Nie trzeba być obywatelem Polski, aby czuć więź i przynależność do narodu polskiego. Cudzoziemcy, którzy odczuwają takie powiązanie, mogą starać się aby została im wydana tzw. Karta Polaka. Oczywiście samo poczucie przynależności nie jest wystarczające – osoba ubiegająca się o ten rodzaj dokumentu musi spełnić szereg przesłanek ustawowych. Sprawdź, jakie warunki musi zrealizować obcokrajowiec ubiegający się o Kartę Polaka, jak wygląda proces wydawania dokumentu oraz jakie prawa daje ona posiadaczowi.
Karta Polaka stanowi dokument potwierdzający przynależność cudzoziemca do Narodu Polskiego. Nie jest to jednak dokument nadający obywatelstwo polskie, na jego podstawie nie są również przyznawane prawa pobytu czasowego lub stałego w kraju. Nie stanowi on także swoistego rodzaju wizy, która pozwalałaby na swobodne przekraczanie granic z Polską. Mimo powyższego posiadacz Karty otrzymuje całkiem pokaźny wachlarz możliwości, dzięki którym po przyjeździe do Polski może uczęszczać na polskie uczelnie wyższe, w tym studia doktoranckie, czy podejmować pracę lub prowadzić działalność gospodarczą na takich samych zasadach, co obywatele polscy.
Kto może się ubiegać o Kartę Polaka?
Karta Polaka, zasady jej przyznawania, przedłużania oraz unieważniania, a także uprawnienia jej posiadacza zostały uregulowane ustawą o Karcie Polaka (dalej jako „ustawa”). Dokument ten ma za zadanie potwierdzać przynależność cudzoziemca do Narodu Polskiego. Karta nie może być przyznana osobie posiadającej obywatelstwo polskie, zezwolenie na pobyt stały na terytorium RP lub posiadającej status bezpaństwowca.
Warunki, jakie należy spełnić, aby uzyskać Kartę Polaka, wskazuje art. 2 ustawy. Muszą być one spełnione łącznie. Jeżeli cudzoziemiec nie dopełni choćby jednego z nich, decyzja w przedmiocie rozpoznania wniosku o przyznanie Karty Polaka będzie negatywna. Karta może być przyznana osobie, która deklaruje przynależność do Narodu Polskiego i spełni następujące warunki:
1) wykaże swój związek z polskością przez przynajmniej podstawową znajomość języka polskiego, który uważa za język ojczysty, oraz znajomość i kultywowanie polskich tradycji i zwyczajów;
2) w obecności konsula Rzeczypospolitej Polskiej lub właściwego wojewody, albo wyznaczonego przez niego pracownika, złoży pisemną deklarację przynależności do Narodu Polskiego;
3) wykaże, że jest narodowości polskiej lub co najmniej jedno z jej rodziców lub dziadków albo dwoje pradziadków było narodowości polskiej, albo przedstawi zaświadczenie organizacji polskiej lub polonijnej potwierdzające aktywne zaangażowanie w działalność na rzecz języka i kultury polskiej lub polskiej mniejszości narodowej przez okres co najmniej ostatnich trzech lat;
4) złoży oświadczenie, że ona lub jej wstępni nie repatriowali się lub nie zostali repatriowani z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej albo Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej do jednego z państw będących stroną umów repatriacyjnych zawartych w latach 1944–1957 przez Rzeczpospolitą Polską albo przez Polską Rzeczpospolitą Ludową z:
- Białoruską Socjalistyczną Republiką Radziecką;
- Ukraińską Socjalistyczną Republiką Radziecką;
- Litewską Socjalistyczną Republiką Radziecką;
- Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich.
Karta Polaka może być także przyznana osobie, której polskie pochodzenie zostało stwierdzone zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 9 listopada 2000 roku o repatriacji pod warunkiem wykazania się znajomością języka polskiego w stopniu co najmniej podstawowym.
Powyższe warunki są określone w sposób jednoznaczny i zrozumiały, nie wymagają większej analizy. Jedynie przesłanka znajomości języka polskiego może budzić zastrzeżenia. W tym wypadku należy sięgnąć do przepisów ust. 7 art. 2 oraz art. 11a ustawy. Zgodnie z nimi znajomość języka polskiego poświadczają jedynie:
- świadectwo ukończenia szkoły lub studiów w Rzeczypospolitej Polskiej;
- świadectwo ukończenia szkoły za granicą z wykładowym językiem polskim;
- urzędowe poświadczenie znajomości języka polskiego wydane na podstawie Ustawy z dnia 7 października 1999 roku o języku polskim, tzw. certyfikat wydawany przez Państwową Komisję do spraw Poświadczania Znajomości Języka Polskiego.
Czy Karta Polaka jest wydawana dożywotnio?
Karta Polaka jest dokumentem czasowym. Co do zasady jest ona ważna przez okres 10 lat od dnia przyznania. Istnieje jednak możliwość jej przedłużenia – wniosek należy złożyć nie wcześniej niż 6 miesięcy przed upływem terminu jej ważności.
Jeżeli jednak Karta przyznawana jest osobie, która ukończyła 65 lat, okres jej ważności jest nieoznaczony (dożywotni). Istnieje także wyjątek w przypadku małoletnich. Karta przyznana małoletniemu jest ważna przez okres 10 lat od dnia jej przyznania, jednak nie dłużej niż do dnia, w którym upływa rok od dnia uzyskania przez niego pełnoletności. Jeśli jednak małoletni po osiągnięciu pełnoletności, najpóźniej na 3 miesiące przed wspomnianym terminem, złoży wniosek o przedłużenie ważności Karty oraz podpisze deklarację przynależności do Narodu Polskiego, ważność dokumentu zostaje przedłużona na okres kolejnych 10 lat.
Należy pamiętać, że jeżeli w okresie ważności Karty nastąpi zmiana danych jej posiadacza znajdujących się na dokumencie, posiadacz Karty lub jego przedstawiciel ustawowy ma obowiązek złożyć wniosek o wydanie nowego dokumentu. Otrzymana Karta również ważna jest 10 kolejnych lat.
Do kogo kierować wniosek o przyznanie Karty Polaka?
Zgodnie z art. 12 ustawy decyzję w przedmiocie przyznania Karty Polaka oraz przedłużenia jej ważności wydaje konsul właściwy ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy lub wyznaczony przez Radę Ministrów wojewoda, na pisemny wniosek cudzoziemca lub jego przedstawiciela ustawowego. Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 5 października 2017 roku w sprawie wyznaczenia wojewody właściwego w zakresie prowadzenia postępowań o przyznanie lub przedłużenie ważności Karty Polaka właściwymi urzędami na terytorium RP są:
- Podlaski Urząd Wojewódzki w Białymstoku
- oraz Delegatura Lubelskiego Urzędu Wojewódzkiego w Białej Podlaskiej.
Wniosek o przyznanie Karty Polaka należy złożyć osobiście. Wynika to z faktu, że cudzoziemiec starający się o dokument jest obowiązany do złożenia przed konsulem lub wojewodą deklaracji o przynależności do Narodu Polskiego oraz wykazać się w rozmowie z organem znajomością języka polskiego.
W przypadku gdy wnioskodawcą jest małoletni, w urzędzie powinni stawić się oboje rodziców, a jeżeli dziecko ma powyżej 13 lat, na spotkaniu powinien być również małoletni. Jeśli rodzic wnioskodawcy nie posiada Karty Polaka, zobowiązany jest do wyrażenia zgody na przyznanie dokumentu małoletniemu.
Jakie uprawnienia należą się posiadaczowi Karty Polaka?
Katalog uprawnień osoby, która uzyskała Kartę Polaka, znalazł się w art. 6 ustawy. Przede wszystkim posiadanie omawianego dokumentu pozwala na swobodne kształcenie oraz łatwiejsze podjęcie pracy czy rozpoczęcie własnej działalności w porównaniu do cudzoziemców nieposiadających Karty. Zwalnia ona z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę, a także pozwala na podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej na takich samych zasadach jak obywatele RP, zezwala na swobodne podejmowanie nauki w szkole podstawowej i licealnej, kształcenie w szkole doktorskiej, podejmowanie i odbywanie studiów oraz innych form kształcenia, a także uczestniczenie w działalności naukowej. Posiadacz Karty Polaka podejmujący kształcenie na studiach wyższych zachowuje również prawo do ubiegania się o stypendia i inną pomoc przewidzianą dla cudzoziemców w przepisach szczególnych. Dodatkowo cudzoziemiec, jeżeli nie jest ubezpieczony w ZUS-ie, jest uprawniony do korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej w stanach nagłych, chyba że umowa międzynarodowa, której Polska jest stroną, przewiduje zasady bardziej korzystne.
Z mniej istotnych, lecz wciąż ważnych uprawnień, możemy wskazać 37% ulgi przy przejazdach środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego w pociągach osobowych, pospiesznych i ekspresowych, jak również bezpłatny wstęp do muzeów państwowych. Posiadacz Karty Polaka może także liczyć na pomoc konsula, w ramach jego kompetencji i z zastosowaniem oraz poszanowaniem zwyczajów i prawa międzynarodowego, w sytuacji zagrożenia życia lub bezpieczeństwa.
Posiadacz Karty Polaka lub osoba, u której stwierdzono pochodzenie polskie zgodnie z ustawą o repatriacji, korzysta również z pierwszeństwa przy ubieganiu się o pomoc finansową udzielaną osobom fizycznym ze środków budżetu państwa lub budżetów samorządów terytorialnych przeznaczonych na wspieranie Polaków za granicą. Świadczenie pieniężne ustala się w kwocie stanowiącej:
- w okresie pierwszych 3 miesięcy – równowartość 50% minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w roku złożenia wniosku o przyznanie świadczenia pieniężnego – na wnioskodawcę i jego małżonka, oraz równowartość 50% tej kwoty na każde małoletnie dziecko pozostające pod władzą rodzicielską wnioskodawcy lub jego małżonka;
- w okresie od 4. do 9. miesiąca – odpowiednio 60% kwot określonych wyżej.
Przy ustalaniu wysokości świadczenia pieniężnego uwzględnia się wyłącznie członków rodziny wnioskodawcy.
Karta Polaka – podsumowanie
Karta Polaka jest dokumentem, który potwierdza przynależność cudzoziemca do Narodu Polskiego. Każda osoba, która spełnia przesłanki określone w ustawie o Karcie Polaka ma prawo do złożenia wniosku do wydania jej omawianego dokumentu. Karta ta może okazać się wielce pomocna dla osób, które chciałyby osiąść na terytorium Polski, rozpocząć kształcenie lub podjąć pracę. W tych kwestiach obcokrajowcy traktowani są na równi z obywatelami kraju. Dodatkowo posiadacz Karty może liczyć na świadczenia opieki zdrowotnej w stanach nagłych, a w wypadku trudnej sytuacji materialnej także na pomoc pieniężną dla siebie oraz swojej rodziny.
