Wypadek przy pracy na home office i jego kwalifikacja

Wykonywanie pracy zdalnej (tzw. home office) często kojarzy się z pracą wykonywaną z domu, a w związku z tym pozbawioną ryzyka wystąpienia jakichkolwiek wypadków przy pracy. Wielu pracowników i pracodawców (przedsiębiorców) nie korzystało nigdy z możliwości świadczenia pracy przez pracownika poza siedzibą czy też oddziałem pracodawcy, tym samym często podkreślają, że praca zdalna nie jest tożsama z tą wykonywaną np. biurze. Jednakże i w przypadku „home office” pracodawca obowiązany jest zapewnić pracownikowi bezpieczne i higieniczne warunki pracy, a co się z tym wiąże – gdyby miał miejsce wypadek przy pracy zastosować odpowiednie procedury. 

Praca zdalna

Pandemia wirusa COVID-19 wymusiła na pracodawcach i pracownikach konieczność dostosowania się do nowej rzeczywistości. W związku z tym, że stan epidemii w sposób znaczący się przedłużał, a nie jest możliwe całkowite wstrzymanie gospodarki na dłuższy czas, ustawodawca wprowadził rozwiązanie umożliwiające skierowanie pracownika do pracy zdalnej. Jak wskazuje art. 3 ustawy z 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, „w celu przeciwdziałania COVID-19 pracodawca może polecić pracownikowi wykonywanie, przez czas oznaczony, pracy określonej w umowie o pracę, poza miejscem jej stałego wykonywania (praca zdalna)”.

Wykonywanie pracy zdalnej może zostać polecone, jeżeli pracownik ma umiejętności i możliwości techniczne oraz lokalowe do wykonywania takiej pracy i jeśli pozwala na to jej rodzaj. W szczególności praca zdalna może być wykonywana przy wykorzystaniu środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość lub dotyczyć wykonywania części wytwórczych lub usług materialnych.

Jak wskazuje ust. 4 przytoczonego przepisu, narzędzia i materiały potrzebne do świadczenia pracy zdalnej oraz obsługę logistyczną pracy zdalnej zapewnia pracodawca, z tym zastrzeżeniem, że pracownik może korzystać z własnych narzędzi, o ile umożliwia to poszanowanie i ochronę informacji poufnych i innych tajemnic prawnie chronionych, w tym tajemnicy przedsiębiorstwa lub danych osobowych, a także informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę.

Wypadek przy pracy

Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych – dalej jako ustawa wypadkowa – za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

1. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
2. podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
3. w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Żadna z powyższych okoliczności nie uzależnia zaistnienia wypadku z koniecznością jego powstania w siedzibie pracodawcy. Przepis ogranicza się jedynie do „wykonywania pracy” lub „pozostawania do dyspozycji pracodawcy”.

W świetle art. 3 ust. 1 ustawy wypadkowej dla przypisania zdarzeniu znamion wypadku przy pracy istotne jest obiektywne istnienie związku przyczynowego pomiędzy rodzajem wykonywanej pracy i warunkami, w jakich jest ona świadczona, a gwałtownym pogorszeniem stanu zdrowia poszkodowanego. Dla prawnej kwalifikacji incydentu nie ma natomiast znaczenia, czy wymieniona w przywołanym przepisie przesłanka w postaci przyczyny zewnętrznej stanowi konsekwencję nieprzestrzegania przez którąś ze stron stosunku pracy zasad BHP.

Powyższe stanowisko potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku, I UK 28/06, gdzie wskazano, że „przepis art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy z 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 199, poz. 1673 ze zm.) umożliwia uznanie związku z pracą nie tylko wypadku, który zdarzył się podczas wykonywania przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia, ale również takiego, który nastąpił w związku z wykonywaniem tego rodzaju czynności. Związek funkcjonalny z pracą istnieje niezależnie od czasu i miejsca, w którym wypadek nastąpił”.

Jednakże jak wskazuje Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku, III AUa 1792/17: „Uszczerbek na zdrowiu pracownika spowodowany czynnikiem samoistnym może stanowić wypadek przy pracy, jeżeli został wywołany nadmiernym w okolicznościach danego wypadku wysiłkiem lub stresem. Tylko w razie wyjątkowo dużego nawarstwienia się niekorzystnych dla poszkodowanego okoliczności, przekraczających przeciętne normy wrażliwości psychicznej człowieka i wywołujących silne, negatywne emocje, można upatrywać w tych zjawiskach zewnętrznej przyczyny zdarzenia. W związku z tym nie uważa się za wypadek przy pracy nagłego pogorszenia stanu zdrowia wskutek zdenerwowania wywołanego przeniesieniem pracownika do innej pracy nieodpowiadającej jego oczekiwaniom lub innych z natury rzeczy stresujących zdarzeń, jak odwołanie z zajmowanego stanowiska bez podania przyczyny, czy wręczenia pisma o rozwiązaniu umowy o pracę”.

W przypadku zaistnienia jakiegokolwiek zdarzenia, na skutek którego doszło do naruszenia sprawności organizmu pracownika, obowiązkiem pracodawcy zatrudniającego pracowników jest każdorazowe, niezależne od skali zaistniałego zdarzenia, powołanie zespołu powypadkowego celem ustalenia przyczyn i okoliczności powstałego zdarzenia, jak i oceny, czy zdarzenie to można uznać za wypadek przy pracy.

Podstawą prawną powołania zespołu powypadkowego oraz zasady związane z ustalaniem okoliczności zdarzenia stanowi rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy.

Okoliczności i przyczyny wypadku ustala powoływany przez pracodawcę zespół powypadkowy, w skład którego wchodzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz społeczny inspektor pracy.

Jak dalej wskazuje § 7 przedmiotowego rozporządzenia, niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku zespół powypadkowy jest obowiązany przystąpić do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, w szczególności:

1. dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadać warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku;
2. jeżeli jest to konieczne, sporządzić szkic lub wykonać fotografię miejsca wypadku;
3. wysłuchać wyjaśnień poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala;
4. zebrać informacje dotyczące wypadku od świadków wypadku;
5. zasięgnąć opinii lekarza, a w razie potrzeby opinii innych specjalistów, w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wypadku;
6. zebrać inne dowody dotyczące wypadku;
7. dokonać prawnej kwalifikacji wypadku zgodnie z art. 3 ust. 1 i 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zwanej dalej „ustawą”;
8. określić środki profilaktyczne oraz wnioski, w szczególności wynikające z oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, na którym wystąpił wypadek.

Za wypadek przy pracy nie zostanie uznany np. upadek ze schodów podczas wyjścia pracownika w godzinach pracy do sklepu po zakupy spożywcze, natomiast porażenie prądem, którego pracownik doznał, podłączając do gniazda elektrycznego laptop służący mu do pracy zdalnej – już tak.

Kluczowe jest, czy dana osoba w chwili wypadku realizowała obowiązki służbowe (wynikające ze stosunku pracy) na zlecenie pracodawcy lub w jego interesie.

Wobec tego uznać należy, że miejsce zaistnienia zdarzenia będącego wypadkiem przy pracy ma niewielkie znaczenie – najistotniejsze jest, że zdarzenie jako przyczyna zewnętrzna musi mieć związek z wykonywaną pracą.

Tym samym pracownik w trakcie wykonywania pracy zdalnej również może ulec wypadkowi, który zostanie zakwalifikowany jako wypadek przy pracy.