Na podatnikach ciąży obowiązek regulowania zobowiązań podatkowych względem fiskusa. Wygaśnięcie zobowiązań podatkowych to nic innego jak likwidacja istniejącego stosunku zobowiązaniowego. Podstawowym sposobem efektywnego wygaśnięcia zobowiązania podatkowego jest zapłata podatku w przewidzianym przez ustawę terminie. Podatnicy mają poza tradycyjną formą zapłaty podatku do wyboru inne sposoby regulowania zobowiązań względem fiskusa.
Zobowiązanie podatkowe - co to takiego?
Zobowiązaniem podatkowym jest wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego. Obowiązkiem podatkowym jest wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach.
Stosownie do art. 6 Ordynacji podatkowej podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej.
Wygaśnięcie zobowiązań podatkowych - kiedy następuje?
Zgodnie z art. 59 § 1 Ordynacji podatkowej zobowiązanie podatkowe wygasa w całości lub w części wskutek:
-
zapłaty;
-
pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta;
-
potrącenia;
-
zaliczenia nadpłaty lub zaliczenia zwrotu podatku;
-
zaniechania poboru;
-
przeniesienia własności rzeczy lub praw majątkowych;
-
przejęcia własności nieruchomości lub prawa majątkowego w postępowaniu egzekucyjnym;
-
umorzenia zaległości;
-
przedawnienia;
-
zwolnienia z obowiązku zapłaty na podstawie art. 14m;
-
nabycia spadku w całości przez Skarb Państwa albo jednostkę samorządu terytorialnego stwierdzonego przez prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku – ze skutkiem na dzień otwarcia spadku.
Wygaśnięcie zobowiązania płatnika lub inkasenta
Wygaśnięcie zobowiązań płatnika lub inkasenta (czyli podmiotów zobowiązanych do pobrania podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu) uregulowano odmiennie w ordynacji podatkowej od wygasania zobowiązań podatkowych podatnika. Ich zobowiązania wygasają bowiem jedynie poprzez:
-
wpłaty;
-
zaliczenia nadpłaty lub zaliczenia zwrotu podatku;
-
umorzenia, w przypadkach przewidzianych w art. 67d § 3;
-
przejęcia własności nieruchomości lub przejęcia prawa majątkowego w postępowaniu egzekucyjnym;
-
przedawnienia;
-
zwolnienia z obowiązku zapłaty na podstawie art. 14m;
-
nabycia spadku w całości przez Skarb Państwa albo jednostkę samorządu terytorialnego stwierdzonego przez prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku – ze skutkiem na dzień otwarcia spadku.
Wygaśnięcie zobowiązań podatkowych powoduje również, że nie jest możliwe wszczęcie postępowania podatkowego w sprawie, którego przedmiotem byłoby to zobowiązanie.
Zobowiązanie podatkowe może wygasnąć tylko w wyniku zaistnienia jednej z wymienionych sytuacji w Ordynacji podatkowej. Ustawa ta zawiera bowiem zamknięty katalog metod wygasania tych zobowiązań.
Zapłata przez osobę trzecią
Przez wiele lat kontrowersje budziła możliwość zapłaty podatku przez osobę trzecią. Obecnie kwestie te uregulowane są wprost w ordynacji podatkowej.
Od 1 stycznia 2016 r. wszedł w życie art. 62b Ordynacji podatkowej, zgodnie z którym zapłata podatku może nastąpić przez:
-
najbliższych członków rodziny, tj.: małżonka podatnika, jego zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę – bez ograniczenia wysokości opłacanego zobowiązania podatkowego;
-
aktualnego właściciela przedmiotu hipoteki przymusowej lub zastawu skarbowego, jeżeli podatek zabezpieczony jest hipoteką przymusową lub zastawem skarbowym;
-
przez inny podmiot, ale wyłącznie gdy kwota podatku nie przekracza 1000 zł.
Ordynacja podatkowa w art. 62b ust. 2 wprowadziła w takich przypadkach ustawowe domniemanie uiszczenia podatku ze środków należących do podatnika, jeżeli tylko treść dowodu zapłaty nie budzi wątpliwości co do przeznaczenia zapłaty na zobowiązanie podatnika. Przepisy dotyczące zapłaty podatku przez samego podatnika stosuje się odpowiednio, co oznacza w szczególności, że zapłata podatku przez osobę trzecią skutkuje wygaśnięciem zobowiązania podatkowego.
Mimo że przepisy dotyczące wygasania zobowiązań podatkowych wydają się jasne, jednak niektóre z form wygaśnięcia wymagają uszczegółowienia.
Potrącenie zobowiązania podatkowego
Z przepisów art. 64 i 65 Ordynacji podatkowej wynika, że zobowiązania podatkowe oraz zaległości podatkowe wraz z odsetkami za zwłokę w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa albo dochody samorządów podlegają (na wniosek podatnika, a niekiedy z urzędu) potrąceniu z wzajemnej, bezspornej i wymagalnej wierzytelności podatnika wobec Skarbu Państwa albo wobec państwowych (samorządowych) jednostek budżetowych z określonych w przepisach tytułów.
Uprawnionym do potrącenia jest więc wyłącznie podatnik. Wierzytelności do potrącenia nie może zgłosić podmiot występujący jako płatnik czy też inkasent.
Przedawnienie zobowiązania podatkowego
Zgodnie z art. 68 § 1 Ordynacji podatkowej, zobowiązanie podatkowe będące skutkiem wydania i doręczenia decyzji nie powstaje, jeżeli decyzja ustalająca to zobowiązanie została doręczona po upływie 3 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy. Jeśli jednak podatnik nie złożył deklaracji w terminie przewidzianym w przepisach prawa podatkowego albo w złożonej deklaracji nie ujawnił wszystkich danych niezbędnych do ustalenia wysokości zobowiązania podatkowego, obowiązuje inny termin. Zobowiązanie podatkowe nie powstaje w takim przypadku, pod warunkiem że decyzja ustalająca wysokość tego zobowiązania została doręczona po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy. Ponadto zgodnie z art. 70 § 1 Ordynacji podatkowej zobowiązanie podatkowe ulega przedawnieniu z upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku.
Przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych
Przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych w zamian za zaległości podatkowe jest czynnością cywilnoprawną, która powinna się odbyć pomiędzy podatnikiem a organem wykonującym zadania z zakresu administracji rządowej (starostą). Rola właściwego naczelnika urzędu skarbowego ogranicza się do wyrażenia zgody na zastosowanie w konkretnej sprawie tego szczególnego sposobu wygaśnięcia zobowiązania podatkowego.
Przeniesienie własności następuje na wniosek podatnika, na podstawie pisemnej umowy zawartej między podatnikiem a starostą wykonującym zadanie z zakresu administracji rządowej. Starosta zawiera umowę, gdy chodzi o podatki stanowiące dochód budżetów państwa. W przypadku podatków stanowiących dochód budżetów j.s.t., czyli gminy, powiatu lub województwa, umowa może być zawarta nie tylko ze starostą, ale także z wójtem, burmistrzem albo marszałkiem województwa i wtedy zgoda właściwego naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego nie jest potrzebna. Inicjatywa w tym zakresie należy do podatnika, który musi złożyć stosowny wniosek w tym zakresie. Przy czym na przeprowadzenie takiej czynności musi wyrazić zgodę właściwy naczelnik urzędu skarbowego. Rolą organu podatkowego w tej sprawie jest zatem wyrażenie zgody na zastosowanie w tej konkretnej sytuacji owego szczególnego sposobu wygaśnięcia zobowiązania podatkowego.
