Czy okresy odpoczynku mogą się pokrywać z nieobecnościami z innych tytułów? Pytanie to dotyczy możliwości kumulowania się uprawnień pracownika do szeroko rozumianego czasu wolnego od pracy. Przeczytaj artykuł i dowiedz się w więcej tym temacie!
Okresy odpoczynku
Zgodnie z art. 132 § 1 Kodeksu pracy pracownikowi przysługuje w każdej dobie prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku.
Przepis ten nie dotyczy jednak:
- pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy;
- przypadków konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.
W tych przypadkach pracownikowi przysługuje, w okresie rozliczeniowym, równoważny okres odpoczynku (art. 132 § 2 i 3 kp).
Przykład 1.
Obowiązujący pracownika rozkład czasu pracy przewiduje wykonywanie pracy w dniach od poniedziałku do piątku, w godzinach od 8.00 do 16.00 każdego z tych dni. We wtorek zaistniała potrzeba wykonywania przez pracownika pracy w godzinach nadliczbowych, z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy (art. 151 § 1 pkt 2 kp). Pracodawca mógł w związku z tym polecić pracownikowi wykonywanie pracy w godzinach nadliczbowych od godziny 16.00 do maksymalnie godziny 21.00, gdyż w ten sposób zapewniono mu odpoczynek dobowy w minimalnym dopuszczalnym wymiarze 11 godzin (od 21.00 we wtorek do 8.00 w środę). Gdyby praca w godzinach nadliczbowych została polecona w przypadku konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii (art. 151 § 1 pkt 1 kp), pracownikowi nie przysługiwałoby prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku w dobie od godziny 8.00 we wtorek do godziny 8.00 w środę. Miałby natomiast prawo do równoważnego okresu odpoczynku w danym okresie rozliczeniowym.
Jak stanowi art. 133 § 1 kp, pracownikowi przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego. Odpoczynek ten powinien przypadać w niedzielę, przez co rozumie się 24 kolejne godziny, poczynając od godziny 6.00 w tym dniu, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina. W przypadkach dozwolonej pracy w niedzielę odpoczynek może przypadać w innym dniu niż niedziela (art. 133 § 3 i 4 kp).
Tygodniowy nieprzerwany odpoczynek może obejmować mniejszą liczbę godzin, nie może być jednak krótszy niż 24 godziny w przypadkach:
- pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy;
- konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;
- zmiany pory wykonywania pracy przez pracownika w związku z jego przejściem na inną zmianę, zgodnie z ustalonym rozkładem czasu pracy (art. 133 § 2 kp).
Urlop wypoczynkowy i inne usprawiedliwione nieobecności
W myśl art. 152 § 1 kp pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego. Prawa tego pracownik nie może się zrzec.
Pracownik podejmujący pracę po raz pierwszy, w roku kalendarzowym, w którym podjął pracę, uzyskuje prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku. Prawo do kolejnych urlopów pracownik nabywa w każdym następnym roku kalendarzowym (art. 153 kp).
Przepisy prawa pracy przewidują też wiele innych przypadków, w których nieobecność pracownika w pracy jest usprawiedliwiona, m.in.:
- różnego rodzaju urlopy (np. bezpłatny macierzyński, rodzicielski, ojcowski i wychowawczy);
- niezdolność do pracy z powodu choroby;
- okoliczności wymienione w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 roku w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy, takie jak stawienie się na wezwanie wystosowane przez organ właściwy w sprawach powszechnego obowiązku obrony, organ administracji rządowej lub samorządu terytorialnego, sąd, prokuraturę, policję lub organ prowadzący postępowanie w sprawach o wykroczenia – w charakterze strony lub świadka w postępowaniu prowadzonym przed tymi organami czy zwolnienia od pracy w związku ze ślubem, urodzeniem się dziecka lub zgonem członka rodziny.
Zgodnie z § 1 wyżej wspomnianego rozporządzenia przyczynami usprawiedliwiającymi nieobecność pracownika w pracy są zdarzenia i okoliczności określone przepisami prawa pracy, które uniemożliwiają stawienie się pracownika do pracy i jej świadczenie, a także inne przypadki niemożności wykonywania pracy wskazane przez pracownika i uznane przez pracodawcę za usprawiedliwiające nieobecność w pracy. Pozostałe nieobecności trzeba uznać za nieusprawiedliwione.
Czy okresy odpoczynku mogą się pokrywać z nieobecnościami z innych tytułów?
Na powyższe pytanie – pomimo spotykanych niekiedy odmiennych poglądów – należy udzielić odpowiedzi negatywnej. Okresy odpoczynku, o których mowa w art. 132 i art. 133 kp, są instytucją prawa pracy odrębną od instytucji innych zwolnień od pracy (nieobecności), takich jak np. urlop wypoczynkowy. Przepisy kp nie przewidują możliwości konsumowania okresów odpoczynku dobowego i tygodniowego w tym samym czasie, co czas nieobecności w pracy z innego tytułu lub czas nieobecności nieusprawiedliwionej. W szczególności nie można uznać, że pracownikowi zapewniono okres odpoczynku dobowego lub tygodniowego poprzez udzielenie mu urlopu wypoczynkowego – okres odpoczynku w rozumieniu art. 132 i art. 133 kp nie może się pokrywać z okresem urlopu wypoczynkowego. Dotyczy to również innych nieobecności, zarówno usprawiedliwionych, jak i nieusprawiedliwionych.
Przykład 2.
Pracownik rozpoczyna urlop wypoczynkowy w poniedziałek. U pracodawcy zatrudniającego pracownika niedziela obejmuje 24 godziny, poczynając od godziny 6.00. Rozkład czasu pracy obejmuje pracę od poniedziałku do piątku, od 6.00 do 14.00 każdego z tych dni. Aby dochować wymogu zapewnienia pracownikowi okresu odpoczynku tygodniowego, o którym mowa w art. 133 kp, wynoszącego 35 godzin, pracownik nie może być zobowiązany do wykonywania pracy po godzinie 19.00 w sobotę, gdyż od tej godziny do godziny 6.00 w poniedziałek upływa 35 godzin. Gdyby pracownik na polecenie pracodawcy wykonywał pracę po godzinie 19.00 w sobotę, to okoliczność, że w poniedziałek został mu udzielony urlop wypoczynkowy, nie spowodowałaby „uzupełnienia” urlopem okresu odpoczynku do 35 godzin.
Przykład 3.
W środę pracownik wykonywał pracę od godziny 8.00 do 22.00. W czwartek, w godzinach od 8.00 do 11.00 korzystał ze zwolnienia od pracy w związku z koniecznością stawienia się w oddziale Najwyższej Izby Kontroli w charakterze świadka w postępowaniu kontrolnym prowadzonym przez NIK (§ 10 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 roku w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy). Z uwagi na to, że między 22.00 w środę a 8.00 w czwartek upłynęło 10, a nie wymagane przepisem art. 132 kp 11 godzin odpoczynku, nie został dochowany wymóg udzielenia wspomnianego odpoczynku w minimalnym wymiarze. To, że w czwartek od rana pracownik nie wykonywał pracy, nie powoduje, że część czasu zwolnienia od pracy w celu stawienia się przed NIK (brakującą godzinę) można potraktować jako „uzupełnienie” okresu odpoczynku.
Przykład 4.
Pracownik nie stawił się w piątek w pracy i swojej nieobecności nie usprawiedliwił. Czasu tej nieobecności nie można zaliczyć do czasu wymaganego okresu odpoczynku dobowego przypadającego między czwartkiem a piątkiem – pracodawca musi zapewnić pracownikowi odpoczynek dobowy w minimalnym wymiarze niezależnie od tego, czy pracownik ze swojej strony wywiązuje się z ciążących na nim obowiązków.
Podsumowując, należy opowiedzieć się za poglądem, że okresy odpoczynku dobowego i tygodniowego nie mogą pokrywać się z okresami usprawiedliwionej nieobecności (nieświadczenia pracy) z innych tytułów, a także z okresami nieobecności nieusprawiedliwionej.
