkowej. Oznacza to m.in., że renty z ubezpieczenia wypadkowego przysługują niezależnie od długości okresu ubezpieczenia wypadkowego oraz bez względu na datę powstania niezdolności do pracy. Odrębne unormowania dotyczą także gwarantowanej wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy i renty szkoleniowej oraz minimalnej wysokości świadczeń. W artykule przedstawiono ponadto zmiany odnoszące się do zbiegu prawa do świadczeń z różnych tytułów, które obowiązują od 1 stycznia 2025 roku.
