Być może jeszcze w tym roku zostanie przyjęty projekt zmian w prawie pracy, w którego ramach ustalanie stażu pracy będzie uporządkowane a zasady obliczania stażu pracowniczego dla celów ustalenia wszystkich uprawnień pracowniczych zostaną sprecyzowane. W resorcie pracy trwają prace nad proponowanymi rozwiązaniami w tym zakresie – jakie są zatem najważniejsze założenia tego projektu? Więcej informacji na ten temat zawarliśmy w artykule.
Ustalanie stażu pracy – aktualny stan prawny
Odnosząc się do kwestii potrzeby zmian w przepisach prawa pracy w przedmiocie ustalania stażu pracy, warto przedstawić aktualny stan prawny w tym zakresie.
Oznacza to, że obecnie nie funkcjonują jednolite zasady ustalania stażu pracy dla celów określenia wszystkich uprawnień pracowniczych wynikających ze stosunku pracy i dostępu do określonych stanowisk pracy. W Ustawie z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy zawarto jedynie lakoniczną regulację, na podstawie której do okresu zatrudnienia wlicza się okres służby w niektórych formacjach mundurowych (art. 302).
Z drugiej strony przepisy prawa pracy – zarówno Kodeksu pracy, ustaw regulujących odrębnie status pracowniczy określonej kategorii osób (pragmatyki służbowe), jak i autonomicznych źródeł prawa pracy (układy i porozumienia zbiorowe, statuty i regulaminy) – przewidują szereg uprawnień pracowniczych, których przesłanką nabycia jest przebycie przez pracownika określonego stażu pracy. Można tu wskazać takie uprawnienia, jak np. prawo do nagrody jubileuszowej czy dodatku stażowego.
Luka legislacyjna w postaci braku powszechnie obowiązującego unormowania zasad ustalania stażu pracy stanowi przesłankę powstania istotnych wątpliwości, a w wielu przypadkach prowadzi pracodawców do określenia stażu pracy wyłącznie na podstawie okresów zatrudnienia w ramach stosunku pracy i stosunków służbowych.
W aktualnej rzeczywistości krajowego rynku pracy prace tego samego rodzaju wykonywane są na podstawie różnych stosunków prawnych, a także w różnych formach, co często wprost wynika z przepisów prawa.
Przykład 1.
Ilustracją powyżej zarysowanej prawidłowości jest sytuacja zawodowa osoby wykonującej zawód radcy prawnego. Osoba taka może być zatrudniona na podstawie stosunku pracy, może także wykonywać swe obowiązki w ramach umów cywilnoprawnych oraz prowadzenia indywidualnej działalności gospodarczej lub jako wspólnik spółki partnerskiej.
Ustalanie stażu pracy jedynie z odwołaniem się do okresów zatrudnienia na podstawie stosunku pracy skutkuje zatem nierównym traktowaniem w odniesieniu do nabywania uprawnień pracowniczych osób, które przebyły okresy zatrudnienia na podstawie stosunku pracy i stosunków służbowych oraz osób, które wykonywały pracę na podstawie innych stosunków prawnych i w innych formach.
W konsekwencji obecne rozwiązanie utrudnia dostęp do niektórych uprawnień pracowniczych i stanowisk, na których wymagane jest posiadanie konkretnego stażu pracy. Jest to więc niekorzystne dla pracowników, którzy przed nawiązaniem stosunku pracy wykonywali pracę na innych podstawach niż stosunek pracy, w tym pracę tego samego rodzaju.
Prowadzi to także do istotnych wątpliwości w kontekście zgodności takiego rozwiązania z wyrażoną w art. 32 ust. 1 Konstytucji zasadą równości, na co zwrócił uwagę także Naczelny Sąd Administracyjny (wyrok z 12 maja 2015 roku, II OSK 2429/13).
Jest to szczególnie istotne, jeśli uwzględnić fakt, że dominującą funkcją uprawnień pracowniczych uzależnionych od stażu pracy, takich jak np. nagrody jubileuszowe czy dodatki stażowe, oraz odwołujących się do stażu pracy warunków dostępu do określonych stanowisk pracy, jest odzwierciedlenie wynikającego z doświadczenia zawodowego wzrostu poziomu kompetencji osób zatrudnionych oraz ich przydatności przy wykonywaniu pracy.
Rozwiązania legislacyjne przewidziane w projekcie zmian dotyczących ustalania stażu pracy
Podstawowym założeniem zmian w projekcie zmian dotyczącym ustalania stażu pracy jest uwzględnienie w okresie zatrudnienia, oprócz świadczenia pracy na podstawie stosunku pracy i stosunków służbowych, konkretnych okresów wykonywania pracy i prowadzenia działalności, pod warunkiem że stanowiły tytuł do ubezpieczeń społecznych.
O jakie zatem okresy, które mają być zaliczane do okresu zatrudnienia, chodzi? Dotyczy to okresów:
- wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do których zgodnie z ustawą – Kodeks cywilny stosuje się przepisy dotyczące zlecenia;
- prowadzenia działalności pozarolniczej;
- pełnienia mandatu posła, posła do Parlamentu Europejskiego lub senatora;
- wykonywania odpłatnie pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania;
- pełnienia czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego;
- odbywania służby zastępczej;
- wykonywania pracy z tytułu członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych.
Przykład 2.
Pracownik jest zatrudniony w ramach stosunku pracy, wcześniej wykonywał pracę na podstawie umowy zlecenia. W myśl obecnie obowiązujących przepisów do okresu zatrudnienia może być wliczony wyłącznie czas zatrudnienia pracowniczego. Po wejściu w życie zmian okres wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia będzie mógł być także uwzględniony w stażu pracy.
Zgodnie z projektowanymi zmianami wskazane okresy będą podlegały potwierdzeniu za pośrednictwem zaświadczenia wydawanego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), którego treść będzie wykazywała:
- podleganie ubezpieczeniom społecznym z wymienionych tytułów lub
- niepodleganie ubezpieczeniom społecznym w przypadkach przewidzianych w przepisach szczególnych.
W przypadku określonym wyżej w punkcie 2. ZUS zostanie zobowiązany do przeprowadzenia stosownego postępowania wyjaśniającego, w którym ciężar dowodu będzie spoczywał na zainteresowanym.
Aktualny stan prac legislacyjnych
Organem upoważnionym do opracowania projektu zmian w zakresie ustalania stażu pracy jest Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (MRPiPS), przy czym szefowa resortu pracy jest osobą odpowiedzialną za przygotowanie nowelizacji przepisów prawa pracy.
Ustalanie stażu pracy – szykują się kolejne zmiany w prawie pracy. Podsumowanie
Wszystko wskazuje na to, że kwestie związane z ustalaniem stażu pracy zostaną wreszcie uregulowane w Kodeksie pracy, toczą się bowiem prace nad stosownym projektem nowelizacji przygotowanym przez MRPiPS. Podstawowym założeniem zmian jest uwzględnienie w okresie zatrudnienia niektórych okresów wykonywania pracy i prowadzenia działalności, które nie mają pracowniczego charakteru. Będzie to dotyczyć na przykład wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do których zgodnie z ustawą – Kodeks cywilny stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, oraz prowadzenia działalności pozarolniczej. Ponadto do stażu pracy będą zaliczane pewne okresy braku podlegania ubezpieczeniom społecznym przewidziane w przepisach szczególnych, które wiążą się z wykonywaniem pracy lub działalności co do zasady stanowiącej tytuł do ubezpieczeń społecznych.
