Umorzenie wzajemnych zobowiązań pomiędzy przedsiębiorcami a prawo do odliczenia VAT

Regulowanie płatności pomiędzy przedsiębiorcami może przybierać różne formy i nie w każdym przypadku musi to być zapłata w postaci pieniężnej. Jednym z możliwych rozwiązań jest umorzenie wzajemnych zobowiązań, co prowadzi do wygaśnięcia roszczeń obu stron. W związku z podjęciem przez podatników decyzji o kompensacie zobowiązań, warto zastanowić się, jakie wywoła to skutki w zakresie prawa do odliczenia podatku VAT.

Umorzenie wzajemnych zobowiązań – kompensata

Umorzenie wzajemnych zobowiązań pomiędzy podmiotami jest inaczej określane jako kompensata i podlega uregulowaniu przepisami prawa cywilnego.

Zgodnie z art. 498 § 1 Kodeksu cywilnego, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.

Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. W sytuacji gdy wartość wierzytelności jest równa, następuje wygaśnięcie wzajemnych zobowiązań.

Kompensata pozwala na uregulowanie zobowiązań, ale nie przez ich realne spełnienie, lecz przez wzajemne umorzenie wierzytelności stron, na skutek czego ich zobowiązania wygasają. Funkcja zapłaty wyraża się w tym, że w wyniku kompensaty wzajemne zobowiązania dłużników ulegają umorzeniu tak, jakby dłużnicy spełnili świadczenia. Chociaż przez kompensatę strony nie otrzymują efektywnie należnych im świadczeń, ale wskutek zaliczenia wierzytelności jednej z nich na poczet wierzytelności drugiej, każda ze stron zostaje zwolniona ze swego długu, co pozwala uznać je za spłacone.

Umorzenie wzajemnych zobowiązań a prawo do odliczenia podatku VAT

Teraz należy zastanowić się, w jaki sposób zdarzenie umorzenia wzajemnych zobowiązań wpływa na kwestie prawa do odliczenia podatku naliczonego z tytułu wzajemnych czynności opodatkowanych. Pojawia się bowiem pytanie, czy podatnikowi przysługuje prawo do odliczenia podatku naliczonego z faktury, która nie została opłacona w tradycyjnej formie pieniężnej, lecz na skutek kompensaty.

Zgodnie z art. 86 ust. 1 ustawy VAT w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnikowi, o którym mowa w art. 15, przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego.

Kwotę podatku naliczonego stanowi suma kwot podatku wynikających z faktur otrzymanych przez podatnika z tytułu nabycia towarów i usług. Na mocy art. 86 ust. 10 ustawy prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego powstaje w rozliczeniu za okres, w którym w odniesieniu do nabytych lub importowanych przez podatnika towarów i usług powstał obowiązek podatkowy.

Ponadto prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego powstaje nie wcześniej niż w rozliczeniu za okres, w którym podatnik otrzymał fakturę lub dokument celny.

Generalnie prawo do odliczenia VAT przysługuje wówczas, gdy zostaną spełnione określone warunki, tzn. odliczenia tego dokonuje zarejestrowany czynny podatnik VAT oraz gdy towary i usługi, z których nabyciem podatek został naliczony, są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych.

Dokumentem uprawniającym do odliczenia jest faktura otrzymana przez podatnika z tytułu nabycia przez niego towarów i usług. Dodatkowo u sprzedawcy musi powstać obowiązek podatkowy dotyczący czynności opodatkowanej w niej wskazanej.

Przedstawiona reguła wyklucza możliwość dokonania odliczenia podatku naliczonego związanego z towarami i usługami, które nie są wykorzystywane do czynności opodatkowanych, czyli w przypadku ich wykorzystywania do czynności zwolnionych od podatku oraz niepodlegających w ogóle opodatkowaniu.

W kontekście ww. przepisów należy w wyraźny sposób podkreślić, że ustawa VAT nie określa jako warunku dokonania odliczenia przez podatnika podatku VAT uregulowania należności wynikającej z faktury. 

Należy zatem zaznaczyć, że każde regulowanie należności wynikającej z faktury (w tym również w formie kompensaty wzajemnych zobowiązań) pozostaje bez wpływu na moment wystąpienia prawa do odliczenia podatku, nie jest to bowiem element niezbędny do jego realizacji.

[alert-info]Umorzenie (kompensata) wzajemnych zobowiązań pomiędzy przedsiębiorcami nie wpływa na prawo do odliczenia podatku naliczonego. Podatnik nadal zachowuje to uprawnienie, nawet w sytuacji gdy zobowiązanie wygasło na skutek kompensaty, a nie klasycznej zapłaty.[/alert-info]

Umorzenie wzajemnych zobowiązań a przyspieszony zwrot podatku VAT

Kolejna kwestia związana jednocześnie z kompensatą oraz z odliczeniem podatku naliczonego to przyspieszony zwrot podatku VAT.

Standardowy termin zwrotu wynosi 60 dni, licząc od dnia złożenia deklaracji podatkowej. Jednakże przy założeniu spełnienia określonych warunków ustawowych możliwy jest przyspieszony zwrot w terminie 25 dni.

Jak podaje art. 87 ust. 6 ustawy VAT, urząd skarbowy jest obowiązany dokonać zwrotu różnicy podatku w terminie 25 dni, licząc od dnia złożenia rozliczenia, w przypadku gdy łącznie spełnione są następujące warunki:

1. kwoty podatku naliczonego wykazane w deklaracji podatkowej, z wyłączeniem kwoty podatku naliczonego lub różnicy podatku, o której mowa w ust. 1, nierozliczonej w poprzednich okresach rozliczeniowych i wykazanej w deklaracji, wynikają z:

1. faktur dokumentujących kwoty należności, które zostały w całości zapłacone za pośrednictwem rachunku bankowego podatnika w banku mającym siedzibę na terytorium kraju albo rachunku podatnika w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, której jest członkiem, wskazanego w zgłoszeniu identyfikacyjnym, o którym mowa w odrębnych przepisach,

2. faktur innych niż wymienione w lit. a, dokumentujących należności, jeżeli łączna kwota tych należności nie przekracza 15 000 zł,

3. dokumentów celnych, deklaracji importowej oraz decyzji, o których mowa w art. 33 ust. 2–3 oraz art. 34, i zostały przez podatnika zapłacone,

4. importu towarów rozliczanego zgodnie z art. 33a, wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów, świadczenia usług, dla którego podatnikiem jest ich usługobiorca, lub dostawy towarów, dla której podatnikiem jest ich nabywca, jeżeli w deklaracji podatkowej została wykazana kwota podatku należnego od tych transakcji;

2. kwota podatku naliczonego lub różnicy podatku nierozliczona w poprzednich okresach rozliczeniowych i wykazana w deklaracji nie przekracza 3000 zł;

3. podatnik złoży w urzędzie skarbowym, nie później niż w dniu złożenia deklaracji, potwierdzenie zapłaty należności;

4. podatnik przez kolejne 12 miesięcy poprzedzających bezpośrednio okres, w rozliczeniu za który występuje z wnioskiem o zwrot w terminie 25 dni:

1. był zarejestrowany jako podatnik VAT czynny,

2. składał za każdy okres rozliczeniowy deklaracje podatkowe.

Kompensata nie jest formą zapłaty za pośrednictwem rachunku bankowego, w związku z czym wartość zobowiązań uregulowana w ten sposób wchodzi do ustalonego limitu 15 000 zł i wpływa na możliwość otrzymania zwrotu w terminie przyspieszonym.

Podsumowując dokonane ustalenia, warto podkreślić, że samo uregulowanie wzajemnych zobowiązań poprzez ich umorzenie nie pozbawia czynnych podatników VAT prawa do odliczenia podatku naliczonego z tytułu otrzymanej faktury. W takich okolicznościach możliwość odliczenia podatku funkcjonuje w oparciu na regułach podstawowych. Okoliczność zapłaty w formie kompensaty może mieć jedynie wpływ na prawo do skorzystania z przyspieszonego zwrotu podatku VAT.